Пму ұс н 18. 4/17 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қазақстанның физикалық географиясы пәні бойынша

5В060900-География мамандығының студенттері үшін

зертханалық жұмыстарды орындауға арналған

Павлодар

бекіту парағы

ОІ жөніндегі проректор

_____________Н. Э. Пфейфер

«____»_______________20 ж.

Құрастырушы: аға-оқытушы Ш.К. Какежанова __________

Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған

5В060900-География мамандығының студенттері үшін

Химиялық технологиялар мен жаратылыстану факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды «__» ______________20 ж., хаттама №__

ОҮЖжӘҚБ бастығы ___________Жұманқұлова Е. Н. «___»________20__ ж.

«____»______________20__ж., хаттама №____

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қазақстан географиясы пәні бойынша

5В060900-География мамандығының студенттері үшін

зертханалық жұмыстарды орындауға арналған

Павлодар

бекіту парағы

ОІ жөніндегі проректор

_____________Н. Э. Пфейфер

«____»_______________20 ж.

Құрастырушы: аға-оқытушы Ш.К. Какежанова __________

Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған

5В060900-География мамандығының студенттері үшін

Химиялық технологиялар мен жаратылыстану факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды «__» ______________20 ж., хаттама №__

ОҮЖжӘҚБ бастығы ___________Жұманқұлова Е. Н. «___»________20__ ж.

«____»______________20__ж., хаттама №____

Әдістемелік нұсқауларда 12 тақырып қарастырылып, әрбір тақырыптың басында тапсырмалардың орындалу жолдары көрсетілген. Сонымен қатар ғылыми білімдерін толықтырып қана қоймай, алған білімдерін тәжірибелік мақсатта қолдануға бағытталған.

Әдістелемік нұсқаулар студенттерге, жас мамандарға, университет оқытушыларына және ізденушілерге де қолдануға арналған.

Андатпа
«Әдістемелік нұқсаулар» Қазақстанның физикалық географиясы пәні бойынша зертханалық жұмыстарды орындауға арналған. Әдістемелік нұсқаулардың негізгі мақсаты студенттерге еліміздің географиялық номеклатурасын тануыды; кескін картасымен жұмыс істеу білуді; ландшафттардың биіктік белдеулерінің құрылымын анықтай білуді; таулы аймақтардың орографиялық және гидрогафиялық жобасын жасауды; ландшафттар түзілуіндегі физикалық-географиялық факторларды айқындауды; әр түрлі аймақтардың табиғат ерекшеліктеріне әдеби және картографиялық материалдар арқылы ол аудандардың физикалық-географиялық сипаттамасын жасауды; географияда математикалық есептеулер жасауды; кешенді физикалық-географиялық кескіндер жасауды; климаттың кейбір көрсеткіштерін анықтауды; әр түрлі тәсілдермен бірнеше географиялық көрсеткіштерді картаға түсіруді жүргізе білуді үйрету болып табылады.

Әдістемелік нұсқауларда 12 тақырып қарастырылып, әрбір тақырыптың басында тапсырмалардың орындалу жолдары көрсетілген. Сонымен қатар ғылыми білімдерін толықтырып қана қоймай, алған білімдерін тәжірибелік мақсатта қолдануға бағытталған.

• 
  зертханаларда оқытушы немесе лаборант болмағанда, оқытушының рұқсатынсыз белгіленбеген уақытта жұмыс істеуге болмайды;
  
• 
  адамның өмірі мен денсаулығына төнген қауіпі, денсаулықтың нашарлауы, ауыр науқастың пайда болуы жөнінде оқытушыны міндетте түрде хабардар ету;
  
• 
  құрал-жабдықтар мен аспаптардың жұмысқа жарамдылығын алдын ала анықтау;
  
• 
  құрал-жабдықтар мен аспаптардың жұмысқа жарамсыздығы анықталған жағдайда міндетті оқытушыға ескерту және оны жөндегеннен кейін ғана пайдалану;
  
• 
  жұмыс орнындағы жарық түсуін қамтамасыз ету;
  

