- Дəріс. Баспақты қосылыстарды жинақтау

Ажырамайтын баспақты қосылыстар келесі əдістермен алынуы мүмкін:

• 
  бойлық құрастырумен осьтік күш əсерінен (баспақтаумен) ;
  
• 
  көлденең құрастырумен - біреуінен жанасатын бөлшектерді сууынан немесе қыздыруынан, олардың құрастыру процесі кезінде еркін қосылуына мүмкіндік береді.
  
• 
  көлденең жəне бойлық құрастырулардың бірігунен, мысалы гидробаспақпен құрастыру, қосылу аймағына осьтік күшпен қатар көлденең құрастыруға қажетті мөлшерде жоғары қысымда май беріледі.
  

18 сурет. Бөлшектердi баспақтау əдiстерi

Баспақтау кезінде күшті азайту үшін майлауды қолданады, жанасатын бөлшектердің беттеріне жүргізілетін ұнтақты түрде, сернисті молибден, қолданады. Сернисті молибденді қолдану баспақты қосылыстарды бұзған кезде қажамалардың жоқтығы жанасатын беттерде қамтамасыз етеді.

Баспақтаудан басқа қосылыстарды алу үшін керіліспен термиялық құбылыспен бір немесе екі бөлшекті қосуда, бөлшекті қыздыруда жəне сууытуда əдісті қолданады. Кейбір жағдайларда бөлшектерді бір уақытта қыздыру жəне суыту қолдану мүмкін. Қосылыстың беріктігі, жылу құбылысымен жиналған қолдануды, 1,5...2 рет қосылыс берiктiгiн жоғары-латады. Термиялық əсермен жалпы жəне жергілікті бөлшектерді қыздырумен құрастыруды əдіспен қолдану тиімді. Бұл əдіспен үлкен диаметрді кіші ауданымен жанасатын бөлшектерді қосуда қолданылады. Орташа жəне үлкен емес өлшемді бөлшектерді қыздыру майлы немесе сулы ванналарда жүргізіледі. Ірі габаритті бөлшектерде жергілікті жылыту бөлігін саңылаурына отырғызуда қолданылады. Жергiлiктi жылыту газ шiлтерi көмегiмен iске асыра алады, спиралi бар құрылым немесе ТВЧ индукторы. Қыздыруды температураның тиiстi керiлiсiне байланысты бөлшектердi қыздыру 75 тен 400°С дейін тербеліп тұрады. Автоматты құрастыруда бөлшектерді қыздыру арнайы туннельді пештерде жүргізіледі. Сақиналы түрді бөлшектердi қыздыру үшiн арнайы индукциялы құрылымдарын қолданады. Бөлшектерід терең суытуда сұйық азотта (-195,6°С ) немесе қатты көмір қышқылда (-78,5°С) жүргізіледі. Сұйық оттегі жəне сұйық ауа бұл үшін жарамайды, өйткені жарылғышты. Бөлшектерді суыту сұйықтарда ұстау уақыты олардың өлшемдеріне жəне салмағына байланысты. Сұйық азотта шамамен уақытты ұстау келесі: жұқақабырғалы бөлшектерді қабырғасы қалыңдығымен 7-10мм 8-10 мин; төлкелерді қабырғасы қалыңдығымен 20-30 мм 15-20 минут; қалың қабырғалы бөлшек-терді қабырғалары қалыңдығымен 40-50 мм 35-40 минут. Көмір қышқылды қолдану кезінде суыту арнайы термоста жүргізеді. Суытуды жақсарту үшін көмірқышқылға мысалы метилды немесе денатурды спиртті сұйықты ортаға орналастырады. Сондықтан алдымен ыдысқа сұйықты құйяды, ал содан кейін көмірқышқылды қосады.Терең суыту əдiстiң кемшiлiгi қосуларда бөлшектердiң соқпа тұтқырлы-ғының кiшiрейуі, суыққа ұшырауы, отырғызуларды қосылыстарда таңдау кезінде ескертуге қажет, жиналатын терең суыту əдіспен болып табылады. Егер қосылыстарда нақты керілістер қарастырылған болса, онда құрамалы əдісті қолдану - бөлшектерді қыздыру жəне суыту ұсынынуланады. Бөлшектің кеңейумен арасындаға тəуелділік (немесе қысумен),(диаметрі бойынша) жəне қыздыру температурасымен (немесе суытумен) формула бойынша есептейдi

