ПОӘК 042. 18-24 03/01 2015 №1 басылым 11. 09. 2015ж

Гемиглобинцианидті әдіс (М. Л. Пименова мен Г. В. Дервиз әдісі). Зерттеуге тәжірибелік және қалыпты сынама қолданылады.

Тәжірибелік сынама былайша жасалады. 5 мл трансформирленген ерітіндіге 20 мкл (0,02 мл) қан қосып, мұқият араластырып, 10 мин. қойып қояды да, 10мл қалыңдықтағы кюветте жасыл жарық сүзгішімен, колориметрмен өлшейді.

Қалыпты проба- бұл транформинленген ерітіндісіз тәжірибелік зерттелген гемоглобинцианидтің қалыпты ерітіндісі.

Гемоглобиннің (Нв, г/ 100 мл) мөлшерін мына формула бойынша анықтайды:

_{Е оп СК} х 0,001 Е _оп х15

Нв_______________ = _____________

Ест Ест

Мұндағы Еоп-тәжірибелік сынаманың оптикалық тығыздығы, Ест –қалыпты сынаманың оптикалық тығыздығы; С- қалыпты ерітіндідегі (59, 75 мг/100 мл) гемиглобинцианидтің концетрациясы; К-қанды (251) араластыру коэффициенті; 0,001-есептеу коэффициенті (граммен есептеу үшін формула бойынша анықталған гемоглобиннің мөлшерін 10 коэффициентіне көбейтеді).

Гемоглобиннің (г/л) мөлшері мынадай болады: ірі қара малда-100-130; қойда-90-135; ешкіде-100-150; жылқыда-80-140; шошқада-90-110; иттерде-110-170; тауықтарда-80-120.

Қандағы гемоглобин мөлшерінің көбеюі (гиперхромемия) іш өту, тершеңдік, экссудат пен трансссудат бөлінгенде, миоглобинурин бөлінгенде, өкпе эмфиземасы кезінде болады. Қан құрамындағы гемоглобин мөлшерінің азаюы (олигохромемия) әр түрлі себептен қан азайғанда байқалады.

СОӨЖ ӘДІСТЕМЕЛІК Н Ұ С Қ А У № 7

Қанның аталған жасушаларының санын есептеу үшін есептеу камералары мен электронды есептеу құралдарын пайдаланады. Эритроциттердің санын эритрогемометр және фотоэлектроколориметрлердің көмегімен есептеуге болады.

Есептеу камерасындағы эритроциттер, лейкоциттер мен тромбоциттердің санын есептеу.

Қандағы жасушалардың санын есептеу үшін әр түрлі есептеу камералары (Горяев, Предтеченский, Бюркер, Фукс- Розенталь және т.б.) пайдаланады.

Есептеу камерасы-бұл қалың заттық 3 жолағы бар әйнек. Ортаңғы қырындағы жолақ 0,1 мл жіңішкелеу және 2 бөлікке бөлінген, олардың әрқайсысында Горяев торы қашалып жасалған. Егер қырындағы жолақтарға жапқыш әйнекті қойса, ортаңғы жолақтың үстінде 1/ 10 мл саңылау кеңістік пайда болады.

Горяев торының ауданы 9 мм² (3 х3 мм), оның үстіне 225 үлкен төртбұрыштар қойылған, олардың 25-сі 16 кішкентай төртбұрыштарға бөлінген. Кіші төртбұрыштың ауданы 1/ 400 мм² (1/ 20 х 1/ 20 мм ), ал камераның көлемі 1/ 400 мм ³ (1/ 400 мм ² х 1/ 10 мм).

Эритроциттердің санын есептегенде қанды қоспа- сұйықтықпен араластырады. Жалпы, бұл жағдайда Н. М. Николаев әдісі жиі қолданылады. Егер қанды меланжерге араластырса, онда капиллярға «0,5» белгісіне дейін қан алады, капиллярдың ұшын мақтамен сүртеді де, араластырғышқа «101» белгісіне дейін араласқан сұйықтықты қосады. Араластырғышты екі жағынан қолдың ортаңғы және үлкен саусағымен жауып, 1-2 мин. шайқайды. Бұл жағдайдағы қанды араластыру 1:200 болады. Ең бірінші меланжерден мақтаға араластырылған қанның 3 тамшысын алады, ал қалған тамшыны есептеу камерасының ортаңғы жолағына жағады. Араластырылған қанның тамшысы әйнектің астындағы саңылау кеңістікке түседі де, камераны толтырады.