• 
  бөлмеде міндетті тазалық сақталуы тиіс, үнемі таза ауа болу керек, жануарлардың (аквариум, құстың торы) орны да таза болғаны міндетті;
  
• 
  санитариялық нормалар сақталып, жұмыс істеу және демалу тәртібі орындалу керек;
  
• 
  кафедраның әрбір қызметкері өрт сөндіру құралдарының және өртке қарсы су құбырының орналасу орнын білуге міндетті;
  
• 
  аудиториялардағы басты кіре берістің алдындағы орнын және қызметкерлерді эвакуациялау жолдарын жабуға болмайды;
  
• 
  әрбір қызметкер апатты жағдайлар немесе өрт жағдайында жәрдем эвакуациялау жоспарын білуге тиісті. Эвакуция сызбалары әрбір қабатта ілінеді;
  
• 
  аудиторияларда күрт жанатын, күрт жарылатын заттарды, жаңғыш сұйықтықтарды ұстауға болмайды, электр құралдарды, электр аспаптарды қосып қалдыруға болмайды; электр-жылыту аспартарын өртті қадағалау органдарымен келісілмеген жерде пайдалануға болмайды; жұмысқа жарамсыз розеткаларды, жарықтау және қосу қорапшаларын пайдалануға тыйым салынады;
  
• 
  аспаптарды, механизмдер мен аппаратаруны қауіпсіз ретімен өшіру қажет, ал егер құралдар үздіксіз жұмыс істейтін болса, оларды басқа кезектегі қызметкерлерге тапсыру міндетті;
  
• 
  жұмыс орнын таза күйінде қалдыру;
  
• 
  жеке басының гигиенасы мен өндірістік санитария қағидаларын сақтау шарт;
  
• 
  жиһазға зақым тиген жағдайда міндетті оқытушыға немесе лаборантқа баяндау тиісті.
  

• 
  қажетті жағдайда өртке қарсы қызметінің 01 нөміріне және жедел жәрдем қызметінің 03 нөміріне телефон соғу міндетті;
  
• 
  электр тогы тигенде токтың әсерін рубильникті өшіріп, сымды балтамен шауып, сымды зардап шеккенге тимегендей таяқпен алыстатып, немесе токқа тиген адамды киімінен ұстап сүйретіп тоқтауға болады;
  
• 
  электр тогының әсерін тоқтатқаннан кейін зардап шеккен адамның тынысы болмаса, жүректің соғуы сезілмесе, міндетті жасанды тыныс алу және жүрекке массаж жасау керек;
  
• 
  күйгенде көрсетілетін көмек: киімнің жануын тоқтату (адамның үстіне пальто, көрпе жабу, немесе жалынды сумен өшіру), теріге жабысқан бөлшектерін абайлап қиып, жанған киімді шешу, күйген жерлерін зарарсыздандырылған бинт немесе мақтамен, таза орамалмен жабу;
  
• 
  қан тоқтату көмегі: жарақаттан жоғарырақ жерін жгутпен (белбеу, жіп т.б.) байлап қанды тоқтауға болады. Жгутты киімнің үстіне байлайды немесе жгуттың астына мата салады. Жарақатқа зарарсыздандырылған бинт байланады. Жгутты 2 сағаттан артық ұстауға болмайды. Егер 2 сағат уақыт ішінде жарақаттанған адамды медициналық пунктерге жеткізуге мүмкіндік болмаған жағдайда, жгутты 10-15 минутке босату керек. Егер барлық әрекеттер дұрыс жасалынса, адамның қолындағы тырнақтардың түсі қызғылт болып қала береді.
  

Жалпы теориялық ережелер.

Қазақстан аймағының геологиялық және тектоникалық құрлысы. Негізгі пайдалы қазбалардың геоқұрылымдық ерекшеліктері. Пайдалы қазбалар қоры және олардың таралу заңдылықтары. Қазақстан табиғатының зерттелуі.

ЗЖ техникалық жабдықталуы:

• 
  Атлас Касахской СССР;
  
• 
  Кескін карта;
  
• 
  Градустық тор.
  