мұнда k - кеңейту (немесе қысу) ммi; d - отырғызу диаметрі, мм; α – құюдың кеңейту (қысу) коэффициенті, қыздырылатын металл (немесе суытылатын) бөлшектер; t – қамтылатын қыздырудың температурасы °С (немесе қамтылатын суыту), бөлшектер. Шамалы мəндерді есептеу үшін кеңейту (немесе қысумен) бөлшектер 0,001 температураны 100°С өзгерiсiнде қабылдайды.

Қажетті күштi баспақтауда мына формула бойынша анықтауға болады,

мұндағы ƒ₃ - баспақтау кезде үйкелес коэффициенті; d - түйiндестiрiлетiн бөлшектiң саңылау диаметрі, мм; l - түйiндестiрiлетiн бөлшектiң ұзындығы, мм; р - меншiктi қысым, Н/см².

Тəжірибенің көрсетуінше, демек екi–үштен кейін қайталанатын баспақтауларды жəне баспақтан шығару күштері кішіреуіне ғана емес, сонымен бірге тіпті ұлғаюы да мүмкін, қосылыстардың беріктігі сақталуы шарттары бойынша қайтадан баспақтауға толық шақтамалы.

Бөлшектердi баспақтау технологиясы

Қамтылған бөлшектерді қыздырумен баспақтау негізгі бейнемен үлкен диаметрлер кезінде жəне аса ұзын емес жанасатын бөлшектер қолданылады, егерде баспақтауға отырғызу мүмкiн емес немесе қиын. Қажетті қыздыру температурасын талап ететін керілісті жəне жанасатын өлшемдерінің тəуелдігін анықтайды. Ыстық отырғызуларда керiлiстер пайда болады, орташа шамасы 2 есе көбiрек керiлiстен, алынатын отырғызуларда баспақтаулар кезде жасалады. Қамтыланатын бөлшектерді қыздыру температураны мына формула бойынша анықтайды

мұндағы i _max - ең ұлкен отырғызу керiлiсі, мм;

Δ – минималды қажетті, құрастыру кезінде берілген саңылау, мм; α – сызықты кеңейту коэффициенті; d - түйiндестiрiлетiн беттердің, номиналды диаметрi, мм;

t₀ - қоршаған ортаның температурасы, ⁰С.

Қателікті компенсациялау үшін, баспақтау уақытында салқындатумен байланысты, қыздыру температурасын əдетте 15-20% -ке есептеуден көбірек қабылдайды. Негізгі артықшылық бумен жəне сумен қыздыру-бөлшектерді қалыпты-лықпен қыздыру.

Бөлшектерді маймен қыздыру кезінде (əсiресе мойынтректерді) іліндіреді немесе арнайы тосемдерге ваннада орнатады түбімен жəне ваннаның қабырғасымен байланыстан қорғау үшін, ал сонымен қатар айнала бөлшектерді маймен барлық жақтарын қалыпты болу үшін қалыңдығымен кемінде 30÷40 мм.

Қыздру майда көп емес 40 мин. 90°С -температурада жүргізіледі. Қыздыру уақыты жəне майдың температурасы басқа бөлшектер үшін ұлғаюы мүмкін.

Үлкен керіліспен отырғызу кезінде құрамалы тəсілді қолданады: қамтылған бөлшекті қыздырады, ал қамытылғанды-суытады. Құрамалы тəсілді кезінде құрастырулар қамтылатын бөлшек көп жағдайларда салыстырмалы ғана дейін жоғары емес 50÷150°С температурада қыздырады. Мұндай қыздыру бөлшектің материалы үшін қауіпті емес жəне үлкен деформацияларды шығармайды

Əдебиет: 1нег. [70-76 ],қос. [120-129 ] Бақылау сұрақтары

1. 
   Баспақтау қосылыс қандай тəсілдермен алынуы мүмкін ?
   
2. 
   Баспақтау қосылыстарының қандай тəсілін алуға аса қарапайым болып табылады?
   
3. 
   Баспақтау кездінде күштердi азайту үшiн не қолданылады?
   
