Қазакстан Республикасының мемлекеттік билік жүйесінің біртұтастығы

1990 жылғы 25 қазандағы Қазақ КСР-ының бұрын буржуазиялық саяси институт ретінде үзілді-кесілді теріске шығарған билік бөлісу қағидасын бірінші рет жариялаған акт. Қазақстан КСР-ының 1978 ж. Конституциясы, жалпыға мәлім, бұл органда ешқандай бүкіл билік болмаса да, Жоғарғы Кеңеске бүкіл билікті бекітті. Жоғарғы өкілді органның бірыңғай билігінің мәні, міне осында. Алайда, Қазақ, КСР-інің Жоғары Кеңесі Парламенттей болған жоқ, өйткені онда билік бөлісу және тұрақты жұмыс істейтін жоғарғы өкілді органдары болған жоқ.

Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Конституциясы Жоғарғы Кеңеске кең өкілеттілік бергені сондай мемлекеттік   билікті   бөлісу   қағидасы шын мәнінде болған жоқ. Сонымен қатар, тежемелік және тепе тендік жүйесі де
орнықтырылмады. Сөйтіп, 1993 жылғы Конституция мемлекеттік билігінің қайшылықты құқықтық, базасын жасады. Тұрақты жұмыс істейтін Жоғарғы Кеңес әрине, өз қызметін толық атқара алмады. Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың пікірінше, «Қазақстан үшін парламенттік республиканың орнықтырылмаған себебі онда парламентаризмнің дәстүрі мен мәдениеті, көп партиялылықтың дамыған жүйесі болмады және ең бастысы, мұның бәрін халықтың қалың санасы қабылдамады.  Бүгінгі таңда бізде ол жоқ».

1993 жылдың қаңтарында қабылданған Конституцияда Президенттік басқару жүйесі орнықтырылмады. Мұнда Президент биліктің бірде-бір тармағына жатқан жоқ. Конституциялық Сот органы болып табылмайтын Конституциялық Кеңеспен алмастырылды. Жоғарғы Соттың шеңберінде біртұтас жүйе орнықты. Осындай қайта құрулар нәтижесінде мемлекеттік биліктің Президенттік басқару жүйесіне тән жоғарғы және жергілікті органдарын қайта құрулар негізінен аяқталды.

Қазақстан Республикасының «Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну және өзара іс-қимыл жасау қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады» делінген (3-бап 4 тармақ). Мемлекеттік билік жүйесі тек көлбегей ғана емес тік те бөлу қағидаларына негізделген. Алайда, біртұтас мемлекеттік билікті тік бөлудің жоғарғы және жергілікті мемлекеттік органдарының арасында іс жүргізуді шектеуде өзіндік ерекшелігі бар. Қазақстанның Конституциясы және тиісті заң актілері мемлекеттік билік органдарына, бір жағынан олардың жергілікті жерлердегі мәселелерді шешуге, екінші жағынан жоғарғы органдардың өкілеттігіне араласып, біртұтастық қағидасын бұзуға болмайтындай өкілеттіктер шегін белгіледі.

Билік бөлу қағидасының маңызды болатын себебі ол мемлекеттің ұйымдастырылуының, оның тетіктерін белгілейді. Конституция бұл қағиданы тану алдыңғы қатарлы демократиялық мемлекеттердің тарихи тәжірибиесін ескертуді, құқықтық мемлекет бағыт ұсынуды білдіреді.

Қазақстан Республикасында Конституция нормаларын талдау билік бөлу жүйесінде Президенттің жағдайы ерекше деп есептеуге негіз қалайды. Біріншіден, Президент толық күйінде биліктің бірде-бір тармағына қойылуы мүмкін емес, екіншіден, оның биліктің барлық тармағына қызметіне бірдей араласуына мүмкіндік беретіндей құқығы бар, үшіншіден, оның өкілеттілігі мемлекеттік биліктің барлық тармақтарының үйлесімді қызметін билік органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасіз ете алады.

Конституцияға сәйкес мемлекеттік билікті шығарушылық, атқарушылық билік, сот билігі тармақтарына бөліну принципінің қабылдануына орай – Қазақстан халқының еркі мемлекеттік биліктің бірден бір бастауы болып табылады. Міне, осыдан келіп мемлекет органдарының қызметі халықтың еркі негізінде жүзеге аса бастады. Ал, мемлекеттік билік органдарының қызметің, өзара іс-қимылын үлестіруші күш болып – Президент болады.