1. 
   XIX ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстанды зерттеген атақты орыс географтары мен саяхатшыларын атаңдар. Олардың экспедицияларының маршруттарын кескін картаға түсіріңдер.
   
2. 
   Атластарды пайдаланып, Қазақстанның физикалық-географиялық жағдайына жазбаша сипаттама беру:
   

Ә) градустық торды пайдаланып Қазақстан территориясының батыстан шығысқа және солтүстіктен оңтүстікке қарай ұзындығын өлшеу;

Б) территориясының негізгі бөлігінің қандай шеткі меридиан және паралельдер аралығында орналасқанын анықтау;

В) республика территориясы қандай сағаттық белдеулер аралығында жатқанын анықтау;

Г) Еуразияның топырақ, геоботаникалық және табиғат зоналарының карталары бойынша республика территориясының қандай табиғат зоналарында орналасқанын анықтау.

3. Кескін картаға республика территориясымен шектесетін көрші жатқан мемлекеттердің атын жазып, шекараларын түсіру. Осы шектесетін елдердің шекараларының ішіндегі Қазақстан шекарасының үлесін анықтап, дөңгелек диаграмма құрастыру.

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Оқу-әдістемелік әдебиеттерді пайдалана отырып, Қазақстан аумағын XIX ғасырдың екінші жартысында зерттеген атақты орыс географтары мен саяхатшыларын атаңдар. Осы зерттеушілер мен саяхатшылардың экспедицияларының маршруттарын кескін картаға түсіру.

Дүние жүзінің физикалық және саяси картасы, Еуразияның топырақ, геоботаникалық және табиғат зоналарының карталарын, атластарды беттестіру және талдау нәтижесінде дәптерге Қазақстанның физикалық-географиялық жағдайына жазбаша сипаттама беру.

Физикалық және саяси-әкімшілік карта бойынша Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасын оқып-зерттеу. Кескін картаға республика территориясымен шектесетін мемлекеттердің атын жазып, шекараларын түсіру. Осы шектесетін елдердің шекараларының ішіндегі Қазақстан шекарасының үлесін анықтап, дөңгелек диаграмма құрастыру.

Әр түрлі карталарды салыстыру және талдау негізінде Қазақстанның географиялық орналасуына сипаттама беру.

1. 
   «Физикалық-географиялық орналасуы», «табиғи жағдай», «табиғи ресурстар» ұғымдарына анықтама беру.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының физикалық- географиялық орналасуының ерекшелігі неде? Аймақтың табиғатына олар қалай әсер етеді?
   
3. 
   Қазақстанның қандай республика және экономикалық аудандармен ең ұзын және ең қысқа шекарасы өтеді?
   
4. 
   Қазақстанның табиғатын зерттеген танымал зерттеушілерді атаңдар.
   

Жалпы теориялық ережелер.

Жер бедері типтері. Қазіргі кездегі жер бедері түзілу үрдістері. Геоморфологиялық аудандастыру

ЗЖ техникалық жабдықталуы:

• 
  Атлас Касахской СССР;
  
• 
  Кескін карта;
  
• 
  Геоморфологиялық аудандастыру картасы.
  

1. 
   Төмендегі жоспар бойынша геологиялық картаға қысқаша сипаттама құрастыру: Тау жыныстарының ең ірі таралу облыстарына, яғни архей, протерозой, палеозой; мезозой және кайнозой, сонымен бірге вулканогендік (интрузивтік және эффузивтік) тау жыныстардың таралуына мысал келтіру. Картамен жұмыс жасау нәтижесінде кестені толтыру.
   

2. 
   Кескін картаға пайдалы қазбалардың кен орындарын түсіру және олардың республика шаруашылығын дамытудағы маңызын атаңдар.
   
3. 
   Қазақстанның геоморфологиялық аудандастыру картасымен танысып, кескін картаға салу.
   