Егер қанды пробиркада араластырса, Флоринский пробиркасына хлорлы натрийдің 4 мл 0, 85% немесе 3 % ерітіндісін алады да, Сали гемометріндегі 0,02 қанды пипеткамен алып, араластырады. Пастер пипеткасымен араластырылған қанды алып, есеп камерасын зарядтайды. 2-3 мин. тосып, эритроциттерді микроскоппен х8 объектісі, х 15 окулярымен есептейді. Бұдан кейін тордың диагоналі бойынша 4 үлкен төртбұрыштан есептейді. Үлкен төртбұрыштағы жасушалардың санын сол жақтағы жоғарғы кіші төртбұрыштан есептеуді бастайды, бұдан кейін 2-інші, 3-інші және 4-інші төртбұрышқа көшеді. Жоғарғы қатардан кейін төменгі қатардағы эритроциттерді 1-інші оң жақтағы төртбұрыштан бастап есептейді. Ішкі, кіші төртбұрыштағы және сол жағындағы эритроциттерді есептейді, ал төменгі және оң жақтағы эритроциттерді есептемейді.

Эритроциттердің санын (х, 1мл қандағы) мына формула бойынша анықтайды:

АБ 450х4000х200

Х= ------ = 10000 х А= ---------------- = 4500000

ВГ 80

1л қандағы эритроциттердің санын х=А х10¹⁰ формуласы бойынша есептейді. Меланжерге лейкоциттер есептеу үшін лейкоциттерге «0,5» белгісіне дейін қан сорып алады, «11» белгісіне дейін Тюрк сұйықтығын алады. ( 3 % сірке қышқылының ерітіндісі-100 мл, 1% көк генциан ерітіндісі немесе көк метиленді ерітінді –1 мл 1-2 мин. шайқайды.

Сірке қышқылы эритроциттерді бөліп жібереді де, ал көк гециан лейкоциттерді бояйды. 1:20 араласқан қан алады. Алғашқы үш тамшыны мақтаға түсіреді, ал қалған тамшыларымен есептеу камерасын толтырады.

Пробиркаға қан араластыру үшін 0,4 мл Тюрк сұйықтығын және 0,02 мл қанды пипеткамен гемометр Салиден алады. 2-3 мин. өткеннен кейін камераның түбіне лейкоциттер шөккен соң, қосымша сызықтары жоқ Горяев торына төртбұрыш болып топпен орналасқан объективі х8 және окуляры х 15 100 үлкен төртбұрышта микроскоппен жасушалардың санын есептейді. Лейкоциттердің санын мына формула бойынша есептейді.

Х= ---- = 50 х А= --------------- = ------- = 7400

ВГ 1600 2
Мұндағы, А-100 үлкен төртбұрышпен есептелген лейкоциттердің саны; Б- қанды (20) араластыру деңгейі; в- 100 үлкен төртбұрыштағы (100 х 16=1600) кіші төртбұрыштар саны; Г- кіші квадраттың үстіндегі (1/ мкл) есептеу камерасының көлемі;

1 литр қандағы лейкоциттердің санын есептеу үшін х= а х 5 х 10 ^–7 формуласын пайдаланады.

Тромбоциттердің санын есептеу үшін 1 мл шприцпен 0,5 мл 1% трилон ерітіндісін Б және 0,5 мл венозды қанын алып, араластырады да, бірден силиконды пробиркаға ауыстырып, бетін жауып қояды.

Пробиркадағы қан есептегеннен кейін бірнеше сағат тұруға болады. Есептеудің алдында қандағы пробирканы араластырып, лейкоциттрдің меланжеріне «1» белгісіне дейін қан алап, «11» белгісіне дейін 1 % аммоний оксалатын сорады. Араластырып, меланжерді 20 мин. қояды (эритроциттердің гемолизі жүреді). Меланжерді 2-3 мин. шайқап, мақтаға 3 тамшы қоспаны құяды. Ал қалған тамшылармен есептеу камерасын зарядтайды. Бұл есептеу камерасын тромбоциттер түбіне шөгу үшін (1 Петри табақшасы ылғалды мақтамен ) 10 мин. ылғалды камераға қояды. Тромбоциттерді объективі х40, окуляры х7 көгілдір жарық сүзгішімен 16 кіші төртбұрыштарға бөлінген үлкен 5 төртбұрышпен есептейді.