Мемлекеттік билікті бөлу біздің дербес және тәуелді мемлекетіміз үшін жаңа қағида болғанымен, басқа елдерде ол ежелден бері қолданыста.

Өздеріңізге белгілі, екі жүз елу миллионнан астам халықты бір ұранның астында ортақ саяси көзқараспен ұстаған Кеңес Одағы араға жетпіс жылдан астам уақыт салып күйреп, ыдырап, жеке-жеке отау тіккен он бес мемлекетке айналды. (Бұл санның көбеюіде ғажап емес).

Бұдан кейін, қоғамдық қатынастың жаңа құрылымында қай бағытта дамып, билікті қай шеңберде ұстау керек деген күрделі сұрақ біздің жас мемлекетіміз – Қазақстан Республикасын мазаландырылғаны ақиқат. Алайда, еліміз өз таңдауын жасады. Қазақстан Республикасында мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық болып бекітілді. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді.
4 тақырып. Әлеуметтік жұмысты басқару мағынасы мен мазмұны Жоспар

1 Жоспар және оның түрлері

2 Жоспарлау кағидалары

3 Жоспарлау әдістемесі

Жоспарлау, экономикада – нақты нысанның (мемлекеттің, кәсіпорынның, ұжымның, т.б.) экономикалық және әлеуметтік дамуының белгілі бір мерзімге арналған жоспарын, сондай-ақ оны жүзеге асыруға бағытталған нақтылы іс-шаралар кешенін талдап жасау. Микроэкономикалық деңгейдегі Жоспарлау өңдіріс ішілік, фирма ішілік көрсеткіштерді қамтыса, макроэкономикалық деңгейдегі Жоспарлау қоғамды басқару жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі, мемлекеттің әлеуметтік-экономика саясатын жүзеге асыруының негізгі құралы болып табылады.

Макроэкономикалық жоспарлау директивалық (нұсқаулық) жоспарлау және индикативтік жоспарлау болып бөлінеді. Директивалық (нұсқаулық) жоспарлау – тоталитарлық қоғамдағы халық шаруашылығын мемлекет басқарудың орталық буыны болып табылды. КСРО-дағы, т.б. елдердегі директивалық, яғни бір орталықтандырылған жоспарлауды жүзеге асыру тәжірибесіндегі мемлекет тапсырыстардың, разнарядкалардың, ресурстарды жинақтаудың, т.б. қатаң белгіленген жүйесі өнім өндірушіні еркіндіктен, дамуға деген ынталылықтан айырып, экономика өсу қарқынының баяулауына, сөйтіп, халық шаруашылығындағы дағдарысқа әкеліп соқты.

Жоспарлаудың бұл түрінің зиянды салдарлары Қазақстанда да анық байқалды (қ. Бесжылдықтар, Жоспарлы экономика). Қазақстан Республикасы дербес мемлекетке айналып, нарықтық экономикаға көше бастаған кезден бастап (1991), елдегі экономика және әлеуметтік өзгерістерді индикативтік жоспарлау үлгісі қолданылды. Индикативтік жоспарлау немесе экономикалық бағдарламалау – ел экономикасын мемлекеттік реттеудің құрамдас бөлігі болып табылады. Ол – елдегі қоғамдық өндірістің дамуы мен әлеуметтік-экономика саясаттың стратегиялық тұжырымдамаларының ең оңтайлы нұсқасы таңдап алынған кешенді жалпы экономика бағдарламалар негізінде экономиканы реттеп отыру жүйесі саналады және индикативтік, яғни ұсыныстық сипатқа ие. Ондағы жоспарлы көрсеткіштер ел дамуының жалпы бағдарлары түрінде болады. Жоспарлаудың бұл түрі 2-дүниежүзүзілік соғыстан соң Францияда, Нидерландта, Норвегияда, Жапонияда қолданылды, 20 ғасырдың 50 – 60-жылдары Швецияда, Финляндияда, Ұлыбританияда, Италияда, Бельгияда, Германияда, Испанияда, 70-жылдары АҚШ пен Канадада кең таралды. Қазақстанда нарықтық экономикаға көшудің өтпелі кезеңінде (1991 – 98) индикативтік жоспарлау елдің эконмика және әлеуметтік дамуының стратегиялық бағыттарын айқындауға, неғұрлым ірі ғылыми-техника және құрылымдық бағдарламаларды жүзеге асыруға, экономиканы ырықсыздандыруға және кәсіпорындарды жекешелендіруге, нарықтық инфрақұрылымдар жасауға, салық және несие-қаржы жүйесін жетілдіруге, тұрақты ақша айналысын қамтамасыз етуге, т.б. бағытталды. Онда халықты әлеум. қорғау жүйелерін жетілдіру мәселелері де қамтылды. Әсіресе, Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың таяу болашақтағы ел дамуының негізгі стратегиялық бағыттарын айқындаған “Қазақстан-2030” Жолдауының маңызы зор болды. 2000 жылдан бастап Қазақстанда ел дамуының таяу болашақтағы негізгі көрсеткіштерін айқындауға бағытталған 3, 5, 10 жылдық индикативті жоспарлау ісі қолға алынды.