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Тақырып бойынша тапсырмаларды орындау үшін студент келесі түсініктерді толық меңгеруі қажет: геоқұрылым, платформа (ежелгі, жас), фундамент, шөгінді қабат, қалқан, тақта, синеклиза, антеклиза, геосинклиналь зонасы, антиклиналь, синклиналь, антиклинорий, моноклиналь, синклинорий, қатпарлы, жақпарлы таулар, жаңарған және жасарған таулар, неотектоникалық қозғалыстар, қатпарлы құрылымдар жасы (каледон, герцин), пенеплен, морфоқұрылым, морфоскульптура. Атластарды және оқу-әдістемелік әдебиеттерді пайдалана отырып, геологиялық картаға сипаттама берген кезде картаны құрастыру принциптерін ескеру (тау жыныстары жасының шартты белгілерін, түспен және индекспен белгіленуін жатқа білу).

Кескін картаға шартты белгілермен Қазақстан аумағындағы пайдалы қазбалардың кен орындарын түсіру және олардың республика шаруашылығын дамытудағы маңызын атап көрсету.

ЗЖ дайындалуға арналған тапсырмалар:

1. 
   Кескін картаға негізгі тектоникалық құрылымдарды түсіріп, жанартаулардың таралу аймақтары және олардың пайдалы қазбалардың вулканизм процестеріне байланысты пайда болған орындарын түсіру.
   
2. 
   Полиметалдық пайдалы қазбалар орынын кескін картаға түсіру.
   
3. 
   Каледондық, герциндік және альпілік орогенез кезеңдерінде шөгінді түзілу процестеріне байланысты пайда болған пайдалы қазбалар орындарын кескін картаға түсіру.
   

1. 
   Қазақстан территориясында тау түзілудің қандай геологиялық кезеңдері өтті?
   
2. 
   Қазақстандағы тау жүйелерінің геологиялық құрылысының ерекшеліктері неде?
   
3. 
   Қазақстан Республикасында жер бедерінің қандай негізгі түрлері таралған?
   
4. 
   Қазақстанның жазықты жерлерінде кездесетін жер бедерінің кешенді түрлерін атаңдар?
   
5. 
   Қазақстанның таулы жерлерінде кездесетін жер бедерінің кешенді түрлерін атаңдар.
   
6. 
   Қазақстанның пайдалы қазбаларының түрлері, олардың ерекшеліктері мен пайдаланылуы.
   

Жалпы теориялық ережелер.

Қазақстанның өзендері, көлдері. Каспий теңізі және оның экологиясы. Арал теңізі. Балхаш көлі. Қазақстанның тау мұздықтары. Ауа-райы қысымы мен климат түзуші факторлар. Фронттар. Жел. Қазақстан аумағындағы жауын-шашынның таралуы. Жыл мезгілдері. Рекреациялық аудандар.

ЗЖ техникалық жабдықталуы:

• 
  Атлас Касахской СССР;
  
• 
  Кескін карта;
  
• 
  Геоморфологиялық аудандастыру картасы.
  

1. 
   Қазақстанның кескін картасына негізгі өзен алаптарының шекараларын түсіріп, ірі өзендер мен маңызды көлдерді белгілеу.
   
2. 
   Атластарды пайдаланып, «Ағынның негізгі облыстары және өзендердің қоректенуінің негізгі түрлері» бойынша кесте құрастыру.
   

3. 
   Кескін картаға қаңтар және шілде айларындағы изотермасы мен жауын-шашынның ең көп және ең аз түсетін аудандарын түсіріңдер.
   
4. 
   Қазақстандағы әр маусым бойынша ауа-райының түрлеріне сипаттама беру.
   

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Тақырыпты меңгеру үшін келесі ұғымдарды білу қажет: су жинау алабының ауданы, ағын алабы, өзендердің қоректену режимі, жылдық ағын, өзен торының жиілігі, мұздықтардың морфологиялық типтері; ауа массаларының типтері, күннің жиынтық радиациясы, радиациялық баланс, ылғалдану коэффициенті, температура инверсиясы. Тапсырманы орындау барысында Қазақстан аумағында температураның және жауын-шашынның біркелкі таралмауының себебін түсіндіріңдер.

Қазақстан Республикасының кескін картасына ағын алаптарының шекарасын түсті қаламмен, ал ішкі ағын территориясын жіңішке сызықтармен түсіру.

