айналымының немесе кәдеге жаратудың бір немесе

      1. Субъект тамақ өнімдерінің осы Заңда белгіленген қауіпсіздік талаптарына сәйкессіздігі анықталған кезден бастап немесе уәкілетті органның нұсқамасы негізінде қауіпті тамақ өнімдерін өндірудің (дайындаудың), айналымының немесе кәдеге жаратудың бір немесе бірнеше процестерін (сатыларын) тоқтатуға міндетті.

      2. Осы баптың 1-тармағында көзделген шараларды қолданбау Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылыққа әкеп соғады.

      22-бап. Субъектілер персоналына қойылатын талаптар

      1. Тамақ өнімдерін өндіру (дайындау), айналымы және кәдеге жарату процестеріне (сатыларына) қатысатын субъектілер персоналы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен алдын ала және мерзімді медициналық тексеруден, сондай-ақ гигиеналық оқудан өтуге міндетті.

      2. Алдын ала және мерзімді медициналық тексеруден өтпеген, сондай-ақ әртүрлі аурудың көздері болып табылатын жұқпалы аурулармен ауырған субъектілер персоналын зертханалық зерттеулердің теріс нәтижелері алынғанға дейін тамақ өнімдерін әзірлеу (жасау), өндіру (дайындау), айналымы және кәдеге жарату процестеріне (сатыларына) жіберуге тыйым салынады.

      23-бап. Тамақ өнімдерін әзірлеу (жасау), өндіру 
             (дайындау) және айналымы процестерінде 
             (сатыларында) пайдаланылатын машиналар мен 
              жабдықтарға, материалдар мен бұйымдарға және 
              тамақ өнімдерімен байланысты материалдар мен 
              бұйымдарға қойылатын талаптар

      1. Тамақ өнімдерін әзірлеу (жасау), өндіру (дайындау) және айналымы процестерінде (сатыларында) пайдаланылатын машиналар мен жабдықтар, материалдар мен бұйымдар:

      1) Қазақстан Республикасының тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес болуға;

      2) мақсаты бойынша ғана пайдаланылуға тиіс. 

      2. Тамақ өнімдерімен байланысты тасымал сыйымдылықтарының (цистерналар, танкерлер және басқалары), құбырлардың, сорғылардың, шлангілердің, машиналардың, көлік құралдарының, жабдықтардың және аппаратуралардың барлық бөліктері Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қолдануға рұқсат етілген материалдардан дайындалуға тиіс.

      3. Тамақ өнімдерімен байланысты материалдар мен бұйымдардың қауіпсіздігін куәландыратын құжатта:

      1) химиялық, биологиялық және физикалық сипаттамаларын;

      2) қолданылуын, пайдаланылу тәсілін;

      3) шығу тегін және өндіріс әдісін;

      4) беру, буып-түю әдістерін және сақтау шарттарын;

      5) пайдалану алдындағы дайындығын;

      6) қабылдау өлшемдерін қоса алғанда, қатерлерді сәйкестендіру және бағалау үшін қажетті деректер болуға тиіс.

      24-бап. Тамақ өнімдерін қадағалауға қойылатын талаптар

      1. Тамақ өнімдерін қадағалау оларды әзірлеудің (жасаудың), өндірудің (дайындаудың), айналымының, кәдеге жаратудың және жоюдың барлық процестерінде (сатыларында) қамтамасыз етілуге тиіс.

      2. Тамақ өнімдерін қадағалау:

      1) сәйкестендіру;

      2) деректер жинау және жазу;

      3) субъектілер арасындағы өзара іс-қимылдар туралы ақпарат;

      4) деректер алмасу жолымен қамтамасыз етіледі.

      3. Субъектілер тамақ өнімдерін әзірлеу (жасау), өндіру (дайындау), айналымы, кәдеге жарату және жою кезінде технологиялық паспорттар жасау арқылы тамақ өнімдерін қадағалауды қамтамасыз етеді, құжаттамада қажетті технологиялық және бақылау операцияларының жүргізілгені туралы белгі соғылып, анықталған ақаулар және оларды жою жөнінде қолданылған шаралар көрсетіледі. 
      Субъектілер тиісті таңбалаулар мен қолдарын қоя отырып, осы құжаттарды ресімдейді. 
      Тамақ өнімдерін қадағалау жөніндегі деректердің жазбасы олардың жарамдылық мерзімі біткен сәттен бастап бір жыл бойы сақталады.