2 Жоспарлау кағидалары

Олардың негізгілерінің қатарына төмендегілерді жаткызуға болады:

1. Басқарудың ғылыми нақтылы және тиімді болу қағидасы. Яғни, жоспарлауда экономика дамуының объективті  заңдарының талаптары, отандық   және   шет   елдік   тәжірибе   мен   ғылымының   жетістіктері назардан тыс қалмауы тиіс. Жоспардың ғылымң нақтылануы жиналған тәжірибені,    нақты    қалыптасқан    жағдаиларды    елемеумен    және жоспарлаудағы жагымпаздыкпен (басшы адамның кез келген идеясын дұрыс деп табумен) сиыспайды.

2. Жоспарлаудың   үздіксіз   болуы.   Ұзақ  мерзімдік  жоспарлар бірнеше орта мерзімдік, ал орта мерзімдік жоспарлар, қысқа мерзімдік жоспарлардан кұрылуы тиіс.

3. Жалпы мемлекеттік және жеке мүдделерді үйлестіру қағидасы. Жоспарды ойдағыдай орындау көбінесе жалпыхалықтық мүдделердің, ұжымдар   мен  жеке   адамдардың  мүдделерімен   қаншалықты  тиімді үйлескеніне     байланысты.     Аталған     мүдделерді     назарға     ілмеу, экономиканы басқарудың тиімділігін төмендетеді.

4. Жетекші   салаларды   белгілеу   аркылы   экономикада   тиімді үйлесімділікті     (сандық    катынастарды)    қалыптастыру    қағидасы. Жетекші салаларды, басынқыларды белгілеу — бар қорларды дамудың сол кезеңі үшін аса маңызды салалар мен аумақтарды дамытуға, ірі әлеуметтік-экономикалык мәселелерді шешуге жұмылдыруға мүмкіндік береді.

5. Жалпымемлекеттік   жоспарлардың  бірлігі   мен   кешенділігін қамтамасыз ету қағидасы. Жоспарлардың бірлігін қамтамасыз ету екі жақтан тұрады. Біріншісі — жоспардың     методологиясының, көрсеткіштер    жүйесі    мен    реттегіштерінін    бірлігі, екіншіден-материалдык бірлігі.    Жоспарлардың   кешенді    болуы   кез   келген

деңгейдің жоспарлары экономиканың барлық жақтарын, байланыстарын бір-бірінен ажыратпай қамту керек екенін білдіреді.

2. 
   Жоспарлау әдістемесі
   

Жоспар жасау ісі, біріншіден, экономика дамуының өткен мерзімдегі көрсеткіштерін талдауды, зерттеуді талап етеді. Бұл жұмысты орындау үшін экономикалық талдау әдісі қолданылады. Оның негізгі мақсаты экономикалык даму деңгейін, пайдалынылмаған ресурстарды тауып, оларды қолдану жолдарын, салааралық қатынастардың тиімділігін, өткен мерзімдегі жоспардын орындалуы, не орындалмау себептерін, жоспарлау ісінде жіберілген кемшіліктерді анықтау болып табылады. Ол үшін экономикалық анализ және синтез, топтастыру, теңеу, индекстер мен корреляциялық коэффициенттерді есептеу, статистикалық әдістері қолданылады.

Экономика дамуы жоспарының барлық көрстеткіштерін нақтылау үшін, әсіресе, пайдаланатын материалдар мен шикізат ресурстарының кажетті көлемін анықтау үшін жоспарлау органдары мен ғылыми-зерттеу институттары жасайтын прогрессивті жоспарлау нормалары мен нормативтерді пайдаланады.