Атластарды пайдалана отырып, негізгі алаптар бойынша басты өзендер мен олардың салаларының қоректенуін көрсете отырып, кестені толтыру.

Тақырыпты толық меңгеруі үшін студент келесі ұғымдар мен түсініктерді білуі қажет: Оқу-әдістемелік әдебиеттерді пайдалана отырып, Қазақстандағы әр маусым бойынша ауа-райының түрлеріне жазбаша сипаттама беру.

Тапсырманы орындау барысында Қазақстан аумағында температураның және жауын-шашынның біркелкі таралмауының себебін түсіндіріңдер.

Оқу-әдістемелік әдебиеттерді пайдалана отырып, Қазақстандағы әр маусым бойынша ауа-райының түрлеріне жазбаша сипаттама беру.

ЗЖ дайындалуға арналған тапсырма:

1. Мұздық су ағысының жалпы су ағымындағы орыны мен абляция деңгейін есептеу:

а. Іле Алатауындағы Талғар өзені;

б. Жоңғар Алатауындағы Сарқан өзені;

в. Алтайдың Қазақстан бөлігіндегі Бұқтырма өзені.

2. Өзен ағымының жыл ішіндегі таралуы ерекшелігін анықтау:

а. Негізінен қармен қоректенетін өзендер – Жайық, Сарысу, Нұра;

б. Қарлы-мұздықты қоректі өзендер – Сырдария, Іле.

3. Қазақстан территориясның әртүрлі ландшафтық зоналарында орналасқан ірі өзендер алабының су баланысын Қазақ ССР-інің Атласы бойынша есепте.

4. Қазақстан территориясындағы табиғат зоналарының маусымдық ерекшеліктері бойынша климаттық көрсеткіштерге диаграмма салу.

5. Кескін картаға Қазақстан территориясы бойынша күн радиациясының, температураның және ылғалдылықтың таралу ерекшеліктерін көрсету.

6. Қазақстан территориясын агроклиматтық көрсеткіштері бойынша аудандастыру.

7. Табиғи зоналардың орналасуындағы климаттың ролі.

8. Климаттық қима.

9. Жер бедерінің климат көрсеткіштеріне әсері.

Ұсынылатын әдебиет: [1] – C. 14-17, [3] – C. 15-18

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Қазақстанның территориясында жер асты суларының негізгі неше түрі бар?
   
2. 
   Қазақстандағы қазіргі кездегі мұз басудың даму тенденциялары қандай? Оларды қалай түсіндіруге болады?
   
3. 
   Қазақстан территориясы бойынша өзен торларының жиілігі мен ағын коэффициентінің өзгеруі неге байланысты?
   
4. 
   Қазақстандағы көл қазаншұңқырлары шығу тегіне байланысты қалай ажыратылады?
   
5. 
   Қазақстанның территориясындағы климат пен ауа-райының үрдістерін анықтайтын негізгі факторларды атаңдар.
   
6. 
   Қазақстанның климаттық жағдайлары қандай ерекшеліктермен ажыратылады және оларды қалай түсіндіруге болады?
   
7. 
   Қазақстанның территориясында табиғи жағдайларды қалыптастырудағы басты фактор ретіндегі климаттық жағдайлардың алатын орны.
   
8. 
   Қазақстандағы биік таулы облыстардың климатының айырмашылығы неде?
   
9. 
   Қазақстанда кездесетін қауіпті атмосфералық құбылыстарды атап, мысал келтіріңдер.
   

Жалпы теориялық ережелер.

Мәдени өсімдіктер. Қайта шыққан ормандар. Жабайы өсетін пайдалы және дәрілік өсімдіктер. Өсімдік жамылғысының ластануы және оларды қорғау жолдары. Шөлейттену проблемалары.

ЗЖ техникалық жабдықталуы:

• 
  Атлас Касахской СССР;
  
• 
  Кескін карта.
  

1. 
   Атласты қолдана отырып, берілген маршрут бойынша ботаникалық-географиялық қима құрастыру: Астана-Алматы; Семей-Алматы; Орал-Қызылорда (таңдау бойынша).
   
