Мұғалімнің өздігінен білімін жетілдіруі

Сондықтан әр мұғалімнің кәсіби жетілуінің негізгі факторларының бірі болып оның өздігінен білім алуы қарастырылады. Өздігінен білім алу - мұғалімнің тұлғалық өсуінің негізі. Қазіргі кездегі үздіксіз білім беру мәселесі де адамның бір алған білімімен қанағаттанбай, оны заманына сай толықтырып, жаңартып отыруын көздейді. Адам біліммен тек бір оқу мекемесінде ғана қаруланбайды, білім - үлкен құндылык, оны өмір бойы толықтырып отыру қажет. Егер адам білімін үнемі толықтырып, жаңартып отырмаса, ол кәсіби іс-әрекетке де жарамсыз болып қалады.

7. Шығармашылық — шығармашылық жұмысқа үйрену.

Қазіргі ақпараттық қоғамда адам өздігінен білімін жетілдіріп отыруы арқылы бәсекеге қабілетті, еркін жан-жақты дамыған тұлға бола алады. Өздігінен білім алу процесінің құнды жақтарының бірі ретінде тұлғаның жеке танымдық белсенді іс-әрекетпен шұғылдануын атауға болады. Бұл процесте адам мақсат-міндеттерді өзі анықтайды, өзі білім алу құралдарын іздестіреді, өзі-өзіне мұғалім болып, өзін-өзі білімге жетелейді.

Өздігінен білім алудың тағы бір маңызды ерекшелігі ретінде адамның білімді ізденудегі құлшынысының, ынта-ықыласының барлығы адамның өз еркінен туындайтынын, сырттан келетін ешқандай ықпалдардың болмайтындығын атап өтуге болады.

Өздігінен білім алудың негіздері әуелі мектеп жасынан басталып, кейіннен орта және жоғарғы кәсіби білім алу барысында жалғасын табады. Ал жоғары оқу орнындағы болашақ мұғалімдер үшін өздігінен білім алудың негізгі көздері ретінде А.С.Роботова, Т.В.Леонтьева т.б. ұсынған мынандай жағдайларды қарастыруға болады:

1.Кітапханадагы электрондық және кітап қоры, интернет жүйесін пайдалану. Студент жастарға кітапхананың бай қорымен танысып қалу мүмкіндігін жіберіп алмау керек, себебі онда академиялық кітаптардан басқа мерзімді басылымдар арқылы заманауи жаңалықтармен танысып отыруға болады. Интернет арқылы қашықтықтан оқыту жүйесі бойынша түрлі білімді жетілдіру курстарына қатысуға болады. Бұның ұтымды жағы болып адамның өзіне үйреншікті жағдайда отырып сан алуан білім беру бағдарламаларымен танысып, өзінің қалауы бойынша біреуін таңдап

электрондық почта арқылы хат алмасып білімін толықтыруы болып табылады.

2.Студенттердің гылымн-зерттеушілік іс-әрекеттері. Кәсіби дайындык барысында студенттер курс жұмысы, дипломдық жұмыс (бакалавриатта), зерттеу жұмысының нәтижелерін мақала ретінде жариялау, магистрлік диссертация (магистратурада) жазумен айналысады. Бұл жүмыс барысында жас мамандар бір ғылыми мәселені шешуде өзіндік көзқарастарын қалыптастырады, зерттеудің эмпирикалық, теориялық, әдіснамалық әдістерімен танысады, бір тақырып көлемінде өздерінің білімдерін тереңдетеді. Ғылыми жетекшісінің басшылығымен зерттеу саласындағы белгілі мамандардың еңбектерімен жан-жақты танысып, өзіндік болжамдарын жасап, жеке пікірлерін тұжырымдай алады.

