ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Экономикалық, әлеуметтік және саяси географияға кіріспе» 5В011600 – «География»мамандығы үшін ОҚУ-Әдістемелік материалдары

Мемлекеттер типі

Мемлекетке аумағы бойынша баға беруде оның игерілу деңгейі де ескеріледі. Мысалы, Аустралия Одағының 1/3 бөлігін шөлдер алып жатыр, ал Ресей Федерациясының 3/5 бөлігі табиғаты қатал аудандар болып табылады.

Мемлекет жерінің ауданы оның халықаралық мәртебесі мен егемендігін бағалауда кедергі бола алмайды. кестеде жерінің ауданы бойынша «экстремум-мемлекеттер» деп аталатын елдер топтамасы берілген.
Мемлекет аумағы бойынша экстремум-мемлекеттер

Макромемлекеттер		Микромемлекеттер
атауы	аумағы, млн км2	атауы	аумағы, км2
Ресей Федерациясы	17,1	Ватикан	44 га
Канада	9,9	Монако	1,6
Қытай	9,5	Науру	21,3
АҚШ	9,3	Тувалу	30,0
Бразилия	8,5	Сан-Марино	61,0
Аустралия Одағы	7,7	Лихтенштейн	157
Үндістан	3,2	Сент-Китс және Невис	260
Аргентина	2,8	Мальдив Республикасы	298
Қазақстан	2,7	Гренада	300

Мемлекет аумағының пішіні және таралып орналасуы бойынша да мемлекеттер айырмашылық жасайды. Бұл фактор ел аумағын игеруде, экономикалық дамуына, мемлекеттік шекаралардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуде маңызды роль атқарады. Осы тұрғыда елдерді бірнеше типтерге бөліп қарастыралды:

1. 
   Созылыңқы пішіндегі мемлекеттер (Чили, Норвегия, Швеция, Вьетнам, Италия, Панама, Того, Гамбия). Олардың аумағы теңіз жағалауы бойымен немесе ірі өзендер бойымен жүздеген километрге созылып жатыр. Бұл көптеген аудандардың елдің әкімшілік орталығынан шалғай жатуына әсер етіп, аумақты басқаруға кедергі келтіреді. Мысалы, Чилидің орта бөлігінде орналасқан астанасы Сантьяго қаласы солтүстігіндегі шөлді аудандармен және оңтүстігіндегі Отты Жердегі теңіз маңы аудандарымен экономикалық жағынан әлсіз байланысқан. Италияның солтүстіктен оңтүстікке созылып жатуы елдің оңтүстігі мен солтүстік аудандарының экономикалық тұрғыда біркелкі дамуына кедергі келтіруде.
   
2. 
   Біртұтас аумақты алып жатқан мемлекеттер (Франция, Испания, Польша, Венгрия және т.б.). Олардың аумағы квадрат немесе дөңгелек пішінді болып келеді. Бұл шеткі аудандардың ел орталығына шамамен бірдей қашықтықта орналасуына, мемлекеттік шекараларының салыстырмалы түрде қысқа болуына, қатынас жолдарының неғұрлым жақсы тарамдалуына, аумақтың экономикалық дамуына және басқарылуына қолайлы жағдай жасайды. Дегенмен, сыртқы пішіні қолайлы елдің аумағында да оның игерілуі мен басқарылуына кедергі келтіретін табиғи факторлар (биік таулар, батпақтар және т.б.) болуы мүмкін. Мысалы, Перу биік Анд тауларымен екі бөлікке бөлініп жатыр.
   
