ПОӘК 042-18-18 31/03-2013 №1 басылым 18. 09. 2013
жүктеу/скачать 1.34 Mb.
|
Ел ордасы—астанасы, Шаш нұрыңды әлемге! Білім туын қолыңа ұстап, Тұтқа болшы бар елге!.. 1929 жылы астана Алматыға қоныс аударғанда Ілияс Жансүгіров «Жаңа астана» атты очерк жазып: «Алматыға Қазақстан орталығы көшіп келді. Алматы—астана болды. Қазақстан ортасы—ордасына орнықты. Қазақстан еңбекшілерінің ұйтқысы—орталық, өкімет мекемелері басты ұйымдар жаңа қонысына ірге тепті» деп қуанды. Қазақстан орталығы, Қазақстан ортасы, ордасы деген түсініктерді Ілияс та астана сөзімен жарыстыра қолданады. Бір кездегі сарай, орда, астана сөздерінің елдің қоғамдық саяси өміріне, тарихи кезеңдеріне байланысты мәні, атқарар жүгі алмасып отырған тәжірибеге сүйенсек, астана енді қала атауына түпкілікті ауысып, ол ұғымның қызметін басқа балама атқаруы тиіс. Мыңжылдық қолданбасы бар, бір кездерде осы мағынаны білдірген орда атауының елорда түрінде қайта оралуы бүгінгі Астанамызға шартты құбылыс. Елорданы Алматыдан Астанаға көшіру тәуелсіз мемлекеттің алғашқы стратегиялық шешімдердің қатарында тұр.Бұл мәселені Президент Н. Назарбаев тұңғыш рет 1992 жылы көтерген болатын. Жоғарғы кеңестің елорданы көшіру туралы шешімі елдің аса маңызды оқиғалары хронологиясында 1994 жылғы 6 шілде болып белгіленді.1998 жылғы 6 мамырға дейін Ақмола деп аталған Астана, Президенттің Жарлығымен 1997 жылғы 10 желтоқсанда Қазақстан Республикасының елордасы деп жарияланды. 1998 жылғы 10 шілдеде Қазақстанның жаңа елордасы—Астананың халықаралық тұсауы кесілді. 1999 жылы Астанаға ЮНЕСКО-ның «Бейбітшілік қаласы» деген наградасы берілді. Бұл атақ қысқа мерзім ішінде әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени дамуда неғұрлым әсерлі әрі қуатты өсуге, тұрақты этникааралық қатынасты орнықтыруға қол жеткізе алған ғаламшардың жас қалаларына беріледі. Бразилияда өткізілген бұл конкурста, Астана барлық өлшемдер бойынша әлемнің әр түрлі елдерінің он екі қаласын басып озды. Астана өте серпінді дамуда. Елорда көшірілген кезден бастап қала экономикасына салынған инвестиция көлемі 3,5 млрд. доллардан асты. 2007 жылға дейін Астананың құрылысына 238,6 миллиард теңге көлемінде қаражат жұмсау жоспарлануда.Астананың ойдағыдай дамып келе жатқанының белдгілерін оның халқының жедел өсуінен байқауға болады. Елорданы көшіру жарияланған жылы мұнда не барі 225 мың адам тұратын. 2004 жылы елорда тұрғындарының саны екі есе өсіп, жарты миллионнан асып кетті.1998 жылы Астана еркін экономикалық аймақтың WEPSA халықаралық қауымдастығына кірді. Әлемнің 15 қаласы Қазақстан елордасының бауырлас қалалары болып табылады, олардың арасында Мәскеу, Берлин, Будапешт, Варшава, Минск, Киев, Анкара, Рига, Бангкок және басқалары бар. Бүгінде Астана тәуелсіз Қазақстанның елордасы ретінде әлемнің саяси картасында берік орнықты. Қазақстан егемендік алғалы бері бірінші рет астанасының орнын ауыстыруда тұрғылықты халықтың мүддесін ескере отырып, дербес шешім қабылдады. Осы іспеттес оқиғалар өмірдің өзі халық пен үкіметінен маңызды шешім қабылдауын талап еткен жағдайларда іске асып жатады. Ресей, Нидерландия Германия, Пәкстан, Түркия, Бразилия және тағы басқа елдердің астана ауыстырудағы тәжірибелерін мысал ретінде келтіруге болады.