4. 
   Жылулық əсерiмен алынған қосу берiктiгi неге баспақта жиналған қосылыс берiктiгiн жоғарылатады?
   
5. 
   Қандай артықшылықтарымен терең суытуды əдiспен алынған қосылыстар ие болады?
   

Цилиндрлi тiстi берiлiстерді технологиялық құрастыру процесс келесi операцияларды орындауын ескередi:

• 
  тісті доңғалақты құрастыру, егер жиналатын конструкцияларда құрама тiстi доңғалақтарды қою ескерiлсе; - білікке доңғалақтарды орнату жəне берілген жағдайларда оларды бекiту; - тiстi доңғалақтармен бiлiктердi жинақтау оларға тісті доңғалақтармен тұрқыға; - цилиндрлi тiстi доңғалақтарымен жиналған түйiнді реттеу; - цилиндрлi тiстi берiлiстi құрастыруда сапасын бақылау. Құрама тiстi доңғалақтарының құрастыруын (19,а сурет) тiстi тəжiмен 1 күпшектiң 2 дискісіне сығымдап қысылған тiстi тəждi баспақтап кiргiзуден бастайды. Соңғыға күпшектiң дискi туралы тəждiң бiлiктi жағдайының бекiтулерi үшiн бурттарды орындайды. Қиғаштанудан аман болу үшiн жəне тiстi тəжді баспақтап кiргiзудiң жеңiлдiктерi тəждiң баспақтап кiргiзуi əдетте май ваннада немесе жоғары жиiлiктi токтармен 120...150°С дейiн қыздырады. Баспақтаудан кейін тəжді тұрақты бұрандамалардың диаметрi 4 аз уақытша бұрандамаларды күпшектiң дискісіне бекiтедi. Уақытша бұрандамаларды немесе мезгiл астында саңылауларды бұрғылайды жəне күпшектiң дискісіне баспақтап кiргiзеді.
  

1- тiстi тəж; 2 - күпшек; 3 - тоқтатқыш; 4 - бұрандама;

19 сурет. Құрама тiстi доңғалақ

Құрастырудан кейiн уақытша бұрандамаларда немесе тоқтатқыштарда тiстi тəжді радиалды соғуға тексереді, тексерiс нəтижелерi бойынша жайпақтау түзете - күпшектерді тексередi. Содан соң барлық уақытша бұрандамаларды немесе тоқтатқышты тұрақтылығымен, динамометриялық кiлтпен тұрақты бұрандамаларды тарту түрде алмастырады. Тұрақты бұрандамаларды орнатудан кейін немесе тоқтатқыштарды тiстi доңғалақтарды бiр жолата радиалды соғуға тексередi. Соғуға құрама тiстi доңғалақтарды тексеруге орталықтарда калибрдың тістерінің арасына сыйғызып сала, индикатордың аяқтарды орнатқан тығынға - өндiрiп алады. Индикатордың көрсетулерi бiлiкті қайтара жəне тiс калибр екi-үштен кейiн басқа жерге сала тiркейдi; ең үлкен жəне ең кiшi көрсетулердiң арасындағы айырымдар бойынша тiстi доңғалақтың соғуларын анықтайды., ал шет жағы -0,08 мм диаметрi 100 мм доңғалаққа орташа дəлдiктiң берiлулерi үшiн радиустық соғуы, 0,02...0,05 тен аспау керек. Жүрдек тiстi берiлiстер, доңғалағы 500 мм диаметрлердi алады статикалық теңдеуiшке душар болу тиiстi. Құрастыруды бақылау

20. 
    сурет. Корпуста ( а) редуктордың жəне (ə ) тiстi доңғалақтарды соғу саңылаулардың орналасуын тексеру
    

20. 
    сурет. Цилиндрлi тiстi берiлiсте бүйiр саңылауды өлшеу тəсілдері
    

мұнда, С - индикатордың көрсетуi;