3.Білімді, іскерліктерді жан-жақты жетілдіру курстарына қатысу. Студенттік шақ адам бойындағы қабілеттерді дамытуға өте қолайлы кезеңдердің бірі. Арнайы білімдермен қатар жас маман тұлғасына оның іскерліктеріне байланысты көп талаптар қойылады. Сондықтан сөйлеу шеберлігін дамытуға арналған психологиялық тренингтерге, шет тілдерін үйрену курстарына қатысып жоғарғы білім туралы дипломмен қатар бір неше сертификаттар алып шықса оның жұмысқа орналасуы да жеңіл, және жұмыс орнында өз күшіне деген сенімділік нығая түспек. Бұндай мамандар өздерінін құзіреттілігімен беделді де абыройлы бола алады.

4.Кәсіби іс-әрекет бағытында жұмыс істеп көру. Қазіргі нарық заманында көптеген студент жастар оқуларымен қатар қосымша жұмыс істеуге тырысады. Әрине, бұл сабактарына кедергі болмаса өте құптайтын жайт. Егер сабақтарымен қатар алып жүре алмаса, жазғы каникул кездерінде өздерінің кәсіби іскерліктерін, құзіреттерін практика жүзінде сынап көрулеріне болады. Бірақ осындай жұмыстар болашақ маманның өзі таңдаған кәсіптерімен байланысты болғаны абзал. Мысалы, репетиторлық жұмыстар, мектепте сабақтан тыс спорттық үйірме, факультативтік жұмыстарын жүргізу, лингвистикалық аудармашылық жұмыстар, компьютерлік қызмет көрсету жұмыстары, балалардың демалыс лагерлерінде

жетекшілік атқару, бала бақшаларында тәрбиеші болу сияқты жұмыстар жастардың болашақ кәсібімен жақынырақ танысуға, ұжым ішінде тұлға аралық қарым-қатынасты орнатуға уйренуіне, тәжірибе жинақтауына, өз мүмкіндіктерін бағалауға көп септігін тигізді.

5.Қоршаған ортадан алынған ақпараттарды білім алу көзіне айналдыру. Айналамыздағы бізді қоршаған таныс және бейтаныс адамдармен дұрыс қарым-қатынас орнатудың өзі болашақ мұғалім үшін кәсіби тәжірибе жинақтаудың көзі бола алады, себебі ертең мұғалімдік қызметте жасы үлкен әріптестерімен, балалардың ата-аналарымен сөйлесе алу қажет. Сонымен қатар әрбір тәжірибелі ұстаздардың дәрістеріне қатысу арқылы олардың аудитория назарын қалай аулайтынын, сабақ үстінде тәртіпті сақтай алу іскерліктерін, ынтымақтастық қарым-қатынас орната алу шеберліктерін үйренуге болады. Теледидардан көретін хабарларыңыздың кәсібіңізге қатысты жаңалықтары болса оларды педагогикалық күнделігіңізге түртіп жазып алуды дағдыға айналдырған дұрыс. Кітап дүкендеріне, кітап көрмелеріне баруды әдетке айналдырған абзал, себебі онда ең соңғы жаңа кітаптар сарынымен танысып отыруға мүмкіндік бар.

6.Өздігінен білім алудың құзіретінде әр адамның әуестенушілігін, хоббиін қарастыруға болады. Кез келген адамда өзіне тән бір ерекшеліктері болады. Мысалы, біреу жақсы ән айта алады, екіншісі жақсы билей алады, үшіншілерінде ақындық қабілеттері дамыған, кейбіреулері музыкалық аспаптарда жақсы ойнай алады, басқасында спорттық қабілеттері басым болып келеді. Бұл қабілеттерді одан әрі дамытып отыру қажет, себебі ертеңгі кәсіби іс-әрекетте балаларға беретін сабағымыздан басқа оларды әуестендіретін, қызықтыратын тұлғалық сапаларыңыздың бірі осы ерекшелігіңіз болады.

Өздігінен білім алу негіздерін жақсы меңгерген маман кәсіби іс-әрекетте үнемі әріптестерінің алды, ұжымның абыройлы тұлғасы, өзінің құзіреттілігімен, бәсекеге қабілеттілігімен гуманистік бағыттылығы негізінде басқаларға үлгі-өнеге болып оларға қолдау көрсете алады.