Ұлы Ататүріктің жаңа демократиялық Түркия астанасын елдің орталығы Анкара қаласына ауыстыруы тегін шешім емес. Осман империясының құлаған әкімшілік орталығы Ыстамбұл сол бір тарихи кезеңде жаңа талапқа сай келмей, бұрынғы режимнің қайта орнау қаупін туғызды. Болашақ астана ретінде Анкара қаласы түрік мемлекетінің негізін қалап, ғасырлар бойы ұлт бірлігін сақтап келеді және әкімшілік орталық ретінде түрік туын асқақтатуда. Сол кездегі дана Ататүрік шешімінің ұлт мүддесіне сай келенін тарихтың өзі дәлелдеді. Өткен ғасырда Ресейдің динамикалық түрде дамуын Петр I-дің империя астанасын Нева жағалауына орналастыру туралы шешімінсіз көзге елестету қиынға соғар еді. Сол уақыттағы қала салуға кедергі келтіретін табиғи жағдайлардың қиындығына қарамастан, ел астанасы салынып бітті. Ұлы реформатор «Еуропаға терезе аша» отырып, елдің ұзақ уақытқа гүлденуі мен өркендеуінің бағыт-бағдарын анықтады. Петербург мемлекет астанасының тарихи миссиясын орындап, қазіргі кезде тек Ресейдің ғана емес, Еуропаның, тіпті бүкіл әлемнің экономикалық мәдени және ғылыми орталығы болыап табылады. Әрине, астананы ауыстыру жөніндегі әлемдік тәжірибелерді айта берсек, көптеген мысалдар келтіруге болады. Түркі-монғол дүниесі саяси орталыққа ат беруде ерекше ұстамдыылқ танытқан. Саяси үстемдік құмарлықты білдіретін немесе мемлекет пен билікшіні мадақтайтын дәріптемелік сипаттамалар атымен ұшыраспайды. Көбіне-көп оның мемлекеттің саяси орталығы екендігін білдірумен ғана шектелген. Қарақорым — әскери қосын қонатын орын. Ұрға — әскер басының ордасы тұратын тұрақ. Сарай — билік мекемесі орналасқан жәй. Олар бұл қағиданы өздері үстемдік еткен кеңістіаае де кеңінен дарыта білген. Мәселен, Пекинді монғолдар Ханбалгат (патша қала) деп атаса, қытайлар Бэйцзин —солтүстік астана, ал Нанкинді Нанцзин — оңтүстік астана деп атаған. Жапондар да ескі астанасын Киото — батыс астана, жаңа астанасын Токио — шығыс астана деп атаған. Бұл батыс елдеріне тән дәстүр. Славян дүниесі Византия астанасы Константинопольді Царь-град — патша қала атаған. Кингстон — король тұратын қала атауы соған куә. Сондықтан жаңа саяси орталығымызды жәй ғана Астана атауымыздың тарихи дәстүрлерімен қай тұрғыдан келсек те, терең қабысады.Өткен ғасырларда астананың орнын ауыстыру тек қана сол кездегі жауапкершілік себептерге байланысты болса, ал XX ғасырдың ортасынан бастап геосаясатқа, экологияға, демографияға қатысты басқа бағыт алды.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың мемлекеттің астанасын Ақмолаға көшіру туралы Жарлығын шет ел басшылары түсіністікпен қабылдап, геосаяси мәнге ие деп бағалауда.Еуразия құрлығының дәл «жүрегінде» орналасқан Астананың XXI ғасырда халықаралық саясаттағы маңызды орталыққа айналу мүмкіншілігі бар. Жаңа астананың Алматы қаласына қарағанда көркеюі үшін өндірістік объектілер, әлеуметтік инфрақұрылымдар, әуежайлар, әлемдік деңгейдегі офистер және қонақүйлер салу жағынан көптеген перспективалық артықшылықары бар.Еліміздің астанасын көшіру халықаралық байланысты тереңдетуге үлкен септігін тигізбек. Мемлекет астанасының орналасу орны болашақта жолаушылар және жүк тасымалдаудың, сонымен қоса телекоммуникацияның, үлкен халықаралық транзитті жолдар торабының түйісетін орталығы болмақ. Атап айтқанда, кіндік қала Еуропа елдерін Азия Тынық мұхит аймағының жылдам дамумен келе жатқан аудандарымен тез және сенімді түрде байланыстырады.