Егер тiстi берiлiсте дөңгелектерді қолданса, тістердің модулы 6 мм асатын болса, онда бүйiрлеу саңылау 0,4...0,5мм дi құрайды. Мұндай жағдайда оларды ұзындығы тiстiң ұзындығына берiспеуi керек болатын қорғасын сымының түйiндестiрiлетiн доңғалақтары əртүрлi тістердің арасындағы домалатып жаза анықтайды, реттiң үш-төртi. Сым темірдің қалыңдығын жаймалаулардан кейiн микрометр көмегiмен тексередi. Жиналған тiстi берiлiстi iлiктiрудi сапа бояуларға тексередi. Кiшiсi доңғалақтың тістері бояулар кiлегейлейдi жəне бiр айналымға берiлулердi бұрады. Кездесетiн тiстi доңғалақта таңбалықтар бойынша осыдан кейiн құрастыруды сапа туралы қойылған нормалары бар алған таңбалықтар салыстыра талқылайды. Кездесетiн тiстi доңғалақтағы орташа дəлдiктiң берiлулерiнiң бояудың таңбалықтары үшiн əдетте тiстiң бүйiр бетiнiң бөлiгi жəне 50...60% биiктiк жəне (22,а сурет) тiстiң кемiнде 70% ұзындықты құрайтын ауданды орташа орналасуы керек. Егер байланысу өкше тiстiң бетiнде немесе оның ауданы терiс орналастырған талаптарға айтылған жоғары сəйкес келмесе, бұл берiлудi сапасыз құрастыру туралы куəландырады.

Байланысудың жағдайларына байланысты цилиндрлi тiстi берiлiстiң дақтарын сəйкесті ақауларын анықтауға болады.

20. 
    сурет. Цилиндрлi тiстi берiлiстi жинақтауда дақтардың (а ) сапалы жəне (ə...в ) сапасыз өкшенің орналасуы
    

1. 
   . Байланысу өкше (22, б сурет) тiстің бiр жағында орналасқан. Бұл мойынтректерге тістерді немесе саңылауларды қиғаштану кесу кезінде доңғалақтардың қиғаштануы туралы корпуста куəландырады. Өкше байланысуды жағдай егер тiстi доңғалақтың бұрылысында 180° бұлжымайды онда саңылауларды өс корпуста қайта шапқан; берiлудi осы жағдайда талқылап, саңылау қайтадан қашап кеңiтiп жəне төлкенi баспалауға керек.
   
2. 
   .Байланысу өкше (22,в сурет) тiстiң жоғарғы бөлiгiнде орналастырған. Себеппен бұл мойынтректерге өте үлкен радиал саңылауы, сонымен бiрге сызба қойылған бiлiк аралық қашықтықтың сəйкессiздiгi корпуста бола алады. 3 . Байланысу өкше (22,г сурет) тiстiң аяғында орналастырған. Бұл техникалық талаптарға тiстiң қалыңдығы жеткiлiксiз радиал саңылау туралы сəйкессiздiктiң нəтижесiн куəландырады. Тiстi доңғалақтар бiреуi немесе екеуi де алмастыру осы жағдайда керек болады. Конусты тiстi берiлiстердi жинақтау
   

23 сурет. Конусты тiстi берiлiстiң iлiктiру элементтерi

Салыстырумен цилиндрлi конусты тiстi берiлiстер кемшiлiктердiң қатарларын алады: (шамамен 15% ке) кiшi жүктеме қабiлеттiлiгi берiлулердiң бiрдей габариттi өлшемдерiнде; күрделiрек жəне аяулы жасау; корпуста құрастырудың жанында күрделi жинақтаудан астам берiлулер; қашықтықтардың орталық ойыншыларының межелерiнiң ауытқуына үлкен сезгiштiк; бiлiктердiң тiрек жұмыс iстейтiн үлкен жүктемелер.

Конусты тiстi берiлiстi құрастыруда технологиялық процесс

Келесi жұмыстардың орындауы ескерiледi: - тiстi доңғалақтарды білікке бекіту жəне қондыру; - тiстi доңғалақтарды корпусқа біліктерді қондыру;

• 
  жұмысының байсалдылығын қамтамасыз ету мақсатпен тiстi iлiктiрудi реттеу. Конусты берілістің тiстi доңғалақтарын бiлiкке сол тiзбекті, цилиндрлi берiлістің тiстi доңғалақтарын, сол əдiстермен пайдалана отырып қондырады. Конусты тiстi доңғалақты бiлiкте дұрыстығын жəне радиалды соғу өкше байланысты орналасуы бойынша анықтайды (24, а...в сурет ) қабылдалған басқа сондай доңғалақпен байланысуға конусты тiстi доңғалақты ендiру эталонды деп айтуға болады.
  