3. 
   Шашыраңқы мемлекеттер (Индонезия, Филиппин сияқты аралдық мемлекеттер, екі бөліктен тұратын Малайзия және т.б.). Аумағы біртұтас емес, бірнеше бөліктерден тұратын мұндай мемлекеттерде басқару және қорғаныс, қатынас жолдары, экономикалық байланыстар бойынша қиындықтар туындайды. Оқшауланған аумақтарда мемлекеттің ішкі бірлігін бұзуға әрекеттену қимылдары, әртүрлі ішкі кикілжіңдер, ел астанасының орнына қатысты таластар туындауы мүмкін. Мұндай мемлекет типіне АҚШ-ты да жатқызуға болады: оның құрамына кіретін Аляска мен Гавай аралдары негізгі аумақтан шалғайда орналасқан, бұл қосымша экономикалық шығындарға себепші болады.
   
4. 
   Құрамында анклавтар бар мемлекеттер. Анклав – мемлекеттің негізгі аумағынан басқа мемлекеттердің жерлері арқылы бөлініп жатқан немесе басқа мемлекеттің аумағында орналасқан аудандар. Анклав жағдайындағы аудандар қатарына Ресей Федерациясының құрамына енетін Калининград облысы, Әзірбайжан құрамындағы Нахичевань, Испания құрамына енетін, бірақ Мароккода жатқан Сеута мен Мелилья және т.б. анклавтар жатады. Анклавтар жалпы алғанда мемлекеттің стратегиялық жағдайына қолайлы әсер еткенімен, елдің әскери жағынан осал, экономикалық байланыстарға қолайсыз аудандары болып табылады.
   

4. Әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі. Қазіргі кезде жекелеген елдер мен аймақтар әлемдік экономикада алатын орны жөнінен бір-бірінен үлкен айырмашылық жасайды. Сондықтан елдердің нақты әлеуметтік-экономикалық даму деңгейлерін салыстырып, сипаттауда сандық көрсеткіштер жүйесі кеңінен пайдаланылады. Жеке елдің дүние жүзілік шаруашылықтағы орнын және әлеуметтік-экономикалық даму ерекшеліктерін сипаттауда: 1) ел экономикасының типі; 2) жерінің ауданы және оның игерілу деңгейі; 3) халқының саны мен еңбек ресурстарының құрылымы; 4) жалпы жиынтық өнімнің (ЖЖӨ) көлемі мен құрылымы; 5) халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасы; 6) елдің халықаралық еңбек бөлінісіндегі орны сияқты маңызды көрсеткіштердің жиынтығы пайдаланылады. Аталған көрсеткіштердің біріне қарап, елдің типін анықтау жаңсақтық болады, сондықтан ел аралық салыстырулар жүргізуде өте көп мөлшерде сандық деректер ескеріледі.

(1 сағат)

1. 
   Дүние жүзінің басқару формалары.
   
2. 
   Мемлекеттік құрылысы елдердің негізі.
   

Дүние жүзі елдерінің мемлекеттік құрылысы

1. 
   Оның ішіндегі ең басымы – республикалық форма. Қазір әлемде 150-ге жуық егеменді республика бар (дүние жүзі мемлекеттерінің жалпы санының ¾ бөлігі). Басқарудың жалпы бұл, республикалық формасында – прогрессивтік және демократиялық артықшылықтар көбірек деп саналады. Африканың қазіргі 50 егемен мемлекеті (барлығы 53) де өздерін республика деп жариялады.
   
2. 
   Мемлекетті басқарудың келесі формасы – монархиялар, олардың әлемдегі жалы саны – 31. Америка құрлығында бірде біреуі жоқ, Мұхиттық аралдарда – 2, Африкада – 3, Азияда – 14, Еуропада – 12. Осы жерде Андорра мемлекеті туралы талас тауып отыр: іс жүзінде ол – республика, сөз жүзінде – конституциялық монархия, яғни ХІІІ ғасырдан бері ресми түрде князьдық (1993 жылдан парламенттік князьдық) болып саналады. Қазірде осылардың ішінде жалғыз ғана империя бар, ол – жапон елі. Қалған монархиялардың көпшілігі – корольдықтар, бірнеше князьдықтар, сұлтандықтар (сұлтанаттар), әмірліктер (эмираттар) бар. Сонымен қатар Ұлы Герцогтық (Люксембург) та және папалық қала – мемлекет (Ватикан) те бар.
   