Баланстық әдіс, жоспар көрсеткіштерін тығыз байланыстыру үшін колданылатын негізгі әдіс. Бұл әдіс экономикадағы барлык пропорцияларды құру кұралы болып саналады. Жоспарлау ісінде баланстардың калыптасқан жүйесі колданылады. Баланстар негізінде үш топқа бөлінеді. Олар: материалдык, еңбек ресурстары, кұндык баланстар. Бұлардан басқа салааралық және халық шаруашылығы баланстары қолданылады.

Еңбек баланстарының көмегімен экономика салаларында еңбек ресурстарын тиімді пайдалану жолдары, халық шаруашылығын жұмысшы. және .маман кадрларымен камтамасыз ету көрсеткіштері анықталады.

Құндық баланстар арқылы қоғамдық жиынтык өнім мен ұлттық табысты бөлудегі дұрыс экономикалык пропорциялар кұрылады. Мемлекеттің, кәсіпорындардың, халыктың қаржылық ресурстарын дұрыс пайдалану жолдары анықталады.

Жоспардың экономнкалық тнімділік тұрғысынан оптималді вариантын аныктау үшін экономикалык-математикалық әдіс қолданылады. Осы әдіске сүйене отырып, экономикалық құбылыстардың математнкалық модельдері кұрылады. Мысалы, болжамдық халық шаруашылығы балансының моделі, салааралык өнім өндіру және тұтыну балансының моделі.

Сызықтық программалау әдістерін пайдалану арқылы өндірісті жоспарлау ісінің көптеген күрделі мәселелері шешіледі.

Жоспарлаудың бағдарламалык-мақсаттык әдісі экономикадағы кұбылыстарға, ірі мәселелерді шешуге жүйелік, кешенді көзкарас керектігіне негізделген. Себебі, кез келген саланың дамуы басқа да салалардың — шикізат беретін, отын-энергия, қосалқы бөлшектер шығаратын және сол саланың өнімдерін пайдаланатын, сол салага әр түрлі қызмет көрсететін салалардың дам.у көрсеткіштерімен тығыз байланыста болады. Сондықтан, алға койған мақсатқа жету жолдарын көрсететін жоспар жасалған кезде осы байланыстардың бәрі ескерілуі керек.

Бағдарламалық-мақсаттық әдіс мемлекеттік, салааралық және аймақтық бағдарламалар жасағанда қолданылады. Бағдарламаларда алға койған мақсат анықталады және сол мақсатқа жету жолдары мен құралдары көрсетіледі.

Бағдарламалық-максаттық әдіс: біріншіден, экономика дамуындағы күрделі мәселелер ішінен ең негізі, ең көкейкесті ғылыми-техникалык, экономикалық, әлеуметтік мәселені айқындауға мүмкіндік береді; екіншіден — сол мәселені шешу үшін керекті материалдық, еңбек және каржы ресурстарын тиімді пайдалану жолдарын көрсетеді; үшіншіден, кешенді мәселелерді шешу мақсаты мен мерзімін экономика мүмкіндіктері мен ресурстарын үйлестіреді, соның арқасында жоспардың баланстық үйлестіру деңгейін көтереді; төртіншіден — кешенді бағдарлама көрсеткіштерін салалық және аумактық жоспарлардың көрсеткіштерімен байланыстырады.

Индикативтік жоспар Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау жөніндегі агенттігінің «Министірліктер мен ведомстволарға арналған жылдық стратегиялық жоспарларды дайындау жөнінде әдістемелік ұсыныстарына», Қазакстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясына, Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялык даму жоспарына сәйкес Оңтүстік Қазақстан облысының аймақтық ерекшеліктерін ескере отырып жасалынады.

Әлеуметтік-экономикалык дамуының индикативтік жоспары жыл сайын республика, облыс, сондай-ақ аудандар мен калалардың орта мерзімге дейін арналып әзірленеді және әміршілдік емес, ұсыныс сипатына ие, яғни нарык субъектілеріне бағыт беруші болып табылады. Индикативтік жоспар экономиканың барлық салалары (қаржы, өнеркәсіп, көлік, ауыл шаруашылық, экспорт, импорт және т. б.) бойынша аймақтың алдагы кезеңдегі әлеуметтік-экономикалык дамуының мақсаты мен міндеттерін және негізгі багыттарын қамтнді.