Бас қаланың Астана деген атауына келетін болсақ, оның біршене негіздері бойынша артықшылығы бар. Атап айтқанда, оның бір ғана түсіндірмесі бар және де бұл сөз нақты айшықталған мәнге ие. Астана атауы ешқандай да келеңсіз саяси немесе тарихи ұғындыруларға салынбаған. Жаңа атау құлаққа жағымды естіледі және графикалық тұрғыда мемлекеттік тілде де, сондай-ақ негізгі халықаралық тілдерде де сәтті көрінеді, оның үстіне естілу әуезі іс жүзінде ешқандай өзгеріске ұшырамайды.Қазақстанның территориялық бөлінбейтін біртұтастығы Ата Заңда бекітілген. Қазіргі егеменді еліміздің шекарасы республиканың қауіпсіздік кепілі болып табылатынын бүкіл әлемдік қауымдастық таныған. Қазақстан астанасының көшуі республикадағы этникалық ахуалды нығайтуға және біздің елдің халықаралық ынтымақтастықтың белсенді мүшесі болуға бағытталған. Заң Қазақстан Республикасы астанасының құқықтық мәртебесін, жұмыс істеуінің ұйымдық-саясатын және экономикалық негіздерін айқындайды.
Ақмола арнайы экономикалық аймағының басқару органы Әкімшілік кеңесі болып табылады, оны Астана қаласының әкімі басқарады. Астана арнайы экономикалық аймағының басқару құрылымына Астана АЭА Әкімшілік кеңесінің аппараты, Астана АЭА Әкімшілік кеңесінің дербес атқарушы органдары, сондай-ақ министрліктер мен мемлекеттік комитеттердің аумақтық органдары кіреді. аңа Астананың жарқын келбеті қалыптаса бастады. Бұрын Астананы тыңгерлердің астанасы ретінде біліп келсек, енді тәуелсіз Қазақстанның бас қаласына айналды. Бұл—үлкен мәртебе.Бүгінде халқы 500 мың адамға жеткен Астана Орталық Азия өңіріндегі күрт дамып келе жатқан қала.Президент әкімшілігі, парлемент, министрліктредің орталық ақпараттары қоныстанған тамаша сарай-резиденциялар пайда болды. Келісті қонақ үйлер мен жаңа тұрғын үй кварталдары салынуда. Шетелдің дипломатиялық өкілдіктері үшін резиденциялар тұрғызылуда. Грузия, Қырғызстан, Түрікменстан, Украина және Куба өздерінің елшіліктерін ашты. Елордада Ресей елшілігінің бөлімшесі, ҚХР мен АҚШ-тың өкілдіктері бар.«Астана мен Вашингтон біздің мемлекеттеріміздің жүрегі — биліктің атқарушы, заң шығарушы және сот тармақтары шоғырланған жер болып табылады» деді Вашингтон мэрі Энтони А. Вильямс 2002 жылғы 2 маусымда Астана тұсаукесерінің кезекті жылдығына орай жіберген құттықтау сөзінде3.Үкіметтің басқару құрылымдары, министрліктер мен ведомстволар, қоғамдық ұйымдар алаңсыз жұмыс істеп жатыр. Ерекше айтатын бір жәйт: бұлардың бәрінде де мемлекеттік тілді қолдану аясы кеңейіп, мамандар, тіпті көшедегі қарапайым адамдар өз ана тілімізде қазақшасөйлей бастады. Мұны да жаңа Астанадағы жақсы жетістіктердің бірі.Жаңа, тәуелсіз Қазақстанды бейнелейтін жаңа елордамен қазақстандықтардың барлық ұрпақтарының арманы мен үміті астасып жатыр.Астана, бір жағынан, жаңа Қазақстанның мақтанышына, екінші жағынан —ұлттық идеяны орнықтырудың және елді біріктірудің нышанына айналды. Ол елдің орталығында, тарихи кезеңдерде Еуропа мен Азияның транзиттік күретамырын байланыстырған, дамыған индустриялық өңірде орналасқан. Әдебиеттер: 1.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан Республикасы Астанасының мәртебесі туралы. Астана, 1998 жылғы мамырдың 20-сы .Егеменді Қазақстан 1998 ж. 20-мамыр. 2. Егеменді Қазақстан 1998 ж. 10-маусым 3.Қазақстан:табысқа жету тарихы әлемдік қоғамдастық көзімен. Алматы 2005, 43 б. 3.Практикалық жұмыс тапсырмалары (семинар тапсырмалары) Тақырып 1. Қазақ хандығының құрылу тарихы 1. Қазақ хандығының пайда болуы мен дамуы 2.Қазақ тарихының саяси тарихы
1.Қазақстан тарихы, 5-томдық. А.,1996…. 2. Қазақстан тарихы очерктері.А., 1994.