2. 
   Қазақстан фаунасының эндемикті түрлерінің тізімін жасау.
   

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Тақырыпты толық меңгеруі үшін студент келесі ұғымдар мен түсініктерді білуі қажет: флора, өсімдіктер, фитоценоз, фауна, жануарлар әлемі, зооценоз, эндемик, реликт.

Физикалық карта, топырақ және геоботаникалық карталарды пайдалана отырып, берілген маршрут бойынша ботаникалық-географиялық қима құрастыру: Астана-Алматы; Семей-Алматы; Орал-Қызылорда (таңдау бойынша).

Оқу-әдістемелік әдебиеттерді қолдана отырып, дәптерге Қазақстан фаунасының эндемикті түрлерінің тізімін жасау.

1. Ботаникалық-географиялық аудандастырудың негізгі бірліктерін сараптау.

2. Ботаникалық-географиялық аудандастырудың таксономиялық бірліктерін анықтау.

3.Астана-Алматы, Семей-Алматы, Орал-Қызылорда бағыттары бойынша ботаникалық-географиялық қима жасау.

1. 
   Қазақстан территориясында өсімдік жамылғысының қандай түрлері кездеседі? Өсімдік қоғамдастығы қандай топырақтарда таралған?
   
2. 
   Қазақстандағы өсімдіктер сипаты жануарлар әлемінің таралуына қалай әсер етеді?
   

Топырақтың зерттелу тарихы. Өсімдік жамылғысының климатқа байланыстылығы. Топырақтың зоналдық және подзоналық таралу ерекшеліктері бойынша ауылшаруашылығы өндірісінің мамандану ерекшеліктеріне қысқаша сипаттама беру.

• 
  Атлас Касахской СССР;
  
• 
  Кескін карта.
  

1. 
   Кескін картаға Қазақстанның топырақ түрлерін түсіру, оған талдау жасай отырып, төмендегі «Қазақстанның топырақтары» кестесін дәптерге толтыру.
   

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Тақырыпты толық меңгеруі үшін студент келесі ұғымдар мен түсініктерді білуі қажет: топырақ түзуші үрдістер, топырақтың генетикалық типтері, топырақ құнарлығы, табиғат зоналары.

Атластарды пайдалана отырып, кескін картаға Қазақстан Республикасында таралған топырақтың түрлерін түсіру. Осы карта негізінде талдау жасай отырып, нәтижесін «Қазақстанның топырақтары» кестесіне жазу.

ЗЖ дайындалуға арналған тапсырмалар:

1. 
   Кескін картаға ауылшаруашылығының негізгі өнімдерінің ареалын көрсетіңдер, олар – бидай, қант қызылшасы, күріш, мақта, табак, жүгері және т.б.
   
2. 
   Қазақстанның жазық бөлігінің егістік жерлерінің топырақ сапасын бағалау (бонитировка) шкаласын жасаудың негізгі принциптерін көрсетіңіздер.
   

1. 
   Қазақстанның табиғат зоналарының таралуына қандай факторлар әсер етеді?
   
2. 
   Қазақстанның топырақ географиясының негізгі белгілері қандай? Топырақ жамылғысының құрылымындағы сортаңды топырақтардың аумағының көбеюі неге байланысты?
   

Биіктік ландшафт зонасының басты айырмашылықтары. Табиғи аудандастыру негіздері. Негізгі табиғат зоналарына жалпы сипаттама беру. Орманды дала зонасы, оның кейбір ерекшеліктері. Дала зонасы, оның шаруашылықта қолданылуы. Құрғақ дала зонасы. Шөлейт зонасы. Шөл зонасы, және олардың экологиялық проблемалары.

• 
  Атлас Касахской СССР;
  
• 
  Кескін карта.
  

1. 
   Кескін картаға Қазақстанның негізгі табиғат зоналарын түсіріп, оған жалпы сипаттама жасау.
   
2. 
   Қазақстанның әрбір табиғат зоналарына салыстырмалы сипаттама беру.Табиғат зоналарының шығыстан-батысқа және солтүстіктен-оңтүстікке таралуының.
   