Тромбоциттердің санын (х, 1 мкл қандағы) мына формула бойынша есептейді.
АБ 440 х400 х20

Х= ----- = 1000 х А= ---------------- = 440000

ВГ 80

1 литр қандағы тромбоцитердің санын х=а х10⁹ формуласымен анықтайды.

Тікелей және жалпы билирубинді зерттеу кезінде алынған оптикалық тығыздық көрсеткіштерінен бақылаудың оптикалық тығыздығының көрсеткіштерін шығарып алады.

Колибрлы кесте бойынша, жалпы және тікелей билирубиннің мөлшерін тауып, (мг/ 100 мл немесе ммоль/ л) ал олардың арасындағы айырмашылықтан тікелей емес билирубиннің мөлшерін (мг/ 100мл немесе ммоль/л ) алады.

Колибрлы кестені құру әдісі мынадай:

Өлшегіш колбаға 10мг таза билирубин салып, 10мл дейін (1мл ерітіндіде 0,1 мг билирубин болады) хлороформа қосады. Пробиркаға (мл): 0,05; 0,1; 0,15; 0,2; 0,25; 0,3 мөлшерде билирубин ерітіндісін өлшеп алады. Бұл пробиркалардағы билирубиннің мөлшері мынаған сәйкес келеді(мг): 0,05; 0,01; 0,015; 0,02; 0,025; 0,03.

Соңғы 3 пробиркадағыны ыстық сумен булау арқылы 0,1-0,15 мл дейін жеткізеді. Бұдан кейін әрбір пробиркаға 0,75 мл спирт гидрокарбонатын, 2,5 мл дейін таза этил спиртін, 0,5 мл диазоқоспасын қосып, 15 мин. кейін 2 мл кофе реактивін (жалпы көлемі 5мл) тағы қосып суға қарсы колориметрлейді.

Оптикалық тығыздық көрсеткіштерін ордината осі бойынша орналастырады, ал абсцисса осі бойынша билирубиннің мөлшерін орналастырады. Бұл көрсеткіштерді миллиграммен беру үшін (100 мл-ға) әрбір пробиркадағы билирубиннің мөлшерін анықтауға алынатын 0,5 мл сарысудан 200 есеппен көбейтеді.

Ең бірінші пробирка: 1 мг, 2-інші-2, 3-інші-3;5-інші-5; 6-ыншы-6 мг. Билирубин (100мл сарысу) немесе 17,1; 34,2; 51,3: 68,4; 85,5; 102,6 мкмоль/л сәйкес келеді. Екі реттегі таралған сарысуды есептемейді, стандартық сынаманың көлемі зерттелініп отырған сынамамен салыстырғанда 2 есе көп.

Дені сау жануарлардың сарысуындағы билирубиннің мөлшері (мг/ 100 мл) : сиырларда-жалпы билирубин 0,11-0,48, тікелей билирубин жоқ, бұзауларда 15 күнгі жасқа дейін жалпы билирубин 0,16-1,56, тікелей-0-0,72, жылқыларда жалпы билирубин-0,62-1,42, тікелей-0,04-0,058, қойдағы жалпы билирубин 0,039, тікелей-0-0,027, иттерде-жалпы билирубин 0,12-0,14; тауықтарда 0,1-0,35(Л. Шлезингер бойынша).

Миллиграммен көрсетілген СИ мкмоль/л бірлігіне есептелген билирубин концентрациясын есептеу үшін 17, 104-ке көбейтеді.

Сарысудағы жалпы билирубиннің мөлшері (мкмоль / л): сиырларда-1,88-8,21; 15 күнге дейінгі бұзаулардағы жалпы билирубин 2,74-31, 81; тікелей 0-14, 31; жылқылардағы жалпы билирубин 10, 6-24, 29; тікелей 0,68-9, 92; қойлардағы жалпы билирубин 0-6, 67; тікелей 0-4, 62; иттердегі жалпы билирубин 2, 05-2, 39; тауықтарда – 1,71-5,99 құрайды.