1.Қасым хан саясаты 2.Қасым хан ұстанған саясат және оның заңы Міндеті: Қасым ханның хандық саясаты мен оның заманы туралы, заңдылығы туралы жан-жақтылы талдаулар жасау. Әдебиеттер: 1.Қазақстан тарихы, 5-томдық. А.,1996…. 2. Қазақстан тарихы очерктері.А., 1994
1.Хақназар хан және оның заманы 2.Тәуекел хан және Есім хандар: оның заманы кезеңіндегі қазақ хандарының саси тарихы
2.Қазақ мемлекетінің негізін қалаушы қазақ халқының ХҮ-ХҮІІ ғасырлардағы әлеуметтік саяси өмірі жайлы, олардың саяси тарихы туралы баяндау қажет. Әдебиеттер: 1.К.Рысбайұлы Қазақстан Республикасының тарихы А. 2001 2.Қазіргі Қазақстан тарихы Алматы 2010
1.Қазақ-жоңғар хандығының саясаты 2.Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығының саяси жағдайы 3.Тәуке хан және оның «Жеті Жарғысы» Мақсаты: Тәуке ханның шығу тегі мен жүргізген саясаты туралы. Тәукенің заманындағы қазақтардың әлеуметтік жағдайы туралы толық тарихи деректер бойынша жан-жақты мағлұматтар беру Әдебиеттер. 1.Қазіргі Қазақстан тарихы Алматы-2010 2.Мыңжан Н. Қазақтың қилы тарихы Алматы, 1994 3.Елтұтқа. Ел тарихының әйгілі тұлғалары: Оқу құралы (М.Жолдасбеков, Қ.Салғараұыл, А.Сейдімбек) Астана, 2001 Тақырып 5:Қазақ халқының шығу тарихы 1.Қазақ халқының қалыптасуы 2.Саяси-әкімшілік құрылымы 3.Әлеуметтік құрылым Мақсаты: Қазақ халқының қалыптасуы мен саяси-экономикалық әкімшілік құрылымы және әлеуметтік құрылымы туралы талдаулар жасап, тарихи сипаттамалар беру. Әдебиеттер. 1.Қазақстан тарихы, 5-томдық. А.,1996…. 2.Қазіргі Қазақстан тарихы Алматы-2010
1.ХҮІІ-ХҮІІІ ғғ. Қазақ хандығының тарихи маңызы 2.Абылай хан және оның заманы
1. Абылайхан. Тарихи жырлар. 1 том.- А., 1993. 2. Ч. Валиханов. Абылай. Собр. соч., т 4. - А, 1985. 3. Султанбеков М. Абылай и его батыры. Семипалатинск, 1992. 4. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (Очерк).- А., 1994. 5. Қазақ ССР тарихы, 5 томдық, 3 том. — А, 1982. Тақырып 7. ХҮІІІ-ХІХ ғғ. Қазақ хандығы 1.Кіші жүздің Ресей империясының құрамына еніу 2.Патшалы Ресейдің отаршыл саясаты