Студенттің өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Өзін-өзі тәрбиелеу мен тәрбие процесінің айырмашылығы неде?

2. 
   Өзін-өзі тәрбиелеу дегеніміз не?
   
3. 
   Өзін-өзі тәрбиелеу неден басталады?
   
4. 
   Өзін-өзі тәрбиелеудің тәсілдері қандай?
   
5. 
   Өздігінен білім алу процесі қандай қызметтер аткарады?
   
6. 
   Өздігінен білім алудың қандай көздерін білесіз? _
   

1. Станкин М.И.. Психология общения: курс лекций. М. - 2000.

2. 
   Введение в педагогическую деятельность. А.С.Роботова, Т.В.Леонтьева, и др. - М., 2000. - 208 с.
   
3. 
   Айсмонтас Б.Б. Педагогическая психология: Схемы и тесты. -М., 2002.-208 с.
   

4. 
   Виктор Пекелис. Адам қабілетінің қайнары. Алматы, 1976. -196 б.
   

Хабарлама мақсаты – оқу материалын белгілі бір тақырып бойынша жинақтау. Хабарлама қысқа болғанымен, фактілік, статистикалық ақпараттармен толықтырылады. Жазбаша рәсімделіп, көрнекілік элементтерін қамтуы мүмкін. Хабарламаға сапалы дайындалу үшін мына ұсыныстарды орындау керек:

-мәселе бойынша әдебиеттерді оқу;

-хабарлама жоспарын құру (оқу материалының күрделілігіне қарай жай (қарапайым) немесе күрделі жоспар құруға болады);

-негізгі түсініктерін таңдап, анықтама беру;

-қарастырылып отырған құбылыстың (үдерістің, нысанның т.б.) себеп-салдарлық байланысын көрсету;

-оқу нысанын жан-жақты сипаттайтын қосымша мәліметтерді қолдану;

-томендегі берілген үлгі бойынша хабарлама мәтінін дайындау:

Тақырып (мәселе) атауы: «Педагогикалық зерттеу әдістері»

1. 
   Түсініктің мәні:
   

2. 
   Зерттеу әдістерінің классификациясы
   

3. 
   Зерттеу әдістерінің сипаттамасы
   

4. 
   Зерттеу әдістерін таңдау жолдары
   

5. 
   Хабарлама бойынша қорытындылар
   

Ақпараттық хабарламаны бағалау критерилері:

-мазмұнның тақырыпқа сай келуі;

-материалды өңдеудің негізі мен тереңдігі;

-оқуға міндетті (негізгі) әрі қосымша әдебиеттерді пайдалану;

-көрнекілікті қолдану;

-хабарлама жасауға бөлінген уақыт регламентін сақтау (5 минут).
2. Глоссарий (сөздік) құрастыру – педагогика тақырыбы бойынша кездескен терминдерді жинақтау мен жүйелеуден тұратын өзіндік жұмыс түрі.

Глоссарийді құру мақсаты – басты терминдер мен олардың анықтамаларын көрсету. Терминдер мен олардың анықтамалары жазбаша рәсімделіп, әліпби тәртібімен беріледі.

Студент келесі нұсқауларды ұстануына болады:

-тақырып бойынша материалды оқу;

-басты терминдерді таңдау;

-негізгі анықтамаларды жазу;

-анықтамаларды талдау, ең нақты және қысқа анықтаманы шығару;

-төмендегі үлгіні пайдалана отырып, глоссарий құрастыру:

-терминдердің тақырыпқа сәйкестігі;

-терминдердің көп аспектілігі және оларды оқылып отырған пәннің ерекшелігіне сай ықшамдаудың нақтылығы;

-талапқа сай рәсімдеудің сәйкестігі;

-жұмыстың көрсетілген мерзімінде тапсырылуы.

3. Алғашқы дереккөздерден конспекті жазу (мақалалар, оқулықтар, монографиялар және т.б.) – ақпаратты қысқаша үлгіде конспектілеуге бағытталған өзіндік жұмыстың бір түрі.