Дүние жүзіндегі мемлекеттерді басқарудың

1. 
   Белгия - Корольдық 1. Бутан – Корольдық
   
2. 
   Ұлыблитания және 2. Иордания – Корольдық
   

Біріккен Корльдығы – Корольдық 4. Непал – Корольдық

3. Дания – Корольдық 5. Сауд Арабиясы – Корольдық

4. Испания – Корольдық 6. Таиланд – Корольдық

5. Нидерланды – Корольдық 7. Бруней – Сұлтандық

6. Норвегия – Корольдық 8. Малайзия – Сұлтандық

7. Шведия – Корольдық 9. Оман – Сұлтандық

8. Андорра – Корольдық 10. Бахрейн – Әмірлік

9. Лихтенштейн – Корольдық 11. Катар – Әмірлік

10. Монако – Корольдық 12. Кувейт – Әмірлік

11. Люксембург – Корольдық 13. Біріккен Араб

12. Ватикан – Корольдық эмираттары – Әмірлік

14. Жапония – Империя

3. 
   Мемлекетті басқарудың үшінші формасы – Достастық яғни бұрынғы “Британ Бірлестігі” (Ұлыбритания басшылығымен) құрамындағы мемлекеттер (1931 жылы құрылған). “Егеменді елдердің ерікті ассоциациясы” құрылымындағы ұйым, оған мүше елдер сыртқы және ішкі саясаттарында теңқұқықтық пен дербестікке ие. Олардың ішінде әлемдегі аса ірі және жоғары дамыған елдер – Канада мен австралия да бар.
   
4. 
   Мемлекетті басқарудың төртінші формасы – бір ғана елмен сипатталады, ол ел – Ливия Араб Республикасы, немесе ресми түрде Социалистік Халықтық Ливия Араб Жамахириясы. Бұл форма басқа бірде - бір елде жоқ, және де Ливия басшылары өз елдерін – Жамахирия деп тануын басқалардан қатал түрде талап етір отыр (Жамахирия – араб тілінен аударғанда, мазмұны “халық өкіметі” немесе “бұқаралық мемлекет” деген мағынаны білдірді. )
   

(1 сағат)

1. 
   Нәсілдік, діни, тілдік ерекшеліктеріне қарап топтастыра білуі
   
2. 
   Халықтардың ұдайы өсуіне (динамикалық) әсер етуші факторларды анықтау
   

Этнографияны зерттейтін проблемалардың біреуі мәдениетке деген түсінік бар. Мәдениеттің өзін екіге бөлінеді: 1. Заттай. 2. Рухани. Адамның физикалық еңбегінің нәтижесінде заттай мәдениет түзіледі. Ал ақыл, ой жемісі рухани мәдениетті түзеді. Әр халықтың тұрмысының, мәдениетінің өэгешеліктері, ерекшелігі сол ұлттың ерекшелігі Этнография: археология, тіл, әдебиет, музыка, сурет, архитектура, антропология, география және т.б. саладағы пәндермен тығыз байланысты. Этнография алғашында XVIIIғ. аяғы XIXғ. басында Батыс Еуропа елдерінде ерекше мән беріліп Англия мен Америкада «Антропология» деп атаған. Бұл елдерде «Антропологиялық қоғам» құрылып кейінгі жылдарда «Әлеуметтік антропология», «Мәдени антропология» деп атаған.