Индикативтік жоспарлау қазіргі таңда тұрған мәселелерді кешенді шешуге және этап бойынша стратегиялық мақсаттарға жетуге бағыттылған мемлекеттің орта және ағымды мерзімге әлеуметтік-экономикалық саясатын айқындайды.

Жоспарлау барысында, ен алдымен мақсат айқындалады немесе жобаланған кезеңде неге жетуіміз керек. Сосын стратегия айқындалады, қойылған   мақсатка  жетуге   есептелген   істің  тәуір   болып   бітіуінің тәсілдерін   таңдалады.   Қолда   бар   ресурс,   басымдылықтарға   және  мүмкіндіктерге     карай,     әр     экономика     саласының     стратегиясы жасалынады.

Мұнда облыстың  әлеуметтік-экономикалық  даму перспективалары өндірістік және әлеуметгік инфрақұрылымның, шағын және орта бизнестік, кедейшілікпен және жұмыссыздыққа қарсы күрестің басымды бағыттары карастырылады.

Негізгі әдебиет: 1,3,8

Қосымша әдебиет: 4,5

1 Мемлекеттік шешімдердің түрлері мен нысандары.

2 Мемлекеттік басқарушылық шешімдерді қабылдау мен жүзеге асыру технологиясы.

1 Мемлекеттік шешімдердің түрлері мен нысандары.

Барлық басқару деңгейлеріндегі басқарушылық шешімдердің ішінде біз мемлекеттік шешімдерді қарастырамыз. Мемлекеттік шешім – бұл қоғамдық мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған мемлекеттік органдар әрекетінің нақты жобаларын таңдау мен негіздеу.

Саяси және әкімшілік шешімдерді бірінен-бірін ажырата білген жөн. Саяси шешімдер саяси басшылықты шоғырландырылған көрінісін білдіреді. Олар әлеуметтік топтардың немесе нақты қоғамдастықтың ортақ мүдделері мен мақсаттарын жүзеге асыруға бағытталған. Саяси шешімдер аймақтық деңгейде немесе белгілі бір жергілікті қоғамдастықтың шеңберінде қабылданса да сол мемлекетте тұратын адамдардың мүдделеріне, мемлекеттік биліктің қызметіне қатысты болады.

Әкімшілік шешімдер адамдардың өндірістік-шаруашылық, әлеуметтік және мәдени өмірін, жеке ұйымдардың ағымдағы қызметін реттейтін басқарушылық әрекеттер актілері. Әкімшілік шешімдерді шығару атқарушы билік пен басқару органдарының функциясына жатады.

Саяси шешімдер әкімшілік шешімдерге қарағанда нақты қоғамдық топтарға тікелей немесе жанама түрде бағытталады, олардың арасындаы қатынастарды реттеу құралы, әлеуметтік топтардың мүдделері мен мақсаттарын білдіру, жүзеге асыру тәсілі болып табылады. Олар саяси билік пен саяси басқару субъектілерінің қызметінің нәтижесінде туындайды. Мемлекеттік басқарудағы саясаттың басымдылық қағидасына сәйкес саяси шешімдер әкімшілік-басқарушылық шешімдерге қарағанда артықшылық сипатқа ие.

Мемлекеттік шешім, ең алдымен шешім қабылдайтын субъект – мемлекеттік биліктің басқарушы органымен алқалы немесе жеке лидермен; шешімді атқарушы субъект – мемлекеттік қызмет аппаратымен; шешім бағытталған объектімен (төмен деңгейдегі басқару органдары, қоғамның әр түрлі сфераларында жұмыспен қамтылған әлеуметтік топтар, саяси және қоғамдық бірлестіктер) сипатталады.

Мемлекеттік шешімдердің басқа да сипаттамалары бар: шешім беделі, яғни шешім қабылдаушы мемлекеттік билік субъектісінің деңгейін, оның заңға сәйкестілігі мен негізділігін білдіреді;

Шешім диапазоны, өзі әрекет ететін саяси кеңістікті және аталған шешім қамтитын міндеттер көлемін сипаттайды; әдетте саяси шешімдер көп мақсатты болып келеді.