      4. Өткізілуге тиісті тамақ өнімдері одан әрі қадағалану үшін сәйкестендірілуге және таңбалануға тиіс.

      25-бап. Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін өндірістік 
              бақылауға қойылатын талаптар

      1. Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін өндірістік бақылау Қазақстан Республикасының тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес субъектілер әзірлеген тәртіппен жүргізіледі.

      2. Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін өндірістік бақылауды Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аттестатталған және (немесе) аккредиттелген зертханалар (орталықтар) жүзеге асырады.

      26-бап. Экологиялық таза тамақ өнімдеріне қойылатын 

      1. Экологиялық таза тамақ өнімдерін өндіру (дайындау), таңбалау экологиялық таза тамақ өнімдерін өндіруді (дайындауды) стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.

      2. Экологиялық таза тамақ өнімдері осы баптың 1-тармағында белгіленген талаптар сақталғанда ғана экологиялық таза тамақ өнімдері белгісімен таңбаланады.

      27-бап. Ауыз судың қауіпсіздігіне қойылатын арнайы 

      1. Ауыз су Қазақстан Республикасының тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес болуға тиіс.

      2. Ауыз судың қауіпсіздігі бөлігінде су жинау құрылыстарының, су дайындау жөніндегі құрылыстардың, сорғы станцияларының, су құбырлары желілерінің, су сақтайтын сыйымдылықтардың, айналымдағы сумен жабдықтау құрылыстарының техникалық құрылғыларына қойылатын талаптар Қазақстан Республикасының халықтың санитарлық- эпидемиологиялық салауаттылығы туралы заңнамасында белгіленеді.

      3. Жерүсті және жерасты көздерінен шаруашылық-ауыз су қажетіне су беретін сумен жабдықтау көздерінің және су құбыры құрылыстарының Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес санитарлық қорғау аймағы болуға тиіс.

      4. Су дайындау станциялары, бірінші көтеру және өңделмеген суды тарту сорғы станциялары үшін алаңдар, жерасты және жерүсті суын тарту құрылыстары, ұйымдардың, резервуарлардың және су айдау мұнараларының аумағында орналасқан шаруашылық-ауыз су құбыры құрылыстары үшін алаңдар таңдауға қойылатын талаптар, құрылыс қоршауларына жапсарластар Қазақстан Республикасының халықтың санитарлық- эпидемиологиялық салауаттылығы туралы заңнамасында белгіленеді.

      5. Минералды табиғи суды пайдалануға оған денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен курортология ғылыми орталықтарынан бальнеологиялық қорытынды алынғаннан кейін жол беріледі.

      28-бап. Азықтардың және азық қоспаларының қауіпсіздігіне 
              қойылатын арнайы талаптар

      1. Азықтар және азық қоспалары Қазақстан Республикасының тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес болуға тиіс.

      2. Азықтар және азық қоспалары ветеринарлық-санитарлық тұрғыда қолайлы аумақтан алынуға тиіс.

      3. Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін (импортталатын) және одан әкетілетін (экспортталатын) азықтар және азық қоспалары аймақтың эпизоотиялық ахуалы мен олардың шыққан жерлері ескеріле отырып, тексеруден өткізілуге және оларға зертханалық сараптама жүргізілуге тиіс.

5-тарау. ТАМАҚ ӨНІМДЕРІНІҢ ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖӨНІНДЕГІ РӘСІМДЕР

      29-бап. Тамақ өнімдері қауіпсіздігінің сәйкестігін 

      1. Тамақ өнімдері қауіпсіздігінің сәйкестігін растау Қазақстан Республикасының техникалық реттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

      2. Шет мемлекет берген сәйкестікті растау саласындағы құжаттар оларды Қазақстан Республикасының техникалық реттеу туралы заңнамасына сәйкес техникалық реттеудің мемлекеттік жүйесінде танылуы шартымен Қазақстан Республикасында жарамды болып есептеледі.

