ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік материалдары

18. 
    н-бутанды алудың қандай әдістерін білесіңдер? Сәйкес реакция теңдеулерін жазыңдар. Келесі көмірсутектерді каталитикалық гидрлеу арқылы қандай қаныққан көмірсутектерді алуға болады?
    

2. 
   СН₃ – С = С - СН₃
   
3. 
   СН₃ – СН = СН – СН = СН₂
   
4. 
   СН₂=С (СН₃) - СН₃
   
5. 
   СН₂=С (СН₃) – СН=СН – СН (СН₃)₂
   

19. 
    Сәйкес келетін қанықпаған көмірсутектен изопентанды қалай алуға болады? Осы жағдайда қандай катализаторлар қолданылады?
    
20. 
    Келесі заттарды иодсутегімен қыздырғанда (в запаянных трубках) қандай қосылыстар түзіледі?
    

1. 
   этилиодид 2) үшінші бутилиодид 3) изопропилиодид
   

4. 
   н- пропил спиртін 5) изопропил спиртін
   

21. 
    Вюрц-Шорыгин әдісі бойынша келесі көмірсутектерді алудың реакция теңдеулерін жазыңдар:
    

1. 
   н – гексан; 2) 2 – метилбутан; 3) 2,3 –диметилбутан 4) н –бутан
   

22. 
    Метал натриймен келесі алкилгалогенидтердің қоспасына әсер еткенде қандай қосылыстар түзеді?
    

Алынған қосылыстарды систематикалық (IUPAC) номенклатурасы бойынша атаңдар.

23. 
    Сәйкес келетін алкилгалогенидтерден Вюрц реакциясы бойынша келесі көмірсутектерді қалай алуға болады?
    

1. 
   н –гексан 2) 2,3 –диметилбутан 3) 2,2,5,5 –тетраметилгексан
   

24. 
    Келесі тұздарды натроннай эктаспен қыздырғанда қандай заттар түзіледі?
    

1. 
   СН₃ – СН₂ – СООNa
   
2. 
   (СН₃)₂ СН - СН₂ – СООNa
   
3. 
   СН₃ – СООNa
   

25. 
    Сәйкес келетін карбон қышқылдарының натрий тұздарынан пропан және бутанды декарбоксилдеу арқылы алу реакциясының теңдеуін жазыңдар (Дюма әдісі)
    
26. 
    Келесі өзгерістердің схемасын құрыңдар:
    

1. 
   (СН₃)₃ С - СН₂ - СН₂ – СООН ?
   

2) СН₃ - (СН₂)₄ – СООН → СН₃ - (СН₂)₃ - СН₃

Аталған көмірсутектерді рационалдық номенклатура бойынша атаңдар

27. 
    Келесі қышқылдардың натрий тұздарының сулы ерітіндісінің электролизі кезінде алынатын көмірсутектерді атаңдар:
    

1) СН₃ – СН₂СООН 2) СН – СООН

СН₃

СН₃

28. 
    Кольбе әдісі бойынша қандай заттарды алуға болады?
    

1. 
   бутан; 2)2,3 –диметилбутан
   

СН₃

29. 
    Мына қышқылдар СН₃ – СН – СН – СН₂ – СООН қандай көмірсу -
    

СН₃

тектер алынады?

1. 
   осы қышқылдың натрий тұзына электролизбен әсер еткенде.
   
2. 
   Қатты сілтімен оны қыздырғанда.
   

30. 
    15 л этан (қ.ж) алу үшін қанша натрий пропинатын алу керек?
    
31. 
    30 г сусыз СН₂СООNa –дан қанша (мл) метан (қ.ж) алуға болады?
    
32. 
    Гександы алу үшін қандай үш әдісті қолдануға болады?
    

33. 
    Изоамилхлоридтан қалай 2-метилбутан және екі еселенген көміртек атомы бар көмірсутекті алуға болады? Сәйкес келетін реакция теңдеулерін жазыңдар.
    
34. 
    Қаныққан көмірсутектерді құрамында көміртек атомдарының сандары
    

1. 
   өзгеріссіз қалатын 2) 1-ге өзгеретін 3) екі есе өсетін
   

35. 
    Қаныққан көмірсутектердің гомологтық қатарының бастапқы төрт мүшесінің маңызды, басты табиғи көздерін көрсетіндер.
    

36. 
    Қаныққан көмірсутектерде көміртек атомдарының валенттілік күйін көрсет.
    
37. 
    Қаныққан көмірсутектерде (С–С, С–Н) б–байланыстарының ұзындығы және энергиясы неге тең? Полярлыққа қатынасы.
    
38. 
    Қаныққан көмірсутектердің гомолгтық қатының агрегаттық күйі қалай өзгереді?
    
39. 
    Келесі көмірсутектерді қайнау температурасының кемуі бойынша орналастыр:
    

1. 
   2,2 – диметилпентан; 2) Н – пентан; 3) Н – гептан;
   

2. 
   3-метилгептан.
   

40. 
    Хлордың метанмен әрекеттесу схемасын құрыңдар. Осы реакцияның (S_R) механизмін түсіндір. Метанды хлорлаудың өнімі қолданылады?
    
41. 
    Изобутанның фотохимиялық хлорлау схемасын жазыңдар. Галоидрлеу реакциясының біріншілік, екіншілік, үшіншілік С-Н байланысының салыстырмалы реакциясының қабілетін түсіндіріңдер.
    
42. 
    Келесі көмірсутектерді брандағанда қанша монобромтуындылары түзіледі: 1) пропан; 2) 2,2,4 триметилпентан? Олардың құрылымдық формуласын жаз.
    
43. 
    1-кестеде көрсетілген көмірсутектердің галогендеу реакциясының жылу көрсеткіштері арқылы мына қатардағы: Ғ₂, U₂, Br₂, J₂ алкандардың галогендеу жылдамдығының төмендейтінін түсіндіріңдер.
    

х	Н, кДж/моль
Ғ Cl Br I	— 483 — 113,4 — 42 — 50,4

44. 
    Келесі көмірсутектердің Коноваловтың нитрлеу реакциясының теңдеуін жаз: 1) пропан; 2) изобутан; 3) –метилпентан. Реакцияның механизмін қарастырыңдар.
    
45. 
    Изогексанға араластырылған азот қышқылымен әсер еткенде, С₆H₁₃NO₂ нитротуындысы түзіледі. Реакция теңдеуін жазып, механизмін түсіндіріңдер.
    
46. 
    Коноваловтың нитрлеу реакциясын жүргізу үшін бутан және изобутан алған. Қай көмірсутек реакцияға оңай түседі? Осы реакцияға қай бөлшек иницерлейді?
    
47. 
    Н-пентанды 425⁰С–да газ фазасында нитрлеу механизмін қарастырыңдар (А.В. Топчиев, А.И. Попов). Қандый өнім түзіледі.
    
48. 
    Пропанның сульфохлорлау реакциясын жазыңдар. Осы реакцияның радикалды (S_R) механизмін түсіңдіріңдер.
    
49. 
    Мына реакция нәтижесінде қандай өнім түзіледі:
    

Реакция өнімінің қандай практикалық маңызы бар?

50. 
    Мұндай өнімдердің крекинг түсіндіріңдер. Осы процесс қандай жағдайларда жүргізіледі? Октанды рекингілегенде қандай көмірсутектер түзілуі мүмкін?
    
51. 
    Октамендердің бос радикалдар түзілу жолдары көрсетілген термиялық крекингінің механизмін көрсетіңдер (диспропропорционирлеу; - байланыстың қосылу).
    
52. 
    Оттегіде метанның, пропанның, бутанның толық жану реакция теңдеуін жазыңдар.
    
53. 
    Гексадиенді ауа оттегімен тотықтырғанда (100-160⁰С-та) қандай маңызды техникалық өнімдер алуға болады? Гидроперекистің түзілу және оның айырылу реакция механизмін түсіріңдер. Осы реакцияны қандай заттар иницерлейді?
    

54. 
    Метанның католитикалық тотығу реакциясын жазыңдар. Реакцияның жағдайын көрсетіңдер.
    
55. 
    Схема бойынша реакция теңдеуін құрыңдар.
    

Метан ~ 1500⁰C ?

Реакция өнімдері қайда қолданылады? Оларды атаңдар.

56. 
    Қаныққан көмірсутектердің балқу температурасы мен көміртек молекуласындағы атом санының арасындағы тәуелділік графигін сал.
    
57. 
    Схема бойынша реакцияны жүргізіңдер.
    

2Na N₂O₄(~425⁰C)

2 СН₃ – СH – СН₂ – Cl A B

СН₃

В Өнімінің түзілу механизмін қарастырыңдар.

58. 
    С₆Н₁₄ көмірсутектің құрылымдық формуласы қалай. егер Коновалов әдісі бойынша нитрлегенде үшіншілік нитроқосылыс алынса?
    
59. 
    Екі бөлек тәжірибеде 10 л метан және 8 л этанд жаққан. Әрбір тәжірибеде қанша оттегі қажет болған және қанша көміртек (IV) оксиді түзілген?
    
60. 
    Келесі көмірсутектерді жағу үшін ауаның (20% оттегі бар) қанша көлемі керек: а) 100 г метанды; б) 30 г этан? Әрбір тәжірибеде қанша көміртек (IV) оксиді түзіледі?
    
61. 
    4,64 мг көмірсутекті жаққанда 14,076 мг СО₂ және 7,122 мг Н₂О түзілді. Көмірсутектің проценттік құрамын анықта.
    
62. 
    1,85 мг затты жаққанда 4,363 мг СО₂ және 2,25 мг Н₂О түзілді. Заттың проценттік құрамын және оның эмпирикалық формуласын анықта, егер оның ауа бойынша тығыздығы 2,55-ке тең болса.
    
63. 
    2,3 мг затты жаққанда 4,43 мг СО₂ және 2,691 мг Н₂О түзілген. Заттың проценттік құрамын және эмпирикалық формуласын анықта, егер сутегі бойынша тығыздығы 23-ке тең болса.
    
64. 
    15,38 мг затты жаққанда 18,78 мг Н₂О және 36,51 мг СО₂ түзілген. Зерттелетін заттың салыстырмалы молекулалық масса 74-ке тең. Заттың молекулалық формуласын анықтаңдар.
    

Алкендер молекула-да бір қос байланысы бар көмірсутекті атайды. Қарапайым мүшесі – этилен СН₂=СН₂ . Жалпы формуласы C_nH_2n , СС қос байланыстың ұзындығы 0,134 нм немеесе 1,34А. Валет. Бұрыш  120⁰. Изомериясы

І. Құрылыстың изомерия тән.

1. Көміртек қаңқасына байланысты.

Мысалы: СН₂=СН – СН₂ – СН₂ – СН₃

Пентен – 1

Н₂ = Н – Н – Н₃

СН₃

3 – метилбутен – 1.

2. Қос байланыстың орнына байланысты изомерия.

СН₂ = СН – СН₂ – СН₃ бутен – 1.

СН₃ – СН = СН – СН₃ бутен – 2.

ІІ. Конфигурациялық изомерия геометриялық цис-транс.

Н Н СН₃ Н

С С

Н СН₃ Н СН₃

Номенклатурасы.

Гомологиялық қатардың бірінші, екінші мүшесінің тарихи атаулары бар: этилен, пропилен. Қалған алкендердің атаулары қаныққан көмірсутектің атауынан шығады. Бірақ мұнда «илен» деген жалғау қосылады. Рационалдық номенклатура бойынша алкендерді, этиленнің туындылары ретінде қарастырамыз. Онда грек әрпімен радикалдын орындарынан көрсетеді немесе симметриялы және симметриясыз деген терминдер қолданылады. Систематиқалық номенклатура бойынша алкеннің аттары алканнан шығады, тек «ан» жалғауы «ен» жалғауына ауысады. Қос байланыстың орнын цифрларынан көрсетеді. Қос байланыс бас тізбекке міндетті түрде енгіземіз. Ал номерленген кезде қос байланыстың жанындағы көміртек аттары ең кіші номерге ие болады.

Радикалдары

СН₂=СН - этинил (винил)

СН₂=СН – СН₂ – аллил

СН₃ - СН = СН – пропенил

Алу әдістері

Е1, Е2 механизмі бойынша реакция жағдайына және реагенттеріне байланысты жүргізілген бөліп алу реакциясы арқылы алкенді алады. Бөліп алу (Е).

1. Спирттің дегидротациясы. Спирттер 1-к, 2-к, 3-к қатары бойынша суды оңай бөледі. Дегидротация оңай суды бөліп (концентрлі H₂SO₄ қатысында) немесе катализатор (То тотығы, Al тотығы), үстіне спирт буын жүргізу арқылы жүзеге асырылады. Дегидротация Е1, Е2 механизмі арқылы жүргізеді. Қышқылдың протоны спиртпен әрекеттесіп, оксоний қосылысын береді. Оксоний суды бөліп, карб-катионға ұшырайды. Карб-катион протонды бөліп, тұрақтанады.

СН₃ – С – – Н СН₃ – С – – Н СН₃ – С

СН₃ СН₃ СН₃

оксоний карбкатин

СН₃ – С ⁺ СН₃ – С 2-метилпропен (изопропилен)

СН₃ СН₃

Осындай реакцияда су Зайцевтің ережесіне сәйкес бөлінеді. Онда сутегі неғұрлым аз сутектен көміртек атомдарын бөлінеді.

СН₃ – СН₂ – СН – СН₃ СН₃ – СН = СН – СН₃

ОН бутен - 2

Ол 2 стадияда жүреді.

Біріншіде карбкатион түзіледі. Бұл саты баяу жүргізіледі.

СН₃ – СН₂ – СН – СН₃ СН₃ – СН₂ - Н = СН₃ +

ОН бутен - 2

Екінші стадияда
СН₃ – СН = CH - СН₃ I өнім (көбінесе)

СН₃ – СН₂ – Н – СН₃ ---

ІІ. Дегидрогалогендеу.

Сілтілердің спирттегі ерітіндісінмен галоген туындысын дегидрогалогендену арқылы алкен алынады. Бұл процес Зайцевтің ережесі бойынша Е1 және Е2 механизмдер бойынша жүреді.

І. Н₃С Н₃С

II. СН₃ СH-CH₂-CH-CH₂-CH₃+Cl^-

СН₃ СH-CH=СН-СН(II)

І-өнім көбінесе түзіледі.

Себебі 5 С-Н байланыс түзіледі.

Е2 механизмі бойынша І сатыда жүргізіледі.

НО ^- + Н → С → С – Н → Н – С – С – Н С = С

Н Сl Н Cl -Cl Н Н
ІІІ. Дигалогені туындысынан дегалогендеу арқылы

CH₂ - Br CH₂

+ Zn → + ZnBr₂

CH₂ - Br CH₂

CH₃ - СН₂ – СН₃ СН₂ = СH – CH₃

HC CH CH₂ = CH₂

VI. Мұнай өнімдерінен крекинг процесі арқылы алкендерді алады (алкандар тақырыбын қара).

Химиялық қасиеттері.

І. Қосып алу реакциясы (гидрлеу, галогендеу, гидрогалогендеу гидротация).

1. Гидрлеу Pt, Pd, Ni, немесе литийдің алюмогидриді LiAlH₄, натрийдің бор фториді NaBF₄ қатысында өтеді. Алкендерді гидрлегенде алкандер түзіледі.

СН₂ = СН₂ СН₃ – СН₃

2. Галогендеу реакицясы. Хлор қосылуы жеңіл, иод қатал жағдайда өтеді. Әдетте хлорлау реакциясы не алкеннің хлороформдағы немесе ССl ₄ –гі ерітіндіде жүргізіледі. Галогеннің алкенге қосылуы ионды механизм. Ол бойынша алкендерді П-электронның әсері хлор молекуласын поляризациялайды. Галоген электрофилді бөліғі П-электрон бұлтымен әрекеттескенде аралық П1- комплекс түзіледі. Түзілген П-комплекс галогені бар карбоний ионымен топтасып галоген анионын түзеді. Ал ол галоген карб- катионымен жалғасып, дигалоген туындысы түзіледі.

+ : → … → CH₂ – CH₂

CH₂ CH₂

CH₂ - H₂ + Cl ^- → CH₂ - CH₂

Cl Cl Cl

гидрогалогендеу реакциясы.

Сим-лы емес алкендерде галоген сутектің қосылуы қос байланыс бойынша өтеді және электрофильді реагенттің катиондық бөлігі неғұрлым көп гидрленген, аниондық бөлігі неғұрлым аз гидрленген С атомына анионға қосылады.

СН₃ – СН = CH₂ + HCl → CH₃ – СH – CH₃

Cl
CH₂ CH₃

CH + → CH → … → H – CH₃ CH₂ – H – Cl ^– →

CH₂ CH₂ CH₃ CH₃

→ CH₃ – CHCl – CH₃
І жағдайдағы карбкатион ІІ жағдайдағы карбкатионға қарағанда неғұрлым тұрақты. Себебі І жағдайда катионның тұрақтануы екі алкен топтардың оң индукциялық эффектісін әсерінен болады. ІІ жағдайда бір алкил тобы ғана әсер етеді.

Индукциялық эффекті деп – атомдар арасындағы байланыстың электронның элемент атомының ЭТ шамасына байланысты ығысуын айтамыз. Индук. эффект J әрпімен белгіленеді, индук. эффекті оң және теріс мәнге ие болады. Егер индук. эффекті атомнан не функционалдық топтан бағаланып тұрса және молекуладағы галогенге көршілес тұратын көміртек атомының электрон тығыздығын төмендетсе онда теріс индукция эффекті байқалады. Ал орынбасар көршілес тұратын электрон тығыздығын арттыратын болса, онда оң индук. эффекті деп аталады.

Н – С – С →

H H -J

Марковников ережесінің түсіндірмесі.

CH₃ – C – O – O – C - CH₃

CH₃ – CH = CH₂ – HBr
→ CH₃ – CH₂ – CH₂Br

O

CH₃ – CO – O – CO - CH₃ → 2CH₃C – O*

CH₃ – C – O* + HBr → CH₃C + Br

OH
CH₃ – CH = CH₂ – Br → CH₃ – H – CH₂Br
CH₃ – H - CH₂Br + HBr → CH₃ – CH₂ – CH₂Br + Br
Ескерту. Караш эффективтілігі тек HBr жағдайында ғана орын алады, НҒ, H₂SO₄, H₂O қосылу бағытына әсер етеді.

IV. гидротатциялану. 2 жағдайда жүргізеді

1. 
   H₂SO₄ қатысында
   

CH₃ – CH = CH₂ CH₃ – H = CH₃ →

-HSO₄
HOH

→ CH₃ – CH - CH₃ -H₂SO₄ CH₃ – CH - CH₃

O пропанол - 2

СН₂ = СН₂ + НОН СН₃ – СН₂ОН

V. Алкендерді алкандармен алкилдеу реакциясы.

CH₃ CH₃

CH₃ – C – Н + CH₂ = C - CH₃ → CH₃ – - C – CH₂ – CH – CH₃

CH₃ CH₃ CH₃ CH₃

изооктан
Полимерлену реакциясы деп кіші молекулалық қосылыстың бір-бірімен әрекеттесуінің нәтижесінде жоғары молекулалық қосылыстар түзілу ретін айтамыз. Бірнеше түрі:

1. 
   Тізбекті полимерлену
   

б) ионды (катиондық, аниондық)

2. Сатылы полимерлену

3. Сополимерлену

2. Бос радикалдыр арасында жүреді. Егер реакция катиондар қатысында жүрсе, катионды, анион - жүрсе анионды деп аталады. Радикалды полимеризация 3 сатыдан тұрады.

1. инициирлену;

2. тізбектің өсуі;

3. тізбектің үзілуі.

Инициатор ретінде K, Na пересульфаттары және тағы басқа тез ыдырайтын қосылыстар қолданылады. Тізбектің өсуінде бос радикалдар қос байланыспен әрекеттеседі.

3 сатыда макромолекулалар бір-бірімен соқтығысып, реакция өнімдерін береді.

1-сатыда ион пайда болады. Онда реакция күшті катализатордың қатысында жүреді. Процесс карбкатион пайда болуынан басталады.

I.

BF₃ + HOH → [BF₃OH ] H⁺

CH₃ – C + → [BF₃OH ] H⁺ CH₃ – C ⁺

CH₃ CH₃

II.

CH₃ – C⁺ + n (CH₂ = C ) → CH₃ – C – (CH₂ - C )

CH₃ CH₃ CH₃ CH₃
CH₃

CH₂ – C ⁺

CH₃
III.

CH₃ CH₃ CH₃

CH₃ – C – ( CH₂ – C ) _n-1 CH₂ – C ⁺ + [ BF₃OH ^–] →

CH₃ CH₃ CH₃

CH₃ CH₃ CH₃

→ CH₃ – C – ( CH₂ – C ) _n-1 CH₂ – C - OH

CH₃ CH₃ CH₃
Аниондық полимерлену

Катализатор сілтілік металдар, негіздер және тағы осы сияқты электрон-донорлы болатын қосылыстар пайдаланады. Полимерлеудің тағы бір түрі ион-полимерлену. 1955 жылы Циглер-Натта комплексті катализатор қолданып стереореттелген полимер алды. Онда ерекше катализатор қолданылады.

Al(C₂H₅) + TiCl₄
C₂H₅ Cl Cl
Al Ti




C₂H₅ CH₂ Cl
CH₃

Полимерлер құрылысы бойынша атактикалық, синдиотактикалық болып бөлінеді.

R R R

изотактикалық

синдиотактикалық

R

атактикалық

R R
Алкендердің орын басу реакциясы. 500-550⁰ алкендерді хлорлау арқылы орын басу реакциясын жүргізуге болады.

СН₂ = СН – СН₃ + Сl₂ CH₂ = CH – CH₂Cl

аллилхлорид

СН₂ = СНCl винилхлорид.

Аллилхлорид қайнау t=45⁰C сұйық, винилхлорид t_ҚАЙ = -13,8⁰С, наркотик иісі бар, түссіз газ.

Аллилхлоридтен глицерин мен амил спиртін синтездейді (көп атомды).

Винилхлоридтен полимерлену арқылы поливинилхлорид алады.

nCH2 = CH → ( - CH2 – CH2 -)n

Cl Cl

ПВХ

1. 
   С=С үзілмей жүретін тотығу реакциясы.
   
2. 
   С-С үзілу арқылы жүретін реакциясы.
   

O этилен окисі

В) Вагнер реакциясы

3СН₂ = СН₂ + 2KMnO₄ + 4H₂O → 2CH₂ – CH₂ + 2KOH + 2MnO₂

OH OH

сапалық реакция этиленгликоль

А) СН₂ = СН₂ + KMnO₄ + Н₂SО₄ → 2СН₂O+ K₂SO₄ + MnSO₄ + H₂O

CH₃ – CH₂ – С = СН - СН₃ + KMnO₄ + Н₂SО₄ CH₃ – CH₂ – С = О+

СН₃ СН₃

сірке

+ СН₃ –СООН + K₂SО₄ + MnSО₄ + H₂O метилэтилкетон

Б) О – О

CH₃ – CH₂ – С = СН - СН₃ + O₃ → CH₃ – CH₂ – С CH₃ – CH₃ →

О

СН₃ СН₃

→ СН₃ – CH₂ – С = О + С- CH₃

СН₃

1. 
   Алкендердің гомологтық қатарының жалпы формуласын келтіріңдер. Алкендерге қандай құрылымдық формула тең.
   
2. 
   Келесі құрамдағы этилен қатарындағы көмірсутектердің изомерлерінің құрылымдық формулаларын жазыңдар.
   

Оларды рационалдық және систематикалық (ИЮПАК) номенклатура бойынша атаңдар.

Келесі қосылыстардың құрылымдық формулаларын жазыңдар:

3 Келесі көміросутектерді систематикалық (ИЮПАК) және рационалдық номенклатура бойынша атаңдар:

1) СН₃ СН₃

СH – СН₂ – СH = СН₂ 2) СH – С = СН₂

СН₃ СН₃

СН₃

3) СН₃ – СH – СH = СH 4) СН₃ – СН₂ – С = С – СН₂ – СН₃

СН₃

5) СН₃ – СН₂ – С = СН₂

СН₃ СН₃

СН 6) СН – СН = СН – СН₂ – С – СН₃

Н₃С СН₂ – СН₃

1) винил; 2) алмил; 3) изопропенил

5. Келесі алкендер систематикалық (ИЮПАК) номенклатура бойынша дұрыс аталған ба?

4-гексен; 2-этилбутен-2; 5-метилгексен-3; 3,4,4 – триметилпентен-2? Қате атауларды түзетіңдер.

6. Кейбір этилен көмірсутектердің геометриялық изомериясының себептері қандай?

Келесі көмірсутектер цис- ; транс – ихзомерлер түрінде кездеседі ме?

1. 
   бутен – 1; 2) бутен - 2; 3) 2 – метилбутен – 1;
   

7.Төменде көрсетілгендердің ішінен қандай қосылыстар геометриялық изомерлер түрінде кездесетінін көрсетіңдер:

4) (СН₃ – СН₂)₂С = СН₂ 5) СН₃ – СН₂ – СН = СН – СН

СН₂

6) (СН₃)₂СН – СН = СН₂

9. Гексен-3–тің геометриялық изометрлерінің ішінде қайсысы тұрақтырақ және неге?

10. Егер диполь моменті О болатын симметриялы-дихлорэтиленнің геометриялық изомерінің проекциялық формуласын құрыңдар. Түсінік беріңдер.

11. Алкендердің цис-, транс- изомеризациясы мен алкандардағы конформациялық ауысулардың энергетикалық кедергілерін салыстырыңдар.

12. Бутен-2–нің геометриялық изомерлерінің гидрлену жылулары – 120 кДж/моль және 116 кДж/моль тең. Цис- изомеріне қандай мән сәйкес?
4- Дәріс. Ацетиленді көмірсутектер. Алкиндер. Эльтековтың ережесі

Қышқылдық қасиеті Ацетилен этанмен, этиленмен салыстырғанда қышқылдығы жоғары көмірсутек болып сесптеледі. Оның себебі sp-гибридтену типіндегі С-нің терісэлектрлігінің шамасы sp² –, sp³-пен салыстырғанда жоғары болуында.

Реакцияларының типтері 1. Үш байланыс үзілу арқылы қосылу реакциялары

3. 
   сутегі арқылы орын басу реакциялары, 3. С-Н байланысын үзу арқылы алкиндерді ұзарту.
   

Органикалық қосылыстарының ішінде галогеналкандар реакциялық қабілеті өте жоғары қосылыстар боп есептеледі. С-Х байланыстын поляризациялануы атомдардың немесе атомдық топтардың галогендердің орнын басуына мүмкіндік береді. Мұндай реакциялар нуклеофилдер деп аталатын реагенттермен жүзеге асады. Нуклеофилді реагенттер деп электрон тығыздығының артық мөлшері теріс ішінара немесе толық заряд түрінде болатын бөлшек, не бос электрон жұбы бар молекуланы айтамыз.

Нуклеофилді орын басудын екі түрі бар

S_N1- мономолекулярлы орынбасу реакциялары,

S_N2- бимолекулярлы орынбасу реакциялары.

S_N2 механизмі бойынша реакция біріншілік галогеналкилдерге тән. Жалпы түрі

S_N1 механизмі бойынша реакция үшіншілік галогеналкилдерге тән. Жалпы түрі

Дегидрогалогендеу реакциясы (бөліну) Е1 және Е2 механизмі бойынша жүреді
Галогеналкилдерден галогенсутегінің бөлінуі Зайцевтің ережесіне сәйкес жүреді галоегналкилдерге сілтінің спирттік ерітіндісімен әсер еткенде сутек атомы ең аз сутектендірілген с атомынан бөлінеді. Мысалы
1923 жылы американ ғылымы Льюис өз теориясын ұсынды. Ол бойынша қышқылдар дегеніміз бос электрон жұбын қосып алып, коваленттік байланыс құра алатын заттар. Негіздер дегеніміз өз орбиталдарынан электрон жұбын басқа элементке коваленттік байланыс түзу үшін бере алатын заттар. Қышқылдарды электрон жұптарының акцепторы деп, ал негіздерді оның доноры деп қарастыруға болады. Льюис ережесіне тек ғана протон емес, басқа заттар да акцептор бола алады деген ұғғым туады.Қышқыл болу үшін ол зат молекуласында бос орбитал болу керек. Мысалы AlBr₃. BF₃. ZnCl₂ льюис қышқылдары боп есептеледі.

Льюис негіздері боп аминдер , спирт, жай эфирлер, тиоэфирлер, меркаптандар есептеледі. Сондай-ақ П-байланысы бар және қосарланған П-жүйесі ьар заттар Льюис негіздері болып есептеледі.