3. 
   Қазақстан территориясындағы ерекшеліктерін анықтау.
   

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Тақырыпты толық меңгеруі үшін студент келесі ұғымдар мен түсініктерді білуі қажет: табиғат зоналары, орманды дала, дала, шөлейт, шөл зоналары.

Атластарды пайдалана отырып, кескін картаға Қазақстан Республикасында таралған табиғат зоналарын түсіру.

ЗЖ дайындалуға арналған тапсырмалар:

1. 
   Кескін картаға Қазақстанның негізгі табиғат зоналарын түсіріп, оған жалпы сипаттама жасау.
   
2. 
   Қазақстанның әрбір табиғат зоналарына салыстырмалы сипаттама беру.Табиғат зоналарының шығыстан-батысқа және солтүстіктен-оңтүстікке таралуының.
   
3. 
   Қазақстан территориясындағы ерекшеліктерін анықтау.
   

1. 
   Табиғат зоналардың өзгеру ерекшеліктерін атап өт?
   
2. 
   Орманды дала және дала зоналарында кездесетін өсімдік және жануар түрлерін ата?
   
3. 
   Қазақстанда шөлейттену процесінің негізгі мәселелерін атап шық?
   

Қазақстанның физикалық-географиялық жіктелуі. Антропогендік факторлардың табиғи кешендерге әсері.

• 
  Атлас Касахской СССР;
  
• 
  Кескін карта.
  

1. 
   Кескін картаға Қазақстан территориясындағы физикалық-географиялық аудандастырудың сызбасын түсіру.
   

1. 
   Әртүрлі табиғат зоналарындағы жазық және таулы территориялардың физикалық - географиялық провинцияларына салыстырмалы сипаттама құрастыру (таңдау бойынша).
   
2. 
   Экологиялық жағдайы қауіпті табиғат кешеніне кешендік физикалық-географиялық баға беру
   

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Карта және оқу-әдістемелік әдебиеттерді пайдалана отырып, кескін картаға Қазақстан аумағындағы физикалық-географиялық аудандастырудың сызбасын түсіру.

Тапсырманы орындау үшін республика территориясындағы таңдау бойынша әртүрлі табиғат зоналарындағы жазық және таулы территориялардың физикалық - географиялық провинцияларына салыстырмалы физикалық-географиялық сипаттама құрастырып, дәптерге жазу.

Оқу-әдістемелік әдебиеттерді пайдалана отырып, республика территориясындағы экологиялық жағдайы қауіпті табиғат кешеніне кешендік физикалық-географиялық баға беру.

1. 
   Меридианалдық бағыт бойынша физикалық-географиялық қима жасау.
   
2. 
   Қимада негізгі табиғат компоненттерінің ара салмағын анықтап, олардың бір-бірімен байланысын анықтау және осы тұрғыдан негізгі табиғи зоналарды бөлу.
   
3. 
   Салынған қимаға түсініктеме жазу, онда географиялық ортаның түзелуінің негізгі факторларын анықтап, оның құрылымдық ерекшеліктерін Қазақстан территориясында кездесетін табиғат зоналары мен биіктік белдеулер түзілуіндегі орынын анықтау.
   

1. 
   Қазақстанды физикалық-географиялық аудандастырудағы басты таксонометриялық бірліктер қандай?
   
2. 
   Кешенді физикалық-географиялық аудандастырудың ерекшелігі неде?
   
3. 
   Қазақстан территориясындағы физикалық-географиялық елдер мен облыстарды атап, оларды картадан көрсетіңдер.
   

Әр физикалық - географиялық аудандар мен провинцияларға толық физикалық-географиялық сипаттама беріп, ерекшеліктерін анықтау (Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елі).

• 
  Атлас Касахской СССР;
  
• 
  Кескін карта.
  

Әр физикалық - географиялық аудандар мен провинцияларға толық физикалық-географиялық сипаттама беріп, ерекшеліктерін анықтау (Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елі)

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Тапсырманы орындау үшін республика территориясындағы Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі; Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы; Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық еліне салыстырмалы физикалық-географиялық сипаттама құрастырып, дәптерге жазу.