Әлеуметтік антропологияның ірі өкілдерінің бірі Д. Фрезер отарланған Африка, Азия және басқа құрлықтағы елдерді жақын зерттеуге тырысқан. Реакцияшыл этнографтардың пікірі бойынша дүние жүзінің барлық халықтары тең емес деген ойға саяды. XIXғ. орта кезеңінде бұл нәсілшілдік теорияның бірі францияның жазушысы, антрополог Гобино болатын. Өз еңбегінде Азия, Африка елдеріндегі отарланған халықтарын нәсілі жағынан жетілмеген, кемтар халықтар деп атады. Жер шарының бөліктеріне таралып мекендеушілерді Ойкумендер (гр. Ойкео – мекендеуші, тұрушы) деп атайды.
Лекция 6

Тақырыбы: Адамзаттың ғаламдық пролемаларының туындау себеп-салдары

(1 сағат)

1. 
   Ғаламдық проблемалардың ерекшеліктері. Бейбітшілікті сақтау проблемасы.
   
2. 
   Ғаламдық экологиялық проблемалар.
   
3. 
   Шикізатпен қамтамасыз ету және энергетикалық проблемалар.
   
4. 
   Азық-түлік проблемасы.
   
5. 
   Демографиялық проблемалар. Дүниежүзілік мұхитты игеру проблемалары.
   

Ресей географы В.П. Максаковскийдің анықтамасы бойынша, ғаламдық проблемалар деп бүкіл дүние жүзін, бүкіл адамзатты қамтитын, оның қазіргісі мен болашағына қауіп төндіретін және өзінің шешілуіне бірігіп күш жұмсауды, барлық мемлекеттер мен халықтардың біріккен әрекетін талап ететін проблемаларды атайды.Сипаты жағынан ғаламдық проблемалар әртүрлі болады, олардың маңыздылары қатарында:

1. 
   Бейбітшілік сақтау мен қарусыздану проблемасы;
   
2. 
   Экологиялық проблема;
   
3. 
   Демографиялық проблемалар;
   
4. 
   Азық-түлік проблемасы
   
5. 
   Энергетика және шикізат проблемалары
   
6. 
   Дүниежүзілік мұхитты игеру проблемасы
   

Экологиялық проблемаларды ғаламдық әсер ету дәрежесі мен сипатына қарай екінші кезекке қоюға болады. Өйткені адамзат тіршілігінің болу-болмауының өзі экологиялық проблемаларды шешу мен оның алдын алуға тікелей қатысты болып отыр.

1. 
   Табиғи ортаның ластануы.
   
2. 
   Озон қабатының жұқаруы проблемасы.
   
3. 
   Ормандар аумағының қысқаруы.
   
4. 
   Шөлейттену.
   
5. 
   Ғаламдық экологиялық проблемаларды шешу жолдары
   
6. 
   Тұрақты даму концепциясы.
   

Демографиялық даму ұғымына халық санының артуы ғана емес, урбандалу, босқындар проблемасы және ұлттар арасындағы қарым-қатынастар тәрізді сан-салалы мәселелер енеді. Сондықтан ғаламдық демографиялық проблеманы демография, экономика және саясаттың өзара күрделі байланыстары тұрғысынан талдап, қарастыру қажет.

Ғалымдар дүние жүзі елдерін азық-түлікпен қамтамасыз етілу деңгейі бойынша бірнеше топқа бөледі:

1. 
   азық-түлік өнімдерін экспортқа шығаратын елдер (АҚШ, Канада, Аустралия, ЕО құрамындағы кейбір елдер, Финляндия, Венгрия);
   
2. 
   азық-түлік жетіспейтін, бірақ оны сырттан сатып алу мүмкіндігі бар елдер (Жапония);
   
3. 
   азық-түлік өндірісі жергілікті сұранысты әрең қамтамасыз ететін елдер (Қытай, Үндістан, Оңтүстік Америка елдері);
   
4. 
   азық-түлік жетіспейтін, бірақ өзін-өзі қамтамасыз ету үшін су және жер ресурстарын қарқынды игеріп жатқан елдер (Египет, Индонезия, Пәкстан, Филиппин);
   
5. 
   жан басына шаққанда азық-түлікпен қамтамасыз етілу жағдайы төмен елдер (Африканың Сахарадан оңтүстікке қарай орналасқан дамушы елдері);
   
6. 
   халық санының артуы аумақтың ресурстық мүмкіндігінен жоғары болуы себепті азық-түлік дағдарысы басталған елдер (Гаити, Непал, Сальвадор).
   