Жұмыстың бұл түрінің мақсаты деректемелердің негізгі ережелерін анықтау, автор теорияға қандай жаңалық енгізгеніне талдау жасау. Жұмыс жазбаша рәсімделеді.

Тапсырманы орындауға арналған нұсқаулар:

-деректеменің оқу матералын оқып шығуы, бастысын, жаднамасын анықтау;

-жоспар құру;

-тақырып бөлімдерінің арасында байланыс орнату;

-басты түсініктер, сөздерді, ұғымдарды айқындау;

-күрделі сөйлемдерді жай, қарапайым, қысқа сөйлемдерге ауыстыру;

-шартты қысқартулар жүйесін әзірлеу және қолдану;

-төмендегі үлгіні пайдалана отырып, конспект жазу:


1. Дереккөздер конспектісі (оқулық, монография тарауы)

______________________________________________________________________

2. Автордың толық аты-жөні, жұмыстың толық атауы, басылып шыққан уақыты______________________________________________________________________

3.Жоспары

1.______________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. 
   ____________________________________________________________________
   
2. 
   ____________________________________________________________________
   

2.1_____________________________________________________________________

2.2_____________________________________________________________________

4. 
   Жоспардың әр сұрағын толығымен ашып көрсету
   

Дереккөздерді конспектілеуді бағалау критерилері:

-автор жұмысының нәтижелерін, негізгі ережелерін дәлелді беруі;

-негізгі жайттарды бірізділік пен нақтылық арқылы беруі;

-ерекше мәнге ие ақпаратты белгілеп көрсету үшін графикалық және басқа да шартты таңбаларды қолдану;

-баяндаудың сауаттылығы;

-талаптарына сай рәсімделуі;

-конспектіні мерзімінде тапсыруы.
4. Эссе жазу – тақырыбы субьективті түрде ғана ашылған өзекті тақырыпқа еркін түрде шағын көлемді шығарма жазудағы өзіндік жұмыстың бір түрі.

Эссе мақсаты – мәселенің мәнін ашу, логикалық ойлаудың нәтижесінде өз пікірін жазбаша түрінде беру және әр түрлі көзқарасты ұстану.

Тапсырманы орындауға келесі нұсқаулар беріледі:

-эссе тақырыбын мұқият оқып, ондағы мәселені анықтап алу;

-эссе тақырыбы бойынша әдебиеттермен танысып, іріктеп алу;

-эссе жоспарын құру;

-мәселенің мазмұнын және оны шешу жолдарын қысқа, тұжырымды етіп көрсету;

-төмендегі үлгіні пайдалана отырып, эссені рәсімдеу:

Эссе тақырыбы мен мақсаты________________________________________

Эссе мазмұны:

-тақырыптың теория мен практика үшін өзектілігі;

-мәселені шешу үшін дәл келетін жолдарды талдау («артықшылықтары», «кемшіліктері»);

-мәселені шешудің өзіндік жолын ұсыну;

-ұсынылған жолдың шынайылыққа айналдыру (жоспары, ресурстары және т.б.);

-ұсынылған жолдың, тәсілдің «күшті» және «әлсіз» жақтарын көрсету.

Эссені бағалау критерилері:

-мазмұн эссе тақырыбына сәйкес келуі;

-мәселенің қазіргі жағдайын нақтылы бағалау;

-ұсынылған идеяның тиімділігі мен мәні;

-мәселені шешудегі ерекше жолдың, амалдың бар болуы;

-баяндаудың айшықтығы, бейнелілігі;

-баяндау сауттылығы.

Рецензияны жазудағы мақсат – жұмысқа талдау жасау: оның мазмұны, «артықшылықтары» мен «кемшіліктері», зерттелініп отырған мәселеге автордың қосқан үлесі, амалдардың өзіндік ерекшелігі.

Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар:

-рецензияланатын дереккөзді мұқият оқып шығу;

-рецензия жоспарын құру;

-рецензияланатын дереккөздің «артықшылықтары» мен «кемшіліктерін» айқындау;

-жұмысқа баға беру;

-төмендегі үлгіні пайдалана отырып, рецензияны рәсімдеу:

Рецензияны бағалау критерилері:

-рецензияланатын жұмыстың толық талдауы;

-рецензияланатын дереккөздің «артықшылықтары» мен «кемшіліктерін» айқындау;

-студенттің рецензияланатын дереккөзге өзінің жеке пікірін білдіру;

-рәсімдеу талаптарына сәйкестігі;

-мазмұндаудың сауаттылығы;

-көрсетілген мерзімде өткізілуі.

Аннотацияны жазудың мақсаты – жұмыстың негізгі мазмұнын сипаттау және оның қандай оқырмандарға арналғаны туралы мәлімет беру.

Тапсырманы орындауға байланысты ұсыныстар:

-аннотацияланатын дереккөзді мұқият оқып шығу;

-аннотация жоспарын құру;

-негізгі ой, мәселені көрсету, автордың пікірін, оның қорытындыларын анықтау;

-үлгі бойынша аннотацияны рәсімдеу:


Дереккөзге (кітапқа, оқулыққа, монографияға, мақалаға және т.б.)

Аннотация

Жоспары:

1. 
   Автор туралы қысқаша мәлімет
   
2. 
   Басылым түрі (реферат, мақала, кітап және т.б.)
   
3. 
   Басылымның мақсаты мен міндеттері
   
4. 
   Басылым құрылымы және жұмыстың қысқаша мазмұны
   
5. 
   Автордың көрсеткен негізгі, мәселері, пікірлері
   
6. 
   Көрсетілген мәселелерді шешудегі автордың берген ұсыныстары мен қорытындылары
   

Аннотацияны бағалаудың критерилері:

-аннотацияның мазмұндылығы;

-аннотацияланатын дереккөздің негізгі ережелерін баяндау;

-рәсімдеудің талаптарға сәйкестігі;

-мазмұндау сауаттылығы;

-жұмысты көрсетілген мерзімде өткізу.
7. Тақырып бойынша жинақталған кесте құру – үлкен ақпарат көлемін жүйелеу мен жинақтау арқылы кестеде көрсететін өзіндік жұмыстың бір түрі.

Кестені құру мақсаты – ақпараттың мол көлемін құрылымдау, оны дұрыс түсіну және есте сақтау үшін кестеге енгізу.

Тапсырманы орындауға байланысты нұсқаулар:

-тақырып бойынша ақпаратпен танысу;

-жұмыстың мақсатын айқындау;

-ақпаратты құрылымдау, оны қысқаша түрде көрсетіп, осы мәліметтермен кестенің негізгі графаларын толтыру;

-үлгі бойынша кесте толтыру:



«Жоғары оқу орындарындағы профессорлық-оқытушылық құрамының (ПОҚ) қызмет мазмұнын айқындайтын нормативтік құжаттар» тақырыбындағы жинақталған кесте
Жоғары оқу орындарындағы ПОҚ профессиограммасы

Тұлға мен оның іс-әрекетінің сипаты	Мазмұны
1. ЖОО ПОҚ кәсіби педагогикалық іс-әрекетінің қоғамдық-әлеуметтік және кәсіби сипаттамасы	1.1 Мамандық атауы 1.2 ЖОО ПОҚ қойылатын жалпы талаптар (лауазымдық міндеттерге сипаттама)
2. Кәсіби педагогикалық іс-әрекеттің мазмұны	2.1 ЖОО ПОҚ іс-әрекетінің саласы 2.2 Іс-әрекеттің мақсаты 2.3 ЖОО ПОҚ іс-әрекетінің мазмұны, пәні, құралдары 2.4 Іс-әрекеттің объектілері, субъектілері 2.5 ЖОО ПОҚ іс-әрекетінің құралдары 2.6 Іс-әрекетінің нәтижесі 2.7 ЖОО ПОҚ шешетін мәселелері мен міндеттері 2.8 Іс-әрекеттің түрлері мен деңгейлері 2.9 Іс-әрекеттің қызметтері және бірліктері
3. Білім, іскерлік және құзыреттілік	3.1. Кәсіби педагогикалық білім, іскерлік және құзыреттілік
4. Кәсіби маңызды қасиеттер	4.1 Интеллектуалдық қасиеттер және қабілеттер 4.2 Кәсіби педагогикалық өзіндік сананың қасиеттері 4.3 Адамгершілік қасиеттер 4.4 Жеке психологиялық ерекшеліктер