24. 
    сурет. Конусты тiстi берiлiстi бояуға бақылау кезінде байланыс дақтың орналасуы
    

24. 
    сурет Корпуста конусты тiстi берiлiстi редуктордың остерінің тесіктерінің орналасуын бақылау əдiстерi
    

Орташа дəлдікті беріліс үшін бүйірлі саңылау 0,08 ден 0,2 мм ге дейін тербеледі. Егер берілістің конструкциясы доңғалақтарға еркін шақтамалы болса, онда бүйір саңылауды сүңгіш пен тексереді. Үлкен (10 мм ден аса) модульдарда доңғалақ берілісте саңылауды қорғасынды сым көмегімен тексереді, сол қатар бұны цилиндрлі тісті берілісті сияқты бүйір саңылауды бақылау кезінде жасайды. Бүйірлі саңылауларды жоғары дəлдікті берілістерде индикатор көмегімен тексереді. Треуішті соңында корпусқа бекітеді, ал оның аяғын тісті доңғалақтың бір тісімен байланыстырады (екінші тісті доңғалақты бекітеді). Доңғалақты тербетуде, индикатор жебешенің (стрелки) ауытқуымен бүйірлі саңылаудың санды мəнін цилиндрлі тісті берілісті сияқты бүйір саңылауды бақылау кезіндегідей анықтайды. Конусты берілістерде, қолжетерлік қийындау, бүйір саңылауды, ұқсасты цилиндрлі тісті берілісті сияқты тексереді. Конусты тісті берілістерді құрастыру кезінде бүйір саңылауды, тісті доңғалақты осьтің бойлай ығысумен; доңғалақтарды ығыстыру кезінде төбесіне шартты конустың саңылауы азаяды, ал оны басқа жаққа ығыстыру кезінде саңылау ұлғаяды.

Конусты берілісте бүйiр саңылау реттелгеннен кейін, құрастыру спасын бояуға тексередi. Бұл үшін жұқа қабатты бояуды екі тіске əрбір тісті берілістен, жəне тістерді олардың арасындағы таза тістердің саны көбiрек болуы мүмкiндігін таңдауға тырысады. Бояуды жүргізген соң тісті доңғалақтарды жұмыс бағыты берілісне айналдырады жəне боядың дағынан (байланыстың дағы) берілістің құрастыру сапасын анықтайды. Конусты тісті берілісте доңғалақтар барлық тістің ұзындығы бойынша байланысқа кірмейді, тек қана сол бөлігі бойынша, қайсысы 1/2 ден 2/3 ке дейін тістің ұзындығына жəне қалыңға жақын орналастырған немесе жұқасына оның аяқ жағына орналасқанды құрайды. Берілістердің нормальды жұмыс үшiн доңғалақтардың жағдайын лайықты реттеу, өйткенi байланыстың аймағы жұқа тістердің шетіне жақын болу керек, өйткені бұл жақтары деформациялық жүктемелерге оңай беріліседі жəне тістері тез қосымша жұмыс iстейдi. Байланыс дақ тiстiң бүйiр бетiнде орналасуы керек, оның жұқа шетіне жақын, бiрақ оған жетпеу керек. Байланыс дақты дұрыс құрастыруда (биiктiк жəне ұзындық бойынша) тiстiң кемiнде 70% ауданын қамыту керек. Бақылауға салыстыру үшiн мұндай дақты құрастыруға құрастыру сызбада немесе технологиялық картада көрсету керек. Əдебиет: 2 нег. [287-298 ], 1 қос. [158-167 ] Бақылау сұрақтары

1.Қандай технологиялық операциялар цилиндрлi тiстi берiлiстердi құрастыруда технологиялық процесс қосады?

2.Тiстi берiлiсте бүйiр саңылау қандай бейнемен анықталады?

3.Тiстi берiлiстi бояуға тексерудi процедурасы қандай?

4. 
   Конусты тiстi берiлiстер қандай жағдайларда қолданылады?
   
5. 
   Конусты тiстi берiлiсте тiстi доңғалақтардың нормальды жұмыс істеу үшiн не қамтамасыз етілу керек?