      30-бап. Тамақ өнімдерін сәйкестендіру

      1. Тамақ өнімдерін сәйкестендіру:

      1) тамақ өнімдері партиясының мөлшерін айқындау;

      2) сәйкестендіру әдістері (күнін белгілеу, тамақ өнімдері партиясын кодтау);

      3) қайтар жолын қадағалау мақсаты үшін тиісті жазбалар жүргізу рәсімдері арқылы қамтамасыз етіледі.

      2. Тамақ өнімдерінде және (немесе) оның бумасында (ыдысында) мынадай деректерден тұратын анық және өшпейтін сәйкестендіру жазбасы болуға тиіс:

      1) тамақ өнімдерінің атауы және (немесе) сериясының немесе түрінің белгіленуі, нөмірі;

      2) өндірушінің (әзірлеушінің) атауы және оның заңды мекенжайы;

      3) тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі саласындғы техникалық  регламенттерде көзделген жағдайлардағы сәйкестік белгісі;

      4) дайындалған күні және жарамдылық мерзімі. 
      Техникалық  регламентпен айқындалған тамақ өнімдерінің жекелеген түрлерінде және (немесе) оның бумасында (ыдысында) өндіру объектісінің Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген  тәртіппен берілетін есептік нөмірі міндетті түрде көрсетіледі.

      3. Барлық ықтимал әсері бар қатерлер сәйкестендірілуге тиіс.

      31-бап. Қатерлерді талдау, бағалау және басқару

      1. Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөнінде қолданылатын шаралар қатерді талдауға негізделуге тиіс.

      2. Тамақ өнімдері қауіпсіздігінің қатерін бағалау кезінде қолдағы ғылыми деректер, өңдеудің және өндірудің (дайындаудың) тиісті әдістері, инспекциялау, іріктеп бақылау, зертханалық зерттеулер әдістері, нақты аурулардың таралу деңгейі, аурулардан ада аймақтардың болуы пайдаланылуға тиіс.

      3. Тамақ өнімдері қауіпсіздігінің қатерін бағалау:

      1) адам организміне және тамақ өндірісі үшін қажетті жануарларға зиянды әсер етуі мүмкін сипаттамаларды анықтау;

      2) әрбір анықталған ықтимал әсері бар қауіптің адам организміне әсерін және олардың салдарын талдау;

      3) анықталған қатерлерді шектеу шараларын айқындау жолымен жүзеге асырылады.

      4. Тамақ өнімдері қауіпсіздігінің қатерін бағалау тамақ өнімдерін зертханалық зерттеу барысында қатерлерді кешенді бағалау ретінде жүзеге асырылады.

      5. Тамақ өнімдерін әзірлеудің (жасаудың), өндірудің (дайындаудың), айналымының, кәдеге жаратудың және жоюдың барлық процестерінде (сатыларында) қатерді бағалау және оны шектеу жөніндегі шаралар туралы мәліметтер нормативтік-техникалық құжаттамада болуға тиіс. 
      Қазақстан Республикасының тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес қатерге талдау жүргізілмей, тамақ өнімдерінің жаңа түрлерін әзірлеуге (жасауға) жол берілмейді.

      6. Қатерді басқару қатерді бағалау нәтижелеріне, сондай-ақ адам өмірі мен денсаулығына ықтимал зиянды әсер етудің алдын алу принципіне негізделуге тиіс.

      32-бап. Адам өмірі мен денсаулығына ықтимал зиянды 
              әсер етудің алдын алу

      1. Қатерді талдау және бағалау кезінде адам өмірі мен денсаулығына зиянды әсердің ықтималдығы сәйкестендірілген, бірақ қолдағы ғылыми деректер оның дәрежесін айқындау үшін жеткіліксіз болған жағдайларда уәкілетті органдар қатерді басқару жөнінде уақытша шаралар қолданады.

      2. Қатерді басқару жөніндегі уақытша шаралар қатердің дәрежесін анықтайтын ғылыми деректер алу үшін қажетті ең аз уақыт кезеңі ішінде қайта қаралуға тиіс.
      Ескерту. 32-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2011.01.10 N 383-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

6-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР

      33-бап. Қазақстан Республикасының тамақ өнімдерінің 
              қауіпсіздігі туралы заңнамасын бұзғаны үшін 
              жауаптылық

      Қазақстан Республикасының тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы заңнамасын бұзу Қазақстан Республикасының заңдарына  сәйкес жауаптылыққа әкеп соғады.