Шешімдердің ақпаратпен қамтамасыз етілуі, яғни оны қабылдаудың ғылыми және ақпараттық негізі – шешім қабылдаудың технологиясы мен стилі – шешімді әзірлеу мен қабылдау әдіс-тәсілдерінің, шешім қабылдауға қажетті ақпаратты жинақтау мен қабылдау әдістерінің жиынтығы; жобалардың баламалы нұсқаларын талдау тәртібі мен сипаты, олардың ішіндегі басым бағыттарын айқындау және оларды іске асыру үшін қажетті құралдарды таңдау амалдары, тәсілдері.

Шешім қабылдау түрлері – демократиялық немесе авторитарлық.

Мемлекеттік шешімдер көптеген белгілер бойынша топтастырылады. Соның ішінде мемлекеттік билік пен басқару жүйесіндегі субъектілер деңгейіне қарай: жалпы ұлттық, аймақтық және жергілікті органдардың шешімдері; мақсаттар мен міндеттер сипатына қарай – саяси және әкімшілік шешімдер, басқаратын және атқарушы, стратегиялық немесе оперативті-тактикалық, жалпымемлекеттік немесе мемлекеттік өмірдің жекелеген облыстарына қатысты шешімдер; қоғамның өмір сфералары бойынша – шаруашылық-экономикалық, әлеуметтік, мемлекеттік құрылыс және басқару мәселелері бойынша, мәдени құрылыс және т.б. бойынша шешімдер; басқару объектісін қамту масштабына қарай-жалпы жүйелік, жалпысаяси, макроэкономикалық, микроэкономикалық шешімдер; басқару функциялары бойынша – жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау және тағы басқа мәселелер бойынша шешімдер.

Саяси шешімдердің мысалы ретінде мемлекеттік бағдарламаларды, әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-саяси және әскери-стратегиялық тұжырымдамаларды, елдің Парламентімен қабылданған конституциялық сипаттағы заңнамалық актілерді, мемлекет қызметіне қатысты жалпы мәселелер бойынша ҚР Президентінің Жарлықтарын айтуға болады. Әкімшілік-басқарушылық шешімдер қатарына Үкіметтің қаулыларын, министрліктер мен ведомстволардың бұйрығы мен өкілдері жатады.

Шешімді жасау процесі  үш негізгі кезеңнен тұрады: Шешімді әзірлеу, қабылдау және жүзеге асыру. Қарапайым міндеттерді шешкен кезде аталған кезеңдердің барлығын пайдалану міндетті емес, және де керісінше біршама күрделі міндеттерді, әсіресе перспективалық мәселелерді шешкен кезде шешім қабылдауға, әдетте барлық ережелер сақталған.

Жалпы шешім қабылдау барысында қолданылатын әдістердің барлық түрлерін алты топқа топтастыруға болады:

- субъектінің рефлекстенбеген, сезімдік, гипотетикалық ойларын жүйелейтін интуитивті топ;

- субъектіні ұқсас немесе сырттай ұқсас жағдайларда жүзеге асырылатын бұрыңғы әрекеттердің әдіс-тәсілдерін (және құралдарын) механикалық тұрғыда қайта жаңғыртуға бағдарлайтын прецедент әдістері;

- тиімді (ғылыми), математикалық әдістер, олар жағдайды талдау үшін «дұрыс» (ақиқатты шынайы түрде көрсететін) ойлау нормаларын қолдануға бағытталады. Мұндай жағдайда «шығын мен пайда», «шығын мен әрекеттілік», зерттеуден бүрын болатын», «нарық пен көңіл-күйді зерттеу» және т.б. ақылы әдәстердің ауқымды жиынтығы туралы сөз қозғауға болады;

- инкрементті жолы, оның бастапқы қалануы мен жобаланған жағдайдың аздаған аздаған өзгерісі;

- аралас (аралас-сканерлі жолы), нақты проблемалы жағдайды эмпириалдық зерттеуге, қоғамдық (саяси) жалпы анализды оның бастамасы ретінде қолданады;

- проблемалы жағдайды және оған сай іскерлік әдістерін жасанды моделдеуді қарастыратын экспериментті жолы.

Мемлекеттің мақсат жүйелерінің саналы жағдайын құру мүмкіндігін шектейтін факторларға: қиындық тудыратын жағдайлар туралы ақпараттың жеткіліксіздігі мен растығы; ЛПР-ның құнды, психологиялық және басқа да кереғар жағдайлары (легетимсізділік, тәуекелділікке бармау немесе, керісінше, басқарманың авантюралық стилі және т.б.); ситуациялық жағдайлар (шешім қабылдауға қажетті уақыттың немесе субъектілер мүмкіндігін шектейтін ресурстардың дефициті, болған жағдайлардың алдын-ала ескерілмеуі, жағдай қарқынына әсер ететін нақты факторларды болмауы, т.с.с); ұйымдастыру жағдайлары (ведмстволық ережелердің тар болуы, ұйымдастырушы құрылымдардың шешім қабылдауға дайын болмауы, қойылған мақсаттарға аппараттың нақты-бюрократтық қатынасы және т.б.).