Кіші жүздің Ресейге қосылуының тарихи алғы шарттары мен қосылуының себептері және Ресейдің Қазақ жеріндегі отаршыл саясаты туралы жан-жақтылы талдаулар жасау. Әдебиеттер. 1.ХҮІ-ХҮІІІғғ. Орыс-қазақ қатынастары.А., 1961. 2.ХҮІІІ-ХІХғғ. Орыс-қазақ қатынастары.А., 1964 3.Қазіргі Қазақстан тарихы Алматы-2010 Тақырып 8. ХҮІІІғ.-ХІХғғ ұлт-азаттық көтерілістер 1.Сырым Датұлы бастаған көтеріліс 2.Бөкей Ордасындағы ұлт-азаттық көтеріліс 3.Қазақтың соңғы ханы-Кенесары Қасымұлы Мақсаты: Қазақтардың Е. Пугачев және Сырым Датұлы бастаган 1773-1775 жж. шаруалар согысына қатысу қарқыны, елдің жағдайы және себеп-салдарын анықтау. Және қазақтардың қатысудағы негізгі әлеуметтік саяси жағдайлардан туғандығын тариха деректер бойынша талдаулар жасау. ХҮІІІ ғасырдың 80-90 жылдарындағы Исатай Тайманов және Махамбет Өтемісов бастаган қазақ шаруаларының көтерілісінің қозғаушы күші мен себеп-салдары, басталуы мен барысы туралы. Қазақстандагы Кенесары Қасымов бастаган ұлт-азаттық қозгалысы және оның тарихи маңыздылығын ашу. Кенесары ханның өзгерістер мен жорық барысы және ол қозғалыстың тарихи себептері мен маңызын ашу. Тарих баға беру. Әдебиеттер: 1. Казахско-русские отношения в ХVIII-ХІХ вв. Сборник доку-ментов и материалов.- А., 1964. 2. Бекмаханов Н.Е. Легенда о Невидимке. —А., 1968. 3. Вяткин М.П. Срым батыр.- А, 1947. 1. Бекмаханов Е.Б. Казахстан в 20-40гг. XIX в.- А, 1992. 2. Досмүхаметұлы X. Аламан. -А, 1991. 3. Рязанов АФ. Восстание Исатая Тайманова.- "Кзыл-Орда", 1927. 4. Шахматов В.Ф. Внутренняя Орда и восстание И. Тайманова.-А, 1946. 5. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (Очерк).- А, 1992.
1.Шаруашылықтағы өзгерістер 2.Хандық биліктің жойылуы 3.Қазақ өлкесінің Ресей империясы құрамында Мақсаты: Қазақстанда ХІХ ғасырдың 1-ші жартысындағы капиталистік қатынастардың дамуы және олардың қазақ экономикасына тигізген себептері туралы баяндау. Әдебиеттер: 1. Бес ғасыр жырлайды 1-2 томдар. —А, 1989. 2. Жүбанов А. Замана бұлбұлдары- А, 1974. 3. Жүбанов А. Ғасырлар пернесі.- А., 1977. 4. Шоқан Уалиханов. Таңдамалы шығармалары- А, 1985. 5. Қазақ ССР тарихы (бес томдық) 3-том.- А, 1979. 6. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (Очерк).- А.,1994.
1.1867-1868 жж реформалар 2.ХІХ ғғ соңындағы Қазақ жеріндегі отаршылдық реформалар
1. Аманжолова Д.А. Казахский автономизм и Россия. История движения Алаш. М., 1994. 2. Алашорда. Сборник документов.- А., 1992. 3. "Алаш" сиезінің ақиқаты // «Жас алаш, 17 сәуір 1992 жыл. 4. История Казахстана: белые пятна.- А., 1991. 5. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (Очерк).- А., 1994. 6. Муқаметканов Қ. Алаш сиезінің ақиқаты // Жас алаш, 17 сөуір 1992.