      34-бап. Өтпелі кезеңде генетикалық түрлендірілген 
              объектілері бар тамақ өнімдерін әзірлеу (жасау), 
              өндіру (дайындау), айналымы, кәдеге жарату және 
              жою процестерінің (сатыларының) ерекшеліктері

      Тамақ өнімдеріндегі генетикалық түрлендірілген объектілер қауіпсіздігінің ғылыми негізделген расталуы белгіленгенге дейін олардың Еуропалық Одақ мемлекеттерінде белгіленгеннен аспайтын тамақ өнімдері құрамындағы деңгейі қабылданады.

      35-бап. Осы Заңды қолданысқа енгізу тәртібі

      1. Осы Заң 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.

      2. "Тамақ өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігі туралы" 2004 жылғы 8 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2004 ж., N 6, 43-құжат) күші жойылды деп танылсын.

      Қазақстан Республикасының 

V топтың негізгі топша элементтеріне азот, фосфор, мышьяк, сурьма, висмут жатады. Бұл топша элементтерінің сыртқы электрондық деңгейінде бес электрон ns²np³ болады. Сондықтан олар үш электрон қосып алып үш теріс зарядты ионға айналуға мүмкіндігі бар:

Э⁰+3е^-→Э^3-

Әр элементтің сыртқы қабатында үш дара р-электрондар бар, осыған сәйкес олардың қалыпты (қозбаған) жағдайдағы валенттілігі үшке тең болады. Азоттан басқа элементтердің сыртқы қабатында бос бес d- орбитальдар бар. Сондықтан олардың s – орбиталындағы жұп электрондары қоздырып біреуін d-орбиталына көшіруге болады. Осының нәтижесінде элементтердің сыртқы қабатының орбитальдарында бес дара электрондар пайда болып олар бес валентті күйге көшеді. Азоттың сыртқы қабатында бос d-орбитальдары жоқ болғандықтан оның жұп электрондарын қоздыруға болмайды. Ол тек s-электрондардың біреуін басқа бір элементке беріп жіберіп сыртқы қабатындағы дара электрондар санын төртке жеткізе алады және соның нәтижесінде төрт валентті күйге көшеді, ал өзі бір оң зарядты ионға айналады.

V топтың негізгі топша элементтері қосылыстарда -3тен +5-ке дейін тотығу дәрежесін көрсетеді.

Бесінші негізгі топша элементтерінің қатысуымен түзілген молекулалардың пішіндері үшбұрышты пирамида тәрізді болады.

Топша элементтерінің барлығы сутекпен ЭН₃ типтес қосылыс түзеді. Алтыншы негізгі топша элементтеріне қарағанда бұл топша элементтері сутек атомдарымен өте берік қосылады да олардың сутекті қосылыстарын суға еріткенде сутек иондарын түзбейді. Топша элементтері оттекпен Э₂О₃, Э₂О₅ типтес оксидтер түзеді. Ол оксидтерге қышқылдар сәйкес келеді.

Элементтердің реттік нөмірлерінің өсуіне сәйкес металеместік қасиеттері кемиді де, металдық қасиеттері артады. Сутекті қосылыстарының NH₃-тен ВіН₃-ке қарай тұрақтылығының азаюы, оттекті қосылыстарының беріктігінің артуы осы қасиеттерімен түсіндіріледі.

Алғаш рет азотты ауадан ағылшын химигі Резерфорд 1772 жылы бөліп алды. Азот табиғатта бос күйінде де және қосылыс түрінде де кездеседі.

Таза азот – түссіз, иіссіз, дәмсіз, суда аз еритін (100:2) газ. Ауадан сәл жеңілірек. Азот молекуласы екі атомнан тұрады (N₂). Азот молекуласындағы атомдар өзара үш байланыс арқылы қосылған. Сондықтан ол үш байланысты үзіп молекуланы атомдарға ыдырату үщін өте көп энергия жұмсалады.