-кестені үлгі бойынша толтыру

-мазмұны тақырып пен мақсатқа сай келуі;

-кесте құрылымының қисындылығы;

-ақпараттың құрылымдылығы, жүйелілігі;

-кестені талаптарға сай рәсімдеу;

-кестені уақытында өткізу.

Фактілік сызбалардың мақсаты – ойлардың, түсініктердің көлемдік және көрнекілік тұрғыда берілуін, олардың өзара байланыстылығы және өзара тәуелділігін көрсету.

Тапсырманы орындауға берілетін ұсыныстар:

-тақырып бойынша ақпаратпен танысу;

-басты элементтерді анықтап, олардың арасындағы өзара байланысты және өзара шарттасу белгілерін анықтау;

-ақпаратты жүйелеу;

-фактілік сызбалар құру.

Сызбаны бағалау критерилері:

-мазмұнның тақырыпқа сай келуі;

-ақпараттың жүйелілігі;

-ақпараттың басты элементтерінің арасындағы кисындық байланыс;

-тапсырманы орындауға шығармашылық тұрғыдан қарау;

-жұмысты орындаудағы мұқияттылық;

-жұмысты уақытында өткізу.

Сөзжұмбақтарды құрастыру мақсаты – ақпаратты жүйелеу, білім алушылардың ойлау қабілеттерін дамыту. Сонымен қатар сөзжұмбақты құрастыру өзін-өзі бақылау және өзара бақылау әдісі ретінде қолдануға болады.

Тапсырманы орындауға арналған нұсқаулар:

-тақырып бойынша оқу материалымен танысу;

-оларға сұрақтар мен жауаптар құрастыру;

-графикалық сызба сызу.

Сөзжұмбақты бағалау критерилері:

-мазмұнның тақырыпқа сәйкестігі;

-сұрақтарды дұрыс құрастыра білу;

-сөзжұмбақтың көлемі (10 сөзден кем емес);

-жұмысты уақытында тапсыру.
10. Реферат жазу – белгілі бір тақырыптағы жұмыстың немесе мақаланың, кітаптың мазмұнын қысқа да нұсқа үлгіде алу мақсатында ақпаратты жинақтау, жүйелеуге бағытталған өзіндік жұмыс түрі.

Реферат жазу мақсаты – оқылатын тақырыпқа жаңашылдық элементтерін енгізе отырып, толықтыру.

Тапсырманы орындауға байланысты нұсқаулар:

-автор шешімін табуы тиіс мәселелер мен негізігі сұрақтарды айқындау;

-автор дәлелдейтін негізгі ережелерді ерекшелеп көрсету, ол қандай тәсілдермен дәлелденетіндігін (теориялық немесе экспериментік жол) көрсету, негізгі қорытындыларды, жаңалықтарды айқындап, көзқарастарды салыстыру және авторлар пікірінің тоғысатын, алшақтайтын жерлерін көрсету;

-тақырыпқа жеке көзқарасты қысқаша түрде көрсетіп, оның теориялық және практикалық мәнін бағалау;

-рефераттың жоспарын құру.

Реферат құрылымы кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және әдебиет тізімінен тұруы керек.

Реферат кіріспесінде тақырып таңдалуы, өзектілігі және қаралатын мәселенің тереңдігі баяндалады. Ал рефераттың негізгі бөлімінде қаралатын мәселе және оның кейбір кемшіліктерін ашуда қолданылатын концепциялар, әр түрлі авторлар теориясы көрсетілуі керек. Сонымен қатар автор өз зерттеулерінің нәтижелерін де қолдана алады.

Рефератты рәсімдеу талаптарын қарастырайық.