1.Қазақ АКСР-і және С.Меңдешев. 2.Т.Рысқұлов және Түркістан Автономиялы Кеңестік Республикасы 3.20-30 жылдардағы қазақ интелегенциясы: С.Садуақасов, С.Қожанов; Т.Жүргенов және т.б. саяси- тарихи рөлі туралы Мақсаты. Қазақстанның өз алдына автономия болуының тарихи себептері мен тарихи маңызы туралы және саяси жетістіктері, саясаттағы қарама-қайшылықтар туралы тарихи деректер негізінде толық мәліметтер жасау. Әдебиеттер: 1. X. Әбжанов. Мәдени қүрылыс ақтандақтары // Қазақ тарихы, 1993, ғЗ. 2. История Казахстана: белые пятна.- А., 1991. 3. Қазақ ССР тарихы (бес томдық) 4 т.- А., 1977. 4. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (Очерк).- А., 1994.
1.Қазақстан басшылығындағы тарихи басшының бірі-Шаяхметов Ж. 2.Қоғамның рухани өміріндегі жетістіктерді қалаушы қайраткерлер туралы
1. "Айқап". А, 1995. 2. Бөкейханов Ә. Шығармалар. —А., 1995. 3. "Қазақ" газеті.- А., 1998. 4. А. Күзембайүлы, Е. Әбіл. История Республики Казахстан. —А., 1998. 5. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (Очерк).- А., 1994. 6. Қазақ ССР тарихы (бес томдық) 4 т.- А., 1979.13-14
1.ҚР Мемлекеттік Заңы 2.ҚР Конституциясы
Өзін-өзі бақылау сұрақтары: 1.Қазақстан егеменді тәуелсіз ел 2.ҚР-ның Ата заңы туралы 3.Ел басы Н.Ә.Назарбаевтың 2005-2009 жылдардағы жолдаулары туралы баяндамалар дайындау.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.- А., 1995. 2. Ж.А. Жансугурова. Полномочия Парламента Республики Ка-захстан в условиях президентской формы правления // Саясат, 2 (9) февраль 1996. 3. Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында. —А, 1996. 4. Борбасов С.М., Сыдыков Е.Б. Тәуелсіздік танымы. -А, 1998. 5. Борбасов С.М. Қазақстандағы ұлттық процестер жөне ұлт саясаты.- Семей, 1995. 6. Коновалов АП. Национальные процессы в Республике Казахстан. Семипалатинск, 1999. 7. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. А., 1997. 8. Н.Ә. Назарбаев. Жадымда жатталсын, татулық дәйім сақталсын //Егемен Қазақстан, 1998, 16 қаңтар. 9. 2030 стратегиясын жүзеге асыру жастардың еншісінде // "Егемен Қазақстан", 1998, 6 қаңтар . Тақырып 14. Тәуелсіздік және Қазақстан мемлкеттілігінің қалыптасуы 1.Желтоқсан оқиғасының батыр-қаһармандары 2.Егеменді елдің басшысы-Н.Ә.Назарбаев
Әдебиеттер. 1. Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында. —А, 1996. 2. Борбасов С.М., Сыдыков Е.Б. Тәуелсіздік танымы. -А, 1998. 3. Борбасов С.М. Қазақстандағы ұлттық процестер жөне ұлт саясаты.- Семей, 1995. 4.Коновалов АП. Национальные процессы в Республике Казахстан. Семипалатинск, 1999. 5.Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. А., 1997. 6.Н.Ә. Назарбаев. Жадымда жатталсын, татулық дәйім сақталсын //Егемен Қазақстан, 1998, 16 қаңтар. 7.2030 стратегиясын жүзеге асыру жастардың еншісінде // "Егемен Қазақстан", 1998, 6 қаңтар
1.Президент және жаңа Астана 2.Мемлекеттік стратегия 3.Сыртқы саясат басымдықтары Мақсаты: Қазіргі Қазақстан дамуындағы Ел басының және халықаралық саясаттың ықпалы мен тарихи-саяси маңыздылығы туралы жан-жақтылы талдаулар жасап, тарихи баға беру. Азаматтық көзқарасты қалыптастыру Әдебиеттер: 1.Н.Назарбаев. ХХІ ғасыр табалдырығында А, 2002 2.Н.Назарбаев. Әділеттің ақ жолы А, 1999 3.Қазіргі Қазақстан тарихы Алматы-2010 4.СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ:
жүктеу/скачать 1.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|