1. 
   Кескін картадан тақырыпта көрсетілген физикалық-географиялық елдердің физикалық-географиялық провинцияларын, округтерін түсіру.
   

1. 
   Қазақстандағы Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі; Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы; Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елдерінің картада орналасуын көрсет?
   
2. 
   Жоғарыда аталған елдердің ерекшеліктерін атап өт?
   

Әр физикалық - географиялық аудандар мен провинцияларға толық физикалық-географиялық сипаттама беріп, ерекшеліктерін анықтау (Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елі).

• 
  Атлас Касахской СССР;
  
• 
  Кескін карта.
  

Әр физикалық - географиялық аудандар мен провинцияларға толық физикалық-географиялық сипаттама беріп, ерекшеліктерін анықтау (Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елі)

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Тапсырманы орындау үшін республика территориясындағы Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі; Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы; Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық еліне салыстырмалы физикалық-географиялық сипаттама құрастырып, дәптерге жазу.

2. 
   Кескін картадан тақырыпта көрсетілген физикалық-географиялық елдердің физикалық-географиялық провинцияларын, округтерін түсіру.
   

3. 
   Қазақстандағы Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі; Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы; Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елдерінің картада орналасуын көрсет?
   
4. 
   Жоғарыда аталған елдердің ерекшеліктерін атап өт?
   

1. 
   Биік таулы аймақтар экологиясы.
   
2. 
   Орта таулы аймақтар экологиясы.
   
3. 
   Аласа таулы аймақтар экологиясы.
   

• 
  Атлас Касахской СССР;
  
• 
  Кескін карта.
  

Әр физикалық - географиялық аудандар мен провинцияларға толық физикалық-географиялық сипаттама беріп, ерекшеліктерін анықтау (Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай, Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік-Аралмаңы, Бетпақ-Дала, Тө менгі Шу, Балқаш маңы-Іле-Алакөл, Маңғыстау-Үстірт, Сырдария маңы; Оңтүстік-Сібір таулары. Орал физикалық-географиялық елі; Жоңғар-Саур-Тарбағатай физикалық-географиялық елі; Ортаазия физикалық-географиялық елі)

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Тапсырманы орындау үшін республика территориясындағы (Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай, Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік-Аралмаңы, Бетпақ-Дала, Тө менгі Шу, Балқаш маңы-Іле-Алакөл, Маңғыстау-Үстірт, Сырдария маңы; Оңтүстік-Сібір таулары. Орал физикалық-географиялық елі; Жоңғар-Саур-Тарбағатай физикалық-географиялық елі; Ортаазия физикалық-географиялық еліне салыстырмалы физикалық-географиялық сипаттама құрастырып, дәптерге жазу.

1. Кескін картадан тақырыпта көрсетілген физикалық-географиялық елдердің физикалық-географиялық провинцияларын, округтерін түсіру.

1. 
   Қазақстандағы (Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай, Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік-Аралмаңы, Бетпақ-Дала, Тө менгі Шу, Балқаш маңы-Іле-Алакөл, Маңғыстау-Үстірт, Сырдария маңы; Оңтүстік-Сібір таулары. Орал физикалық-географиялық елі; Жоңғар-Саур-Тарбағатай физикалық-географиялық елі; Ортаазия физикалық-географиялық елдерінің картада орналасуын көрсет?
   
2. 
   Жоғарыда аталған елдердің ерекшеліктерін атап өт?
   

1. 
   С.Ә. Әбілмәжінова Жалпы жертану. Алматы 2012 ж.
   
2. 
   Құсайнов С.А. Жалпы геоморфология: оқулық, Алматы: Дәуір, 2012. -365 б.
   
3. 
   Достай Ж.Д. Жалпы гидрология. Алматы: Қарасай, 2011. – 278 б.
   

4. 
   Е. Н. Вилесов, А. А. Науменко, Л. К. Веселова, Б. Ж. Аубекерова. Физическая география Казахстана:учебное пособие. Қазақ ун-тi 2009
   
5. 
   Савцова Т.М. Общее землеведение. Москва: Академия, 2011 г.