Сарысудағы тікелей емес билирубин мөлшерінің көбеюін қанды жұқпаға, жұқпалы ауруларға, гемолитикалық умен улану, сәйкес емес қанды енгізуге негізделген аурулар кезінде тіркейді.

Қан сарысуындағы тікелей билирубин мөлшерінің көбеюін механикалық сарыауру(өт жолдарының өт тастарымен бітелуі); 12-перстный ішектің сілекейлі қабығының қабынуы т. б. кезінде байқалады.

Сарысудағы тікелей және тікелей емес билирубин мөлшерінің көбеюі мен азаюы паренхиматоздық сарыауру (жұқпалы анемия), контагиоздық плевропневмония, инфекциялық энцефаломиелит, лептоспироз, тікелей және созылмалы гепатит, бауырдың токсинді дистрофиясы, фосформен улану және т. б.

О-толиудинмен қандағы глюкозаны анықтау. Саллоджи (мыс сульфатымен) немесе Нательсон (пероксидаза және глюкозооксидазамен) әдістерімен жалпы қант пен глюкозаны анықтайды.

Бұл әдістерге о- толуидинмен анықтау ұқсас. 0,1 мл қан мен 3 % -ті 0,9 мл үш хлорсірке қышқылының ерітіндісін пробиркаға реакция жасау үшін құяды. 3000 мин ^–1 10 мин. аралығында центрифугалайды. 4,5 мл 0-толуидин реактивін 0,5 мл түссіз центрифуготқа қосады да, пробирканы қайнаған су моншасына дәл 8 мин. ұстайды. Осы уақыт өткеннен кейін крандағы ағынды сумен пробирканы суытады және 590-650 км фотоэлектроколориметрде колориметрлейді. Стандартты сынаманы дәл тәжірибелік сынамадағыдай жасайды, бірақ бірінші сарысудың орнына 1 мл глюкозаның стандартты жұмысшы ерітіндісін алады (100мл концентрациясы 100мл-ге немесе 5, 55ммоль/ л).

Тәжірибелік сынамадағы глюкозаның құрамы мына формула бойынша есептеледі:

C_cт Е _оп

С _{оп = --------------}

Е _ст

Мұндағы С_ст-глюкозаның стандарттық концентрациясы (мг/100 мл немесе ммоль/л); Е _оп- сынаманың оптикалық тығыздығы; Е _ст- стандарттың оптикалық тығыздығы.

Сау ересек малдарда қандағы глюкоза мөлшері мынадай болады ( мг/ 100мл): ІҚМ-40-70, қойда- 35-60, шошқада –45-75, жылқыда-55-75, итте-60-80, тауықта- 80-140.

0,0555 мөлшерде глюкоза концентрациясының көбеюі СИ (ммоль/ л) бірліктегі концентрацияны алады. Глюкоза мөлшері мынадай болады: ІҚМ-2,22-3,88, қойда-2,05-3,33, шошқада-2,5-4,16, жылқыда-3,05-5,27, итте-3,33-4,44, тауықта-4,44-7, 77.

Қандағы глюкоза мөлшерінің көбеюі (гипергликемия) қант диабетінде, В₁С гиповитаминозында, бүйрек жетімсіздігінде, нефритте және т. б. байқалады.

Ал қандағы глюкозаның азаюы кетозда, ашығуда, диспепсияда, А-гиповитаминозында, лейкозда, қалқанша бездің қызметінің төмендеуінде, бүйректің қатты зақымдануы және т. б. болуы мүмкін.

Қан сарысуындағы жалпы ақуызды рефрактометр әдісімен анықтау.

Бұл үшін рефрактометрдің әртүрлі түрін қолданады (ИРФ-1, ИРФ-22, ИРФ-23, РЛУ, РЛ және т. б. ).

Рефрактометр РЛУ-мен жұмыс істеп тұрған кезінде алдымен нөлдік нүктесін тексеру үшін 1, 2 тамшы дистильденген суды өлшеу призмасының бетіне жағады; лупа шкаласы мен көру окулярының тұтқасын жөнге келтіреді, диспенсионды компенсатордың тұтқасын айналдырып, көру окуляр түтігінің дисперсиясын жоямыз;

Шкала лупасындағы сызықты 1,3333 ұзындығына, кілт арқылы визирлық сызықтың кесу нүктесін жарық кескіндеу шекарасын біріктіреді.