1919 жылы құрылған Ұлттар Лигасы деп аталатын халықаралық ұйым 1939 жылы өз жұмысын тоқтатты. Екінші дүниежүзілік соғыстан соң, 1945 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) құрылды. Штаб-пәтері Нью-Йорк қаласында (АҚШ) орналасқан. Ұйымға 191 мемлекет (2007 ж) мүше.

Бұл ұйымның алға қойған негізгі мақсаттары оның Жарғысында көрініс тапқан. Олардың қатарына әлемдегі бейбітшілік пен халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, бейбір өмірге төнген қауіптің алдын алу немесе бетін қайтару, халықаралық даулы мәселелер мен шиеленістерді реттеу жатады. Бұл Жарғыда мемлекеттердің бейбіт қатар өмір сүруі мен ынтымақтастығының басты принциптері, оның барлық мүшелерінің теңдігі, халықаралық көлемдегі ынтымақтастық пен өзге мемлекеттердің ішкі істеріне араласпау принциптері бекітілген.

БҰҰ-ның басты органдары – Бас Ассамблея мен Қауіпсіздік Кеңесі, Экономикалық және әлеуметтік кеңес, Халықаралық сот, Қамқорлық жөніндегі кеңес, Хатшылық. БҰҰ-ның Бас хатшысын Бас Ассамблея 5 жыл мерзімге тағайындайды.

Сондай ақ, БҰҰ-ның халықаралық деңгейдегі қызметін ұйымдастыруда оның құрамындағы Атом энергетикасы жөніндегі агеттік (МАГАТЭ), Білім беру, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымның (ЮНЕСКО, штаб-пәтері Парижде орналасқан), Халықаралық еңбек ұйымының, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының, Азық-түлік пен ауыл шаруашылық жөніндегі ұйымның (ФАО), Сауда және даму жөніндегі конференциясының (ЮНКТАД) маңызы зор.

Лекция 7

Тақырыбы: Ғылыми-техникалық революция (ҒТР), дүниежүзілік шарушылыққа әсері

(1 сағат)

1. 
   ҒТР және ҒТР-ға тән ерекшеліктер мен оның құрамдас бөліктері
   
2. 
   Дүниежүзілік шаруашылық және оның қалыптасу кезеңдері
   
3. 
   Отын-энергетика, металлургия.Машина жасау, химия. Жеңіл және тамақ өнеркәсіптері.
   
4. 
   Ауыл шаруашылығының құрамы және орналасу ерекшеліктері
   

Дүниежүзілік шаруашылық пен ҒТР-ды көптеген қоғамдық, жаратылыстану және дәл ғылымдар зерттейді. Бірақ оларға тән географиялық тұрғылар экономикалық және әлеуметтік географияның бір тармағы ретіндегі дүниежүзілік шаруашылық географиясының қарастыратын объектісі болып табылады.

Ғылыми-техникалық революцияны сипаттайық.

ҒТР ғылымының , тікелей қоғамның өндіргіш күшіне айналуына негізделіп, адам баласының өндіргіш күштерінің сапа жағынан түбегейлі өзгергендігін көрсетеді.

ҒТР-дың сипаты белгілері және құрамдас бөліктері: басты төртеуі. Қазіргі ҒТР-ң төрт басты белгісі мен сипатталады.

ҒТР жағдайында техника мен технологияның дамуы екі түрлі жолмен өтеді.

Өндіріс дамудың басты алты бағыты. Бірінші бағыт- электрондандыру.

Екінші бағыт- кешенді автоматтандыру. Үшінші бағыт- энергетика шаруашылығын қайта құру. Төртінші бағыт- жаңа материалдар өндіру.