Химиялық қасиеті жағынан азот – инертті, қалыпты жағдайда ол реакцияласпайды. Инерттілігі екі атомды молекуласының өте беріктігіне байланысты. Азот қалыпты жағдайда тек қана литиймен, ал қыздырғанда басқа металдармен және кейбір бейметалдармен әрекеттесіп, тотықтырғыштық қасиет қорсетеді, тек фтор мен оттекпен әрекеттескенде ғана тотықсыздандырғыш болады.

Өнеркәсіпте азотты ауаны сұйылту арқылы алады. Азот аз мөлшерде, зертханада керек болған кезде, оны мына әдістердің бірімен алады:

• 
  3CuO+2NH₃→3Cu+N₂+3H₂O
  
• 
  NH₄NO₂→N₂+2H₂O
  
• 
  (NH₄)₂Cr₂O₇→N₂+Cr₂O₃+4H₂O
  

Азоттың сутекпен бірнеше қосылыс бар: аммиак NH₃, гидразин N₂H₄, азидсутек қышқылы HN₃ және бұлардың туындалары. Бұлардың ішіндегі өте маңыздысы аммиак.

Аммиак – түссіз, өткір иісті газ. Судың бір көлемінде 700 көлем аммиак ериді. Аммиак ауадан екі есеге жуық жеңіл. Аммиактың судағы ерітіндісі аммиак суы немесе мүсәтір спирті деп аталады. Аммиактың молекуласы үш бұрышты пирамида тәрізді.

Аммиактың молекуласы қалыпты жағдайда тұрақты, берік, әжептәуір активтігі бар молекулалар қатарына жатады. Аммиактың химиялық қасиеттерін үш түрлі реакцияларға топтастырып көрсетуге болады:

1. 
   қосып алу
   
2. 
   тотығу
   
3. 
   құрамындағы сутегі басқа заттарға ауысу реакциялары.
   

Химиялық реакциялар кезінде аммиак тотықсыздандырғыштық қасиет көрсетеді. Өйткені аммиактағы азот атомы өзінің -3 тең ең төменгі тотығу дәрежесін көрсетеді.

Күшті металеместер аммиакты азотқа дейін тотықтырады. Платина катализаторы қатысында оттек аммиакты азот (ІІ) оксидіне дейін тотықтырады. Қыздырғанда аммиак кейбір металдарды олардың оксидтерінен тотықсыздандырады да, өзі азотқа дейін тотығады.

Аммиак қышқылдармен оңай реакцияласып аммоний тұздарын түзеді. Аммиактың судағы ерітіндісі немесе аммоний гидроксиді басқа негіздер сияқты қышқылдармен, қышқылдық оксидтермен, тұздармен әрекеттеседі.

Зертханада аммиакты аммоний тұздары мен сілтілердің әрекеттесуінен алады. Өнеркәсіпте аммиакты көп мөлшерде азот пен сутекті синтездеу арқылы алады.

Аммоний тұздары ақ түсті кристалды, суда жақсы еритін заттар. Аммоний тұздары судағы ерітінділерінде аммоний катионына және қышқыл қалдығының анионына ыдырайды. Аммоний тұздары қыздырғанда ыдырайды. Құрамындағы қышқылдың ұшқыштығына байланысты аммоний тұздары әр түрлі жолмен ыдырайды. Ұшқыш қышқылдың (тұз қышқылының) тұздары аммиак және хлорсутек түзе айырылады. Ұшпайтын қышқылдың тұздары жартылай ыдырайды.

Азот оттекпен бес түрлі оксидтер түзеді: N₂O, NO, N₂O₃, NO₂, N₂O₅.

Азот қышқылы таза күйінде түссіз, өткір иісті, сұйық зат. Азот қышқылы сумен кез келген қатынаста араласады.

Сусыз азот қышқылы тұрақсыз қосылыс, аздап қыздырғанда немесе жарықтың әсерінен оңай ыдырайды. Азот қышқылы күшті қышқылдардың қатарына жатады. Сұйытылған ерітіндісінде ол толық иондарға ыдырайды. Азот қышқылы басқа да қышқылдар сияқты негіздермен, негіздік оксидтермен, тұздармен әрекеттеседі.

