Басқарудың туынды (кешенді) қызметтері

Басқарудың туынды (кешенді) қызметтері

Жетекші іс-әрекетінің құрылымында осы іс-әрекет негізін құрайтын қарастырылған қызметтерден басқа басқару қызмет- терінің тағы да бір санаты объективті беріледі. Бұл – интегра- циялық, стратегиялық, тұрақтандырушы және ұстанымдық қызметтер. Келесі жағдайлар олардың өзіндік ерекшеліктерін шарттандырады.

1. 
   Олар басқару іс-әрекетінің бірдебір жіктемесіне қосыл- майды, басқарудың дәстүрлі қызметтерінің сыртына шығарылады.
   
2. 
   Олар шоғырланып та, әрқайсысы жекелей де басқару іс-әре- кетінің қорытылған сипаттамасын береді, іс-әрекет оларсыз толық болып есептелмейтін жаңа әрі маңызды ерекшеліктерінен тұрады.
   
3. 
   Басқару іс-әрекетінің барлық үш негізгі – әкімшілік, кадр- лық, өндірістік қызметтерін өзіне қосатын олар соның бірде- біреуіне бекітіле алмайды.
   
4. 
   Олар өздерінің мазмұны бойынша қарастырылған қыз- меттердің үш тобына қатысты туынды, қосалқы болып табы- лады.
   

Ұйымдастырушылық қызмет ету процесі белгілі бір ішкі қи- сынға ие, ал оның негізгі компоненттері өзара келісілуге тиіс. Ол үшін жетекші іс-әрекетінің барлық негізгі қызметтері тек әрбір қарастырылған топтар шеңберінде ғана емес, солардың арасында да үйлестірілуге тиіс.

Кез келген басқару қызметі өз табиғаты бойынша кешенді сипатқа ие. Қызметтер мүддесі бір-біріне жиі қарама-қайшы- лықта болатындықтан, басқару мәселелерін шешу компромистік сипатта болады. Интеграциялық қызмет басқарудың өзге қыз- меттерінің барлығы ұйымдастырушы кешендік болып табылады.

Интеграциялық және стратегиялық қызметтер арасындағы шекара барынша шартты, бірақ олардың жалпы элементтерімен қатар айырмашылықтары да бар. Стратегиялық қызметтің екі ерекшелігі бар [45]:

1. 
   мазмұндық жағынан стратегиялық жоспарлау процесін іске асырушы бола отырып, ол соның барлық негізгі қызмет- терін біріктіреді және олардан туынды ретінде тұтастығы мен үйлесімділігін қамтамасыз етеді;
   
2. 
   әдетте, ол өзіне иерархиялық бағыныштағы тактикалық және жедел қызметтерден дифференциацияланады, бұл атқару- ды басқару емес, «басқаруды басқару».
   

Психологиялық тұрғыдан ұсынымдықтың (өкілеттіктің) ерекшелігі оны жүзеге асыру кезіндегі жетекші тұрғысының принципті қосарлылығында жатыр. Бір жағынан, жалпы мүдде- лерді персонификациялай келе, жетекші өз тұрғысын белгілі бір топ мүшесі ретінде барынша іске асырады. Екінші жағынан, ол басқа бір өз ұйымын көрсететін жалпыұйымдық құрылымның мүшесі ретінде болады. Ол соның ережелеріне қатардағы мүше ретінде бағынуға мәжбүр.

Жеке көзқарастың мұндай қосарлылығы мінез-құлық көрі- ністерінің қарама-қайшылығына алып келеді. Жетекшінің ше- каралық жағдайы, оның маргиналдық мінез-құлқының психо- логиялық құбылыстары туғызатын мәртебе маргиналдығы

ұғымымен белгіленеді. Басшылықтың диктаторлық стилі неғұр- лым айқын байқалған сайын, жетекшінің өзі жоғары тұрған басшылықпен байланыста бағыныштыға соғұрлым жеңіл ауы- сатыны белгілі («бейнеленген авторитарлық» құбылыс).

Бұл қызметті жүзеге асыру кезінде жетекші имиджі, сондай- ақ оның тілдік мәдениеті айрықша мәнге ие болады.

Басқару іс-әрекетінің «қызмет» ұғымымен белгіленетін бірқатар жақтары бар, дегенмен кең, сондықтан да өте айқын емес мазмұнға ие, бұл оның кешенді сипатына байланысты. Бұл

• 
  әкімшілік, тұрақтандырушылық, тәртіптік қызмет.
  

Сонымен интеграциялық, стратегиялық, ұсынымдық және соған ұқсас басқа қызметтер – әкімшілік, тұрақтандырушы және тәртіптік – басқарудың жалпы жүйесіндегі төртінші, қорытынды тобын түзеді. Олар басқа үш топпен (әрекетті-әкімшілік, кадр- лық, өндірістік-технологиялық) бірге басқару іс-әрекетінің мазмұны мен құрылымын ашып көрсетеді.