Құралды дайындағаннан кейін камерасын ашып, жоғарға және төменгі призманы алдымен сорғыш қағазбен, кейін жұмсақ салфеткамен сүртеді. 1-2 тамшы сарысуды төменгі призманың бетіне тамызады да, камераны жауып, айнамен жарықты оның терезесіне бағыттайдыжәне жарық кескіндеу шекарасын визирлы сызық кесу нүктесіне қойылғанша, камераны айналдырады және сарысу бөліну көрсеткішін шкала бойынша есептейді.

Сау малдардың сарысуындағы жалпы ақуыз мөлшері(г/100 мл): ӘҚМ-7,2-8,6; қойда-6-7,5; жылқыда-6,8-7,8; шошқада-6,5-8,5, итте-5,9-7,6; тауықта-4,3-5,9.

Қан сарысуындағы жалпы ақуыз концентрациясының азаюы рациондағы ақуыз мөлшері төмен болу мен аминоқышқыл тобындағы баланстың дұрыс болмауында, жіті және созылмалы қансырауда, гидремияда, жүктілікте, нефритті ісікте, паренхиматозда, гепатитте, бүрек церозында, іріңдікте, паратуберкулезде, туберкулездің терминальді формасында, сепсисте, тейлериозда, лихорадка жағдайында және т.б. болады.

Сарысудағы жалпы ақуыз концентрациясының көбеюі (гиперпротеинемия) артық азықтандырудан, протеиннің мөлшерден тыс көбеюінде, жеңіл еритін көмірсудың жетіспеуінен, дегидратацияда, құсу жағдайында, диареяның ауыр түрінде, диабетте, гепатитте, азықта каротин жетіспеуінде, кальций мен фосфор қатынасының дұрыс болмауында, Д дәруменінінің жетіспеуінде, жіті қабынуда, флегтонда, сепсисте, ауыр инфекциялық және басқа ауруларда кездеседі.

СОӨЖ ӘДІСТЕМЕЛІК Н Ұ С Қ А У № 10

ТАҚЫРЫБЫ: Диспансеризация

Сабақтың мақсаты: Студенттерді ауруларымен таныстыру, тиімді емдеу түрін қолдануға үйрету.

Диспансеризация – дені сау, сапалы өнімді, конституциясы қолайлы, организмдегі зат алмасу деңгейі жоғары малдар тобын құру үшін жүргізілетін диагностикалық, емдік және сақтық шараларының жоспарлы жүйесі.

Диспансеризацияның теориялық негізі – организм мен сыртқы ортаның біртұтастығын қағидалайтын жалпы биологиялық заң болып табылады. Ол заң бойынша топырақтағы, онда өсетін өсімдіктегі және ол өсімдікпен қоректенетін мал организміндегі зат алмасу процестерінің өзара байланысы келтірілген.

Малдәрігерлік тәжірибеде диспансеризация алғаш рет Қызыл әскер бөлімдерінің малдәрігерлерінің жылқы малдарын күнделікті клиникалық тексеруден өткізуінен басталады (И.Г.Шарабрин және басқалар).

Ал диспансеризацияны мал шаруашылығына еңгізу сол кездегі ауылшаруашылық министірінің ғылыми-техникалық кеңесінің шешімі бойынша, Қазан ветеринарлық институтының ғалымы Х.Г.Гизатуллиннің ұсынысымен, 1957 жылы басталды. Ол ұсынысқа сәйкес диспансеризация негізгі және негізаралық болып екіге бөлінеді. Негізгі диспансеризация жылына екі рет: жазғытұрым - мал жайылымға шығарда және күзде – мал қыстаққа қойыларда, ал негізаралық – жыл тоқсанында бір рет жүргізіледі.

Диспансеризация үш кезенден тұрады:

1. 
   Диагностикалық;
   
2. 
   Емдеу;
   
3. 
   Аурудан сақтандыру.
   

Шаруашылықтағы малдарды пайдалану жөнінде анализ (тұқымы, өнімі, жасы және т.б.);

Малдарды азықтандырудың анализі (азықтың сапасы, азықтандыру деңгейі, берілетін уақыттары);

Малдарды күтіп-бағу тәртібі (қоражайы, желдеткіштің бар-жоғы, еденінің жағдайы, серуендетуді ұйымдастыру, ультракүлгін сәулесі, жарықтың мөлшері және т.б.);

Нақтылы деректерге сүйене отырып малдардың организміндегі зат алмасу процесінің деңгейін анықтау;

Табындағы малдың синдроматикасын анықтау. Оны бақылау тобындағы малдарды жан-жақты клиникалық-биохимиялық зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып жүргізеді.

Жынысы__________________ тұқымы ________________ Түсі мен ерекшеліктері _______________

7.1.1 Жануарлар ауруларының клиникалық диагностика. оқу құрал – Алматы, 2007. / М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б.

7.1.2 Малдың жұқпалы емес ішкі аурулары / Қожанов, К.Н. - 2005

7.1.3 Малдәрігерлік тәжірибеде ауруларды анықтау және емдеу техникалары / Қожанов, К.Н. – 2013

7.2.1 Беляков И.М. Пропедевтика внутренних незаразных болезней животных. – М.: Колос, 1984. – 336 с.

7.2.2 Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней животных. // А.М. Смирнов, П.Я. Конопелько, Р.П. Пушкарев, В.С. Постников, Н.А. Уразаев, И.М. Беляков, Г.Л. Дугин, В.С. Кондратьев Москва ВО «Агропроминиздат» 1988

7.2.3 Малдың ішкі жұқпалы емес ауруларының практикумы.// К.Н. Қожанов, А.З. Дюсембаева, С.О. Балтыбеков, А.К. Омашев. - Семей , 2000 ж.

7.2.4 Диагностика внутренних болезней домашних животных.// А.В. Васильев – М.: Сельхозиздат,1956

7.2.5 Клиническая диагностика внутренних болезней сельскохозяйственных животных.// В.И. Зайцев, А.В. Синев, П.С. Ионов и др. - М.: Колос, 1964

7.2.6 Лабораторные исследования в ветеринарии/Под редакцией В.Я. Антонова и П.Н. Блинов.- М.: Колос, 1979

7.3 Сандық тасымалдағыш құрылғыдағы оқу, оқу-әдістемелік және ғылыми әдебиеттер

7.3.1 Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары / Қожанов, К. – 2005. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_212

7.3.2 Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде. // Қожанов, К.– 2006. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_92

ҚОСЫМША:
Клиникалық зерттеудің желісі

Зерттеудің басталған күні: _________________________________________

Орындаған: ___________________________________________________

Тексерген: ____________________________________________________
Ауру тарихы

Басталды__________________________________________________

1.малдың түр____________________Жынысы________________

Жасы ____________ Түсі мен ерекшеліктері____________________________

2. Мал иесінің мекен-жайы _________________________________________

3. Емханаға түске күні _______________________________________________

4. Диагнозы: алғашқы _______________________________________________

соңғы__________________________________________________

Мал туралы мағлуматтар /анамнез/

а) малдың ауыра бастаған кезінен кейінгі мағлуматтары:

__________________________________________________________________

/ мал қашан және қандай жағдайларда __________________________________________________________________

ауырды, аурудын белгілері, кім, қашан емдеді, __________________________________________________________________

қандай малдәрігерлік емдеуден өтті, қашан өткізді/.

________________________________________________________________

/малдың шыққан тегі, тіршілігі, күтіп-бағуы, жемдеуі, __________________________________________________________________

суаруы және басқалары/

__________________________________________________________________

Малдың емханаға түскен кезіндегі анықтамалары.

Дене қызуы____________Тамырдың соғысы_____________________________

Тыныс алу қозғалысы________________________________________________

Қарын қыртысының жиырылуы_______________________________________

Жалпы зерттеу
Малдың түр-түрғысы:

қондылығы________________________________________________________

/ жоғыры, орта, ортадан төмен, арық/

Кеңістікте өзін-өзі үстау қабілеті____________________________________________________________

/табиғи, еріксіз жатып-тұрып қалуы/

Дене бітімі ________________________________________________________

/сөлекет, нәзік, тығыз, болбыр/

сезгіштік__________________________________________________________

/сезімтал, әлсіз/

дене құрылымы_____________________________________________________

/күшті, орташа, әлжуаз/

__________________________________________________________________

Мінезі_____________________________________________________________

/жайлы, жайсыз, агрессивті/

__________________________________________________________________

Тері және тері туындылары

түгі_______________________________________________________________

/шаш, қанат, қыл, қылшық: қалыңдығы, біркелкілігі, бұлғануы,

__________________________________________________________________

жылтырлығы, ұсталуы, түсуі, жал-құлақтардың жалпы жағдайы/

тері_______________________________________________________________

/түсі, ылғалдылығы, иісі, қызуы, серпінділігі, патологиялық өзгерістері/

тері асты клетчатка_________________________________________________

/өзгерістері: қабыну, лимфа, газ, қан жиналуы, ісігі,

__________________________________________________________________

қатпарлануы/

Мүйіз, тұяқ, тұмсық_________________________________________________

/өзгерістері/

Бездерді зерттеу.

__________________________________________________________________

/көлемі, пішіні, жұмсақ-қаттылығы, қозғалғыштығы, безді жауып тұрған __________________________________________________________________

терінің қызуы, сезгіштігі/

__________________________________________________________________

Осылайша мына бездерді сипатта:

Жақ асты___________________________________________________________

Жауырын алдындағы________________________________________________

Шап______________________________________________________________

Кілегей қабықтарды зерттеу.

Көз_______________________________________________________________

/түсі, ылғалдылығы, ісуі, іріндеуі/

Осылайша:

Мүрын____________________________________________________________

Ауыз қуысы________________________________________________________

Қынап_____________________________________________________________

Жалпы зерттегендегі байқалған ауру белгілері: __________________________________________________________________

Ауру белгілерін талдау:

__________________________________________________________________

Қорытынды: __________________________________________________________________

Арнайы зерттеу

Жүйке-жүйесін тексеру.

Мінез-құлқы_______________________________________________________

/байыпты, жабығуы, қозуы, байқалама?/

__________________________________________________________________

Ми қанқасы_______________________________________________________

/көлемі, пішіні, жергілікті қызуы, ісінуі, ауырсынуы/

Омыртқа бағанасы___________________________________________________

/көлемі, қисаюы, қозғалғыштығы/

__________________________________________________________________

Сезімталдықты тексеру _____________________________________________

/тактилді, ауырсыну сезімталдығына баға беру/.

Сезім мүшелері:

Көру аппараты_____________________________________________________

/қабықты, көз,көздің қабықшасын, қарашықты; __________________________________________________________________

көру кезінде: қабынуына, көздің жұмылуына, қарашықтың кішіреюіне __________________________________________________________________

және кедергілер арқылы тексеріп./

есту мүшесі_______________________________________________________

/ малдың өз атына, алақанды соққанда шығатын дыбысты __________________________________________________________________

қабылдауын бақылап баға беру/

/ әр түрлі қашықтықты малдың танауына азықты жақындату арқылы __________________________________________________________________

баға беру/
Тірен – қимыл жүйесін зерттеу малдың жүрісі___________________________

/табиғи, табиғи емес/

/сергек нашарланған, жоғарылаған /қозған/, аяқ-__________________________________________________________________

қозғалысы еркін, қиналады/
Еріксіз қозғалыстар_________________________________________________

/ түрі, қалай, зақымданған жерлері/

__________________________________________________________________
Вегетативтік жүйке-жүйесін тексеру

__________________________________________________________________

/рефлекстерді қолданып, баға беру/

Жүйке жүйесін зерттегендегі байқалған ауру белгілері: __________________________________________________________________

Ауру белгілерін талдау______________________________________________
__________________________________________________________________

Қорытынды: __________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Тыныс алу жүйесін зерттеу.

Дем алған кездегі ауа __________________________________________________________________

(екпіні, иісі, қызуы)

Мұрыннын аққан су_________________________________________________

(байқала ма, байқалса: сұйық, кілегейлі, түсі, иісі, мөлшері)

Мұрын қуысы______________________________________________________

(мұрын қуысының кілегей қабығының: түсі, ылғалдылығы, қызаруы,ісінуі),

Қосалқы қуыстар _______________________________________________

(мандай, жоғарғы жақ, аулы қапшықты: пішіні, қызуы, __________________________________________________________________

нұқығанда шығатын дыбысы)

Көмей, кеңірдек_____________________________________________________

(бас пен мойынның ұсталуы, ерікті, еріксіз, қызуы, ауырсынуы, шуы)

Жөтел____________________________________________________________

(ауырсынуы, ұзақтығы, жиілігі, қарқыны,ерекшелігі)

Дауысы___________________________________________________________

(табиғи, өзгерісі бар, жоқ)

Қалқанша без_______________________________________________________

(пішіні, қозғалғыштығы, сезгіштігі, жұмсақ-қаттылығы, көлемі)

_________________________________________________________________

Көкрек қуысы мен өкпені тексеру.

Көкірек қуысы______________________________________________________

(сырт пішіні: сопақ, домалаған, жойылып кеткен: __________________________________________________________________

ауырсынуы,ауырсынуы, қабырғаларының бүтіндігі)

Тыныс алу қозғалысы _______________________________________________

/саңы, мөлшері, жиілігі, ырғағы/

_________________________________________________________________

Малдың көкірегін соққылау __________________________________________

(өкпенің шекараларын анықтап, баға беру, ашық __________________________________________________________________

нұқу дыбысын ажырату: __________________________________________________________________

негізгі және қосалқы тыныс алу шуларын сипаттау)

Қосымша тексеру

Өкпенің функциональдық қабілетін анықтау ___________________________

(бес минуттық жеңіл жүріске __________________________________________________________________

салып, не болмаса тұншықтыру әдісін қолданып)

__________________________________________________________________

Кеңірдекті соққылау________________________________________________

(дыбыстың өту қабілетіне баға беру)

Рентген сәулесі мен және тағы басқа зерттеулерді қолдану________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________Тыныс алу жүйесін теқсергендегі аурудың белгілер______________________

__________________________________________________________________

Ауру белгілерін талдау_______________________________________________

__________________________________________________________________

Қорынтынды_________________________________________________________________________________________________________________________

Жүрек қан тамырлар жүйесін зерттеу.

Жүректі тексеру.

Жүректің тұсы ____________________________________________________

(сезгіштігі, кызуы, сызданған шуы)

Жүрек дүрсілі_______________________________________________________

(сол және оң жағы: ең жақсы байқалатын тұсы; ығысуы, күшеюі)

Жүрек шекараларын нұқу арқылы анықтау______________________________

__________________________________________________________________

(сол және оң жағының жоғарғы және артқы шекаралары, нұқу дыбысы)

__________________________________________________________________

Жүректің сазы_____________________________________________________

(естілуі, күші, ырғағы, саздың бір-бірінен ерекшелігі, жүрек __________________________________________________________________

қақпашалары дыбыстың нақты естілетін орны)

Артерияны тексеру.

Артерияның соғысы________________________________________________

(жиілігі, қанмен толуы: толық, орташа, бос; кернеу: __________________________________________________________________

жұмсақ, қатты, иілгіш; мөлшері: үлкен, орташа, кіші; күші: күшті, орташа, __________________________________________________________________

әлсіз; ырғақтылығы: ырғақты, ырғақсыз, жүйелі емес, біркелкі емес; жүрек __________________________________________________________________

соғысының өзгешелігі: өзгерссіз, секірмелі, баяу )

__________________________________________________________________

Венаны тексеру____________________________________________________

(толуы: толық, орташа, аз ғана; венаның соғуы: өзгешелігін __________________________________________________________________

анықтау)
Қосымша зерттеу.

Жүректің функциональдық қабілетін тексеру___________________________

__________________________________________________________________

(физикалық күш түсіру және тындау пробасы)

Қанның қысымы_________________________________________________

(артериялы: шамадан тыс, орташа, төмен)

__________________________________________________________________

Электрокардиография_______________________________________________

Фонокардиография__________________________________________________

Рентген сәулесі мен тағы басқа әдістермен тексеру. __________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Жүрек және қан тамырлар жүйесін зерттегендегі байқалған ауру белгілері___________________________________________________________

__________________________________________________________________

Ауру белгілерін талдау______________________________________________

__________________________________________________________________

Қорытынды ______________________________________________________

__________________________________________________________________

Ас қорту жүйесін зерттеу жоспары.

Тәбеті: ___________________________________________________________

(жақсы, нашар, жоқ)

Азықты қабылдау