Бесінші бағыт- биотехнологияның жедел дамуы. Алтыншы бағыт- ғарыштандыру.

Басқару: ҒТР-дың қазіргі кезеңі басқаруға жаңа талап қоюмен сипатталады. Дүниежүзілік ақпарат кеңістігі қалыптасқан . Оның жасалуында Интернет бастамасы 1969 жылы АҚШ-та жүзеге асты. Интернет білім беру мақсатында да кең қолданылуда.

Өз кезеңіңде информатика геоақпараттық жүйенің (ГИС) жасалынуына мүмкіндік береді.

(1 сағат)

1. 
   Дүние жүзі көлік түрлеріне сипаттама
   
2. 
   Көліктердің маңызы географиялық тұрғыдан сипаттама
   

Көлік – материалдық өндірістің үшінші жетекші саласы.

Бүкіл қатынас жолдары, көлік кәсіпорындары мен көлік құрамдары қосылып, дүние жүзілік көлік жүйесін құрайды.Оның мөлшері орасан зор.

Көліктің барлық түрінің дамуына олардың еңбек өнімділігін 7 - 10 есе арттырып отырған контейнерлендіру орасан зор әсерін тигізді.

Контейнерлендіру (ағылшынның cоntain- сиғызу деген сөзінен шыққан) дана жүктерді арнаулы металл ыдыстар – контейнерлер мен тасу.

Дүниежүзіндегі көлік жүйесіндегі географиялық айырмашылықтар: екі топқа жататын елдер, аймақтар. Дүние жүзіндегі жүк және жолаушы тасымалы географиялық тұрғыдан алғанда өте әркелкі таралған.

Экономикасы дамығын елдердің көлігі, әдетте техникалық деңгейінің жоғары болуы мен және әртүрлі сала тармақтарының өз әрекеттесіп отыратындығынмен ерекшелінеді.

Көліктің барлық түрлері маңызымен даму деңгейі жөнінен ғана емес, сондай-ақ олардың географиялық қолдану салалары бойынша да топтастырылады. Бұл жағдайда (жер беті), су және су көлігі бөлінеді.

Құрлық көлігі: үш басты түрі. Автомобиль көлігін шын мәнінде жиырмасыншы ғасырдың көлігі деп атауға болады. Қазіргі кезде өркениеттің ажырамас эле-менттерінің біріне айналды. Автомобиль жолдарының ұзындығы ұдайы өсуде, ол қазір жиырма төрт миллион километрге жетті.

Темір жол көлігі тасымалдау үлесінің кемігеніне қарамастан, құрылықтағы көліктің маңызды түрі болып отыр.Оған дүниежүзілік жүк және жолаушы тасымалдау үлесінің 1/10 келеді.

Су көлігі: теңіз көлігінің ерекше қызмет көлігі- дүниежүзілік көлік жүйесінің өте маңызды құрамдас бөлігі.Теңіз көлігі дамуының нәтижесінде дүниежүзілік мұхит елдер мен континенттерді бөлуден гөрі өзара байланыстырып тұрады. Ол бүкіл халықаралық сауда-ның шамамен 4/5 бөлігін қамтиды.

Барлық теңіздер мен мұхиттардағы теңіз айлақ-тарының (порттары) жалпы саны 2,5 мыңнан асады. Бірақ дүниежүзілік айлақтар (порттар) деп аталатын, яғни жыл санын елу миллион тоннадан астам жүк тиейтін алып айлақтар қырықтан сәл асады.

Әуе көлігі - көліктің ең жас және қарқынды түрі. Тұрақты әуе жолдарының желісі ендігі жерде он миллион шақырымға созылып, бүкіл жер шарын орап алған.

Әуе жолы жүк тасымалынан бірінші орынды Солтүстік Америка, екінші - Еуропа алып, қалған елдер-дің ішінде АҚШ ерекше көзге түсті, онан кейін Ұлыбритания, Жапония, Ресей, Франция алады.