Қабылданған шешім – бұл мақсатқа сәтті түрде жетудің мүмкіндігі ғана, сондықтан мақсаттарды тандаудың алғышарты болып табылады, оның мәні мемлекеттің сәйкесінше шешімдерді жүзеге асрыуды құрайды. Бұл кезеңнің басты ерекшелігі басқарушыларды жұмылдыру және кері механизмін ендіру есебінен басқарма циклі қатысушылар санын кеңейтуде жатыр. Мемлекетте, негізінен, шешімдердің қабылдануы, біріншіден, шешім қабылдайтын адамдармен ғана қабылданбайды, екіншіден, бұл шешімдер бастапқыдан құрылым м ен азаматтардың кең аясына (оның ішінде қандай да бір міндеттерді орындау бойынша білгілі бір міндеттемелер қойылған осы шешімдердің қарсыластарына да) арналған.

Бұл кезеңде мембасқару технологиясының мазмұныны, негізінен, директивтілік (бұйыру-ұсыну формада шешімді жеңенілдетуді көздейді), адрестілік (яғни, белгілі бір халық тобына, құрылымдарға, ұйымдарға қаратылуы, ендеше оларға сәйкес келетін жауапкершілік формаларын қарастыру); заңдылық; шешімді жүзеге асырудың резервті жүйесінің болуы; қабылданған шешімдерді жүзеге асыру үрдісін бақылаудың институциализациясы; талаптардың қайшы болмауы; мақсаттарды іске асырудың сипаттамасы мен салдары туралы ақпараттың толассыз берілуі сияқты және т.б. принциптер қызметімен анықталады. Мұның барлығы мемлекеттік биліктің жалпы (не ұйымының, ведомствосының) көзқарасы тұрғысынан, күтілетін табыстың жасалған критерийлері негізінде, өз әәрекетін түзету (қажеттілік бойынша) есебінен өз іскерлігінің мақсаты мен нәтижесін салыстыру жолымен мемлкетке мәліметтерді жедел түрде бағалауға мүмкіндік береді.

Технологиялық амал-тәсілдердің қиын болуы мемлекеттің контрагенттерінің мінезіне байланысты, олар барлық қоғам (халық), сол сияқты жеке мемлекеттік құрылымдар, басқа мемлекетре мен ұйымдар болуы мүмкін. Мемлекеттің басқарудың осындай объектілерімен байланысы әр түрлі болуы мүмкін, сондықтан қолданылатын технологиялар шекті түрде икемді болуы керек, мақсаттарды жүзеге асыруға артықшылық беретін институттарға бағдарланып, айқын дисфукционалды әдістерді қолданудан бас тартуы керек және т.б. Жалпы олар зорлықты (тіпті террорды да), құқықтық реттеу құралдарын, логралинг техникаларын (сауда, компромисс, мәміле), сендіруді және т.б. қолдануға негізделуі мүмкін.

Мемлекеттік басқарудың директивті жүйесін күшейтуі орындаушы органдар рөлі мен әсерін ұлғайтады, іскерліктің құқықтық және заң шығарушы реттеуді қамтамасыз ететін технологиялардың мәні де артады. Сонымен бірге олар мемлекет халыққа көрсететін қызметінде монополияға ие болатын қоғамдық өмір салаларында қолдану айырықша қиындық тудырады. Сондай-ақ жеке министрліктер мен ведмстволардың құрылымдары қабылданған шешімдерді іске асыруға жеке жауапкершілігін белгілеуге мүмкіндік бермейді. Шешімдерді жүзеге асырудың тиімділігін арттырудың ұйымдастырушылық жағдайлары да аса маңызды: шешімнің қабылдану үшін (яғни болжамданған әрекеттер уақытында жасалуы үшін) басқарушы Орталық органдарын оқиға орындарына максималды түрде жақындастыруға, басқару жүйесін барынша орталықтандырып, оның төменгі құрылымдарының жауапкершілігін арттыру қажет және т.б.