Азот қышқылының ең басты химиялық қасиеті – күшті тотықтырғыш. Сондықтан ол барлық металдармен (алтын, платина, иридий, рутенийден басқаларымен) әрекеттеседі.

Азот қышқылын зертханада натрий нитратына концентрлі күкірт қышқылымен әсер ету арқылы алады. Өнеркәсіпте азот қышқылын аммиакты катализатор қатысында тотықтыру арқылы алады. Бұл әдіспен азот қышқылын алу үш сатыдан тұрады:

• 
  платина катализаторы қатысында аммиакты ауадағы оттек арқылы тотықтырады
  
• 
  түзілген азот (ІІ) оксиді азот (IV) оксидіне оңай тотығады
  
• 
  азот (IV) оксидін оттек қатысында суға сіңіру арқылы азот қышқылын алады.
  

Азот қышқылының тұздары нитраттар деп аталады. Олардың барлығы да суда жақсы ериді. Нитраттар қыздырғанда ыдырайды. Құрамындағы металдардың активтігіне байланысты нитраттар әр түрлі жолмен ыдырайды. Металдардың активтік қатарында магнийге дейін орналасқан металдардың тұздары нитриттер мен оттекке, магний мен мыстың арасындағы металдардың тұздары металл оксидін, азот (IV) оксидін және оттек түзе, ал мыстан кейін орналасқан металдардың тұздары металға, азот (IV) оксидіне және оттекке ыдырайды.

Фосфорды 1669 жылы неміс алхимигі Г.Бранд ашты. Фосфор бірнеше аллотропиялық түр өзгерістер түзеді. Олардың ішіндегі маңыздылары ақ және қызыл фосфор. Ақ фосфор - улы, түссіз, кристалды, суда ерімейтін қатты зат. Ауа қатыстырмай әлсіз қыздырғанда немесе жарықтың әсерінен қызыл фосфорға айналады. Қызыл фосфор – қызыл қоңыр түсті зат. Оның қасиеттері ақ фосфордан өзгеше. Ол усыз, суда ерімейді. Ауада қиын тотығады да, тек 360 ⁰С жанады. Қатты қыздырғанда қызыл фосфор балқымай ұшып кетеді, ал оның буын тез салқындатса ақ фосфорға айналады. Қара фосфорды алу үшін ақ фосфорды 200⁰-та және 1,2*10¹⁰ Па қыздырады. Қара фосфор граыитқа ұқсайды.

Фосфор металдармен әрекеттесіп фосфоридтер түзеді. Фосфидтер сумен әрекеттесіп фосфордың сутекпен қосылысы фосфин (РН₃) түзеді. Фосфор күшті металеместер: оттекпен, хлормен әрекеттескенде тотықсыздандырғыш қызметін атқарады.

Фосфорды фосфиттің, кокстың, құмның қоспасын электр пешінде ауа қатыстырмай қыздыру арқылы алады. Қосылған кокс фосфорды тотықсыздандырады, ал құм түзілген кальций оксидімен қосылыпоны шлакқа айналдырады.

Ca₃(PO₄)₂+5C+3SiO₂→2P+5CO+3CaSiO₃

Түзілген бу түріндегі фосфор мен көміртек оксидінің қоспасын салқындатқанда ақ фосфор буы қатты күйдегі ақ фосфорға айналады.

Фосфордың сутекпен екі қосылысы бар: РН₃ (газ), Р₂Н₄ (сұйық). Фосфор сутекпен нашар қосылады. Сондықтан фосфорсутекті не фосфинді РН₃ алу үшін кальций фосфидін тұз қышқылымен, тіпті сумен әрекеттестіреді. Фосфинді басқа жолмен ақ фосфорды сілтілік ортада реакцияластырса да түзіледі.

Фосфор қышқылын зертханада қызыл фосфорды азот қышқылымен қосып қыздыру арқылы алады. Өнеркәсіпте фосфор қышқылын термиялық және экстракциялық әдістермен алады. Ортофосфор қышқылы үш негізді болғандықтан үш қатар тұздар түзеді: дигидрофосфаттар, гидрофосфаттар, фосфаттар.