Көліктің аумақтық табиғат жағдайларына тәуелдігі зор және сан алуан,

Сонымен бірге, көліктің айналадағы ортаға кері ықпалы да өсіп келеді. Атмосфераны ластаушы- автомобиль көлігі. Су көлігі – гидросфераны ластайды.

1. 
   Қызмет көрсетудің маңызы
   
2. 
   Қызмет көрсету саласындағы ерекшеліктер
   

Қызмет көрсету географиясы негізінен еңбектің аумақтық бөлінісі ықпалымен халықтың қажетін өтеу саласы мекемелерінің кеңістіктік жүйесінің ( қызмет көрсету көлемін, сапасын және құнын есепке ала отырып ) дамуы мен қалыптасу заңдылықтарын оқып – үйрету мәселелерін қарастырады.

Дүниежүзілік шаруашылықты үш секторға бөліп қарастыруға болады. Атап айтсақ:

Қызмет көрсету түрлерінің көптүрлілігі қазіргі таңда тек дамыған елдерге тән үрдіс болып қалыптасуда

XIXғ аяғы XX ғ басында қоғам өмірінде және әлем елдері экономикасында көптеген оқиғалар орын алды. Бұл кезеңде экономикалық өсу индустриалдық даму жолында болған. Жаңа қоғамның дамуы өмірге әртүрлі мамандық иелеріні заман талабына сәйкес икемдеді. Сол кезеңде елдің ЖІӨ-ң 60% нан төмен қызмет көрсету саласынан түскен болса, ол төмен дәрежелік деңгей еді. Қазір АҚШ да қызмет көрсету саласына 80% жұмыс орны тиесілі, соның ішінде 85% жоғары деңгейдегі мамандармен қамтылған. ЖІӨ-ң 78% қамтамасыз етіп отыр. 40% негізгі өндірістік қорға тиесілі. Батыс Европа елдерінде 66% қызмет көрсету саласына тиесілі, ал ЕО елдернінде ЖІӨ 65-75% аталған сала құрайды. XXIғ басында барлық қызмет түрлері ХВҚ есебі бойынша орта есеппен 1500млрд долларды(әлемдік өндірістің 70% астам үлесі) құраған. Дүниежүзілік сауда айналымындағы қызмет түрлері әлемдік шаруашылықтағы даму қарқынды секторға айналып отыр.

Лекция 10

Тақырыбы: Әлем елдерінің экономикалық ерекшеліктері
Мақсаты – Бұл көрсеткіштер бойынша елдерді Мәскеу мемлекеттік университетінің географ-ғалымдары ұсынған типология бойынша топтастырады.

Жоспары

3. 
   Қызмет көрсетудің маңызы
   
4. 
   Қызмет көрсету саласындағы ерекшеліктер
   

• 
  Жоғары дамыған елдер
  
• 
  Орташа дамыған елдер
  
• 
  Экономикасы нашар дамыған елдер
  

(1 сағат)

1. 
   Дамыған елдер және олардың негізгі белгілері.
   
2. 
   Жоғары дамыған елдер.
   
3. 
   Шағын капиталистік елдер.
   
4. 
   Қоныс аударған капитализм елдері.
   

Сонымен, бұл топтағы елдерге тән ортақ белгілер:

1. 
   Тәуелсіз болып, ұзақ уақыт дамуы;
   
2. 
   Қоғамда демократиялық принциптердің тұрақты қалыптасуы
   
3. 
   заңдардың жетілген болуы
   
4. 
   экономиканың нарықтық жолмен дамуы
   
5. 
   қызмет көрсету саласының басым болуы
   
6. 
   әлеуметтік базаның жоғары деңгейде, сапалы дамуы
   
7. 
   экономикалық және әлеуметтік дамуды қамтамасыз ететін саяси жүйенің болуы