Phd докторанттың Ғылыми-зерттеу жұмысының есебі 2022-2023 оқу жылы/учебный год
жүктеу/скачать 58.31 Kb.
|
| Тәжірбие есебін қабылдаушы/
Принимающий отчет по практике Симтиков Ж.Қ. (Аты-жөні/ФИО) __________________________________________ (қолы/подпись) «__» __________ 20__ж./г. ТЕОРИЯЛЫҚ, ӘДІСТЕМЕЛІК ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК НЕГІЗДЕМЕСІ Докторлық диссертация тақырыбы (3 тілде): Қазақстан нарығындағы интернет саудаға әлеуметтік талдау Социологический анализ интернет торговли на рынке Казахстана Sociological analysis of Internet trading in the market of Kazakhstan Тақырыптың өзектілігі. Интернет желісі қазіргі таңда хат алмасу үшін ғана емес, қоғамдық өмірдің барлық қырларына енуде. Соның бірі - ақпараттық технологиялар мен электрондық құралдардың көмегімен интернет сауда жасау. Ол ХХІ ғасырдағы қоғам өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Интернет арқылы онлайн-сауда біртіндеп бүкіл әлемдегі дәстүрлі дүкендердегі бөлшек сауданы алмастырды. Электрондық сауданың шексіз мүмкіндіктері дәстүрлі дүкендердің интернет жүйесіне жаппай көшуіне және ірі маркетплейстердің пайда болуына ықпал етті. Интернет сауда – интернет бизнестің кешені және интернет арқылы тауарлар мен қызметтерді сатудың бүкіл саласы. Көптеген зерттеулерде электрондық сауда ғаламдық компьютерлік интернет желісінің көмегімен жүзеге асырылатын, бизнес субъектілерінің өзара іс-қимылы арқылы жүргізілетін сауда ұғымы деп қарастырылған. «Электрондық сауда» терминінің ғылыми анықтамаларының бар болуымен қатар әртүрлі заңнамалық органдар мен беделді ұйымдардың оған берген ресмитүсіндіруі де бар. Атап айтқанда, БҰҰ-ның Халықаралық сауда құқығы жөніндегі комиссиясы (UNCITRAL) электрондық сауда – бұл телекоммуникациялық желілер мен электрондық қаржы-экономикалық құралдарды пайдалана отырып, электрондық тәсілмен тауарларды, қызметтерді сатып алу – сатудың ұйымдастырылуы мен технологиясы деп есептейді. Эссе аталмыш интернет сауда дамуының қарқынын талдауға бағытталады. Электрондық коммерция өз ішіне электрондық сауда, электрондық төлемдер жүйесі, интернет-банкинг, интернет-трейдинг, интернет-сақтандыру, заң қызметтері, медициналық қызметтер және т.б қамтиды. Соңғы онжылдықта электрондық коммерция бүкіл әлемде қарқынды түрде дамып келеді. Бұл инфрақұрылымның жақсаруы мен дамуына байланысты, яғни интернетке қолжетімділіктің артуы, компьютерлендіру деңгейінің өсуі, технологиялардың таралуы және халықтың компьютерлік сауаттылығының арттыруымен түсіндіріледі. Көптеген елдердің үкіметтері компьютерлік сауаттылықты арттыру және әрбір азаматқа жаһандық «ақпараттық қоғамға» қатысу мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін тұратын жеріне қарамастан, ақпараттық коммуникациялық технологияларды тарату бойынша шаралар әзірлеуде. Интернет сауданың анықтамасына тауарларды онлайн-сатумен немесе дүкендер мен жеткізу пункттерінен өздігінен алып кетумен байланысты кәсіпкерлік қызмет кіреді. Ақпараттық технологиялар көмегімен жүзеге асырылатын экономиканың бұл қызмет түрі өте тиімді және табысты болып келеді. Мұндағы интернет-дүкендер - бұл физикалық дүкеннің немесе сауда орталығының виртуалды аналогы деп есептелінеді. Интернет сауда минимум уақыт жұмсай отырып, максимум қолайлылықпен сауда жасауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, интернет саудада өнім туралы толық ақпарат беріледі. Мұндай егжей-тегжейлі түсініктемені тіпті дүкен қызметкерлері де бере алмайды. Сондай-ақ тұтынушылар онлайн тапсырыстар тарихын, пікірлерді қарап, бақылап, салыстыра алады. Осылайша, интернет бизнес жүргізуде шығындардың төмендеуі, дамыту қарапайымдылығы, 24/7 режиміндегі қолжетімділік, сату географиясы мен тауарлар ассортиментінің кеңдігі сияқты артықшылықтардың арқасында бұл сала жылдам дамуда. Жоғарыда аталған артықшылықтар электрондық коммерцияның әлемде, және Қазақстанда қарқынды дамуының алғышарттары болып табылады. Әлемдік және ұлттық нарықтардың құбылмалылығы, ғылыми прогресс пен инновациялық технологияларды енгізу, сондай-ақ қоғамды ақпараттандыру мен цифрландыру интернет сауда секторының дамуының негізгі драйверлері болып табылады. Әлеуметтік алыстау режимін енгізу, карантин және басқа да шектеу шаралары тауарларды онлайн сатып алуға және қызметтерді төлеуге жаһандық сұраныс құрылымында түбегейлі өзгеріске, цифрлық байланыс құралдарын пайдалану мен қашықтан тұтынудың өсуіне алып келді. Интернет сауда ішкі және сыртқы сауданың, қолма-қол ақшасыз төлемдердің дамуы мен көлемінің ұлғаюына, бизнес шығындарын қысқартуға және көлеңкелі айналымды барынша азайтуға ықпал етеді. Бұл үрдіс Қазақстанда Республикасында да кең дамып жатыр. Aliexpress, Wildberries, Kaspi.kz, Olx, Chocolife және т.б. сияқты әлемдік және қазақстандық маркетплейстер мен интернет-алаңдардағы тауарлар мен қызметтерді сатуды жүзеге асырады. Мұндағы маркетплейстердің ерекшелігі – түпкілікті тұтынушы, төлем тәсіліне қарамастан, тауарға немесе қызметке интернет-дүкеннің немесе сауда алаңының сайты арқылы тапсырыс рәсімдеуі болып табылады. Қазақстандық интернет-бизнес ассоциациясының деректеріне сәйкес, республикада бүгінгі таңда 500-ге жуық интернет-дүкен бар және олардың саны күн санап артып келеді. Мысалы, Ұлттық экономика министрлігінің деректеріне сәйкес Қазақстан Республикасында интернет сауда көлемі 2021 жылы өткен жылдармен салыстырғанда 3 есеге артып, рекордтық 1,1 трлн теңгені құраған. Оның ішінде, кеңсе тауарлары, ұялы телефондар, компьютерлер, автомобиль жабдықтары, косметикалық қажеттіліктер және өзге де тауарлар көш бастап тұр. Бұл интернет сауданың қоғамдық өмірдің барлық салаларына енгендігін көрсетеді. Интернет сауда тасымалдау шығындарын азайтатындығы ескерілді. Қазақстандық нарықты талдау нәтижелеріне сәйкес, Қазпошта арқылы сыртқы тауар жіберулер саны 2020 жыл ішінде 37% - ға қысқарды (сырттан Қазақстанға тапсырыстар), ал ішкі жіберулер саны өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 22% - ға өсті (ел ішіндегі тапсырыстар). Электрондық коммерцияның дамуы, әлбетте, артықшылықтарға ие. Алайда, кез келген экономикалық қызмет түрі заңнама аясында жүргізілуі тиіс. Бұл ретте, осы уақытқа дейін Қазақстанда электрондық сауда мемлекеттік реттеуден тыс жүргізілді және қандай да бір арнайы салықтар салынбағандығы мәлім. Яғни, қазақстандық нарықта сауда жасай отырып және қазақстандық сатып алушылардан төлем ала отырып, әлемдік маркетплейстер ел бюджетіне ешқандай салық төлемеген. Ал қазіргі таңда «цифрлық салық» әлемнің 130 елінде e-commerce саласына табысты қолданылатындығы анықталған. 2022 жылдан бастап мұндай салықты енгізу туралы шешімді Қазақстан да қабылдады. Цифрлық салық дегеніміз не және ол қалай алынады? Қазақстанда жаңа цифрлық салық 01.01.2022 ж. бастап енгізіледі. Қазақстан Республикасының Салық кодексіне 777-780 баптар енгізілді және жеке тұлғаларға тауарлармен электрондық сауданы жүзеге асыру, электрондық нысанда қызметтер көрсету кезінде шетелдік компанияларға салық салуды реттейтін 25-бөлім ресми түрде қосылды. Электрондық сервистер, интернет-сайттар арқылы тауарларды, қызметтерді сату кезінде шетелдік компаниялар төлейтін салық түрі болып табылады. Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі шетелдік интернет-компаниялардан түсетін ықтимал түсімдерді жылына шамамен 2 млрд. теңгеге бағалайды. Алайда, егер компаниялар оны қазақстандық бюджетке ерікті түрде аудармаса, салық алуды практикада іске асырудың қаншалықты мүмкін екендігі белгісіз. Бұл қазақстандық сатып алушылардың иығына түспейді ме деген күмән бар. Жалпы өнім берушілер мен тапсырыс берушілерге электрондық коммерция ұсынатын жаңа тиімді мүмкіндіктерді келесідей топтастыруға болады: - жаһандық қатысу/жаһандық таңдау - бәсекеге қабілеттілікті/ қызмет сапасын арттыру; - тапсырыс берушінің қажеттіліктерін қанағаттандыру/тауарлар мен қызметтерді дербестендіру; - тапсырыс берушіге дейінгі тауардың жолын қысқарту/сұранысқа жылдам реакция – шығындарды үнемдеу/бағаны төмендету; - бизнесті жүргізудің жаңа мүмкіндіктері/ жаңа өнімдер мен қызметтер. Жалпылай келе, бизнестің болашақтағы даму перспективалары келесілерден көрініс табуы мүмкін: - интернет-байланыстың сапасын жақсарту; - интернет аудиториясын ұлғайту; - тауарларды жеткізу сапасын жақсарту, ең алдымен пошта арқылы жеткізусапасын арттыру; - ақпараттық технологияларды дамыту; - тауарлар мен қызметтердің ассортиментін кеңейту. Электрондық сауда - Интернет желісіндегі электрондық құжат айналымының көмегімен сауда-сатып алу қызметін жүзеге асыру болып табылады. Егер біз осы анықтаманы қорытындылайтын болсақ, онда электрондық сауданың мәні электрондық технологиялар негізінде сатып алу-сату түрінде тауар-ақша айырбастау процесін ұйымдастыруда жатыр. Бүгінгі таңда оның ауқымы қоғамды компьютерлендіру аясында керемет қарқынмен өсуде. Электрондық сауданы дамытудың жоғары қарқыны экономикалық, әлеуметтік, ұйымдық – құқықтық және электрондық – технологиялық сипаттағы факторлардың жиынтығына байланысты. Электрондық сауда жылдам қарқынмен дамып қана қоймайды, сонымен қатар жаңа операцияларды да қамтиды, сонымен қатар оның жан-жақтылығымен ерекшеленеді. Сауданың бұл түрінің негізгі артықшылықтары: Электрондық өнімдерді сату; «Сатып алушыны» толық ақпараттық сүйемелдеу; Тауарды іздеу, көрсету, таңдау, кеңес беру, бәсекеге қабілеттілік; «Сатушы» мен «сатып алушы» арасында байланыс орнату; Курьерлік қызмет арқылы жеткізу. Сонымен қатар, электрондық коммерция бизнес операцияларының кең спектрін біріктіреді, олар мыналарды қамтиды: Ақпарат алмасу; Өнімдерді тарату; Виртуалды кәсіпорындарды ұйымдастыру мүмкіндігі; Бәсекелестіктің өсуі; Шығындарды үнемдеу; Өзара әрекеттесуді жекелендіру. Электрондық сауданың арқасында сауда мәмілелерін жүргізу кезінде шығындарды барынша азайтуға мүмкіндік туды. Интернет және компьютерлік желілер арқылы цифрлық ақпаратты пайдалану бизнесті жүргізу мүмкіндіктерін айтарлықтай кеңейтуге мүмкіндік береді. Алайда, дәстүрлі сауда түрінен барлық артықшылықтарға қарамастан, электрондық сауданың да кемшіліктері бар екенін ескерген жөн. Олардың негізгісі: - әр түрлі электрондық коммерция сайттарының заңдылығы мен сенімділігіне күмәндану, тұтынушылар негізінен мұндай сауда түрлеріне сенбейді; - тауарды жеткізу үшін көбірек уақыт қажет, тауарлардың кейбір түрлері тез бұзылады. Электрондық сауда бұл сайт онда «сатушы» арасындағы мәмілелер жүзеге асырылады — ол заңды немесе жеке тұлға болсын және «сатып алушы». Интернеттегі сатып алуларды жүзеге асыру кезінде Заңның императивті нормаларын ескеру қажет. "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін айқындайды. 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 120-VI «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Кодексіне сәйкес электрондық сауда белгілі бір өлшемшарттарға сәйкес келуі тиіс – интернет-дүкен және/немесе интернет-алаң арқылы ақпараттық технологиялар арқылы жүзеге асырылатын тауарларды жеке тұлғаларға өткізу жөніндегі кәсіпкерлік қызмет: - тауарларды өткізу бойынша мәмілелерді ресімдеу электрондық нысанда жүзеге асырылады; төлем қолма-қол ақшасыз есеп айырысу арқылы жүзеге асырылуы керек; тауарды жеткізудің жеке қызметінің болуы не жүктерді тасымалдау және/немесе курьерлік қызметті жүзеге асыратын тұлғалармен шарттардың болуы. Тауарлармен электрондық сауданы жүзеге асыру кезінде салық төлеушілер қызметтің жекелеген түрлерін жүзеге асыратын салық төлеуші ретінде тіркеу есебіне қойылуға тиіс. Қызметтің жекелеген түрлерін жүзеге асыратын салық төлеуші ретінде тіркеу есебіне қою "Рұқсаттар және хабарламалар туралы"Қазақстан Республикасының Заңында айқындалатын тәртіппен салық төлеуші ретінде қызметтің басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы хабарлама негізінде жүргізіледі. Хабарлама салық органына қызметтің жекелеген түрін жүзеге асыру басталғанға дейін 3 (үш) жұмыс күнінен кешіктірілмей табыс етіледі. Салық төлеушілерге табыс етілетін салықтардың жекелеген түрлері Қазақстан Республикасының салық заңнамасында қол қойылған. Электрондық сауданы жүзеге асырудағы маңызды сәт Пайдаланушы келісімінің шарттары болып табылады. Пайдаланушы келісімі-бұл иесін пайдаланушылармен қақтығыстардан қорғауға, олардың ықтимал тәуекелдері мен мемлекеттік органдардың талаптарын жабуға қабілетті заңды құжат. Интернет-дүкеннің пайдаланушы келісімі (немесе сервисті пайдалану туралы келісім) интернет-дүкеннің ұсынысы болып табылады, ол шарттың барлық маңызды шарттарын қамтиды, одан интернет-дүкеннің бұл жағдайда Пайдаланушыға осы ұсыныста көрсетілген шарттарда оған жауап берген кез-келген адаммен (жеке немесе заңды) шарт жасасуға ұсыныс жасайтын еркі көрінеді. интернет-дүкеннің өтініші бойынша келісімге қол жеткізуге болатын шарттар. Бұл қарым-қатынас азаматтық заңнамамен реттелетін «қоғамдық ұсыныс» түрі. Интернет-дүкеннің пайдаланушы келісімі оның жұмысының барлық шарттарын, сондай-ақ пайдаланушылармен (сатып алушымен) жұмыс кезінде туындауы мүмкін даулы мәселелерді қамтиды. Екі тарап үшін де жанжалды жағдайлар мен кабальды жағдайларды болдырмау үшін дауды шешу әдістерін олардың пайда болуына қарай ескеру және тағайындау қажет. Бұл жағдайда ғана электрондық сауда қызметі саласындағы бизнестің өсуі мен дамуы сөзсіз. Қорытындылай келе, ақпараттық технологиялар мен нарықтың дамуындағы интернет сауданың рөлінің өте басым екендігі айқын. Оның қарапайымдылығы, қолжетімділігі, шығындардың аз болуы, тауарлар ассортименті мен территорияның кеңдігі сияқты артықшылықтары оны бүгінгі таңдағы қоғамдық өмірдің ажырамас бөлшегі етеді. Қазақстан Республикасында да интернет сауданың көлемі жылдан жылға артып, өмірдің барлық салаларында қажетті тауарлардың айналымын қамтып отыр. Интернет сауданы жүргізу барысындағы заң тұрғысы, шетелдік маркетплейстердің Қазақстан бюджетіне салық арқылы жасаған салымдарының экономикаға оң әсерін тигізуі мүмкін болатын алғышарттар бұл саланың оң нәтижеге жетуіне негіз болып табылады. Бүгінгі таңда интернет сауда экономиканың елеулі тетіктерінің біріне айналды, сондықтан қазақстандық кәсіпорындардың қызметін және жалпы экономикалық қызметте осы сауда түрін дамытуға мемлекеттік саясатты бағыттау болашақтағы мақсат болып табылады. Сондықтан да, интернет сауданың бүгінгі қоғам өміріндегі жылдам дамуы өте орынды және қажетті құбылыс деп есептеймін. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: Klaus Schwab. The fourth industrial revolution/ Crown Publishing Group. 2017. 184 p. Charles W. L. Hill. International business. Competing in the global marketplace./ McGraw-Hill Education. 2018. 704 p. Patricia M. Wallace. The psychology of the internet. /Cambridge University Press. 2016. 392 p. С.С. Ыдырыс, Р.И. Ерманкулова, Бюлент Шен. Қазақстандағы электрондық сауданың қазіргі таңдағы даму тенденциялары мен келешегі./ Экономика: стратегия и практика, № 1 (14), 2019 г., стр. 123-134 Aurela Braholli. An Investigation of Consumer Behavior in Online Trade During the Covid-19 Pandemic: A Case Study/ European University of Tirana, Faculty of Economy, Tirana, Albania, Rr. “Xhanfizo Keko”, Nr.56, Tirane. 2022 Chen, Ch.. An investigation of significant factors affecting e-commerce/ QUALITY Access to Success. Vol. 23, No. 186/ January 2022 Наталья Лим. Анализ рынка розничной электронной коммерции в Республике Казахстан./PwC Kazakhstan. Март 2021 Х.А. Гербеков, С.К. Байчорова, М.С. Лайпанова. Информационные технологии в обучении Карачаево-черкесский государственный университет им. У.Д. Алиева/ Вестник РУДН. Серия: Информатизация образования Эллиот Аронсон. Көпке ұмтылған жалғыз. Әлеуметтік психологияға кіріспе./Worth Publishers. 2014. 431 б. У.А. Тасбулатова, Э. Е. Баймуханбетова. Основные направления развития электронной коммерции на мировом и казахстанском рынках. /The Journal of Economic Research & Business Administration. No2 (140). 2022 Bhatti, Anam, Akram Hamza, Hafiz Muhammad Basit, Ahmed Usman Khan, Syeda Mahwish Raza Naqvi, and Muhammad Bilal. 2. E-commerce Trends During COVID-19 Pandemic. /International Journal of Future Generation Communication and Networking, 13 (2): 1449– 1452. Чуб А.А. Использование современных цифровых технологий потребителями продуктового рынка в условиях пандемии Covid 19./ Проблемы теории и практики управления. – 2020. – С. 40–58. Цинбяо С. Особенности применения больших данных в электронной коммерции./Международная торговля и торговая политика. – 2017. – No 4 (12). – С. 114–119. Шайдуллина В. К. Электронная торговля и перспективы ее развития в мировой экономике. /Вестник КазНУ. Серия Экономическая. Экономика: проблемы, решения и перспективы. – No 3. – 2019 – С. 114-120 Дудин М.Н., Шкодинский С.В. Тенденции, возможности и угрозы цифровизации национальной экономики в современных условиях. /URL: https://1economic.ru/lib/111785 (Дата публикации: 22.01.2022) Нургазина А., Досжан Р., Сабидулина А. Новые финансовые технологии: новые возможности и новые вызовы XXI века. /Вестник КазНУ. Серия Экономическая, [S.l.], v. 138, n. 4, p. 33-46, dec. 2021. ISSN 2617-7161. World Bank (2016) World Development Report: Digital Dividends. /Washington, DC: World Bank, 330 p. http://doi:10.1596/978-1-4648-0671-1 Курманов Н.А., Токсанова А.Н., Мухамеджанова А.А., Сырлыбаева Н.Ш., Петрова М.М. Анализ эффективности инновационной деятельности в странах Евразийского экономического союза. /Вестник КазНУ. – 2018. – No4 (126), С. 35-51. Электронная торговля в РК за 2021 год/Ranking.kz (www.ranking.kz 35 крупнейших торговых интернет-площадок Казахстана/ Forbes.kz (https://forbes.kz/leader/35_krupneyshih_torgovyih_internet-ploschadok_-_jurnal_sentyabr_2021_1631561803?ysclid=law6oig4z7595845055) Приказ и.о. Министра национальной экономики Республики Казахстан от 25 ноября 2015 года № 720. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 30 декабря 2015 года № 12689. Утратил силу приказом Министра торговли и интеграции Республики Казахстан от 19 июля 2019 года № 5/1 «Об утверждении Правил осуществления электронной торговли, включая функционирование электронных торговых площадок»./ Информационно-правовая система нормативных правовых актов Республики Казахстан «Әділет» https://adilet.zan.kz/rus/docs/V1500012689 Капитал. Центр деловой информации. Как развивают электронную торговлю в Казахстане. /Kapital.kz https://kapital.kz/economic/96838/kak-razvivayut-elektronnuyu-torgovlyu-v-kazakhstane.html Кужукеева К.М. Развитие электронной торговли в Казахстане./ Костанайский государственный университет имени А. Байтурсынова, Республика Казахстан, г. Костанай Климченя Л.С. Электронная коммерция. / Информационно-коммуникационные технологии в управлении предприятием – 2004. – С. 192. Гришина Е. А. Социологические опросы / Гришина Е. А., Цапко М. С. // Тезаурус социологии. Кн. 2. Методология и методы социологических исследований. /Москва : ЮНИТИ-ДАНА, 2013. - С. 124-126. Supplementary schools with connections to religious organisations in the United Kingdom: A heuristic device for school leaders and researchers / Anthony Thorpe School of Education, University of Roehampton, London, UKManagement in Education 2020, Vol. 34(4) 157–164/ British Educational Leadership, Management & Administration Society. Article reuse guidelines. sagepub.com/journals-permissions DOI: 10.1177/0892020620949544 journals.sagepub.com/home/mie Вершинина Г.М., Создание единого информационного пространства образовательного учреждения./ [Электронный ресурс].- Режим доступа: https://открытый урок.рф /статьи /568633/ Лиана Санамян. ТОП-10 маркетплейсов в Казахстане. https://otzyvmarketing.ru/articles/marketplejsy-v-kazahstane/?ysclid=lhxwzygco541576590 Интернет-торговля в Казахстане: развитие и тренды. https://www.uralskweek.kz/2022/12/20/internet-torgovlya-v-kazaxstane-razvitie-i-trendy/?ysclid=lhxx01ye79488873227 Cross Insights. Свободные ниши в экосистеме электронной торговли Казахстана. https://datainsight.ru/sites/default/files/CI_Free_niches_in_KZ_eCommerce_2023_demo.pdf?ysclid=lhxx04cwrc896077308 Задорожный Сергей. e-commerce Казахстана. Подробный обзор. Евгения Богатова. Как развивают электронную торговлю в Казахстане https://kapital.kz/economic/96838/kak-razvivayut-elektronnuyu-torgovlyu-v-kazakhstane.html жүктеу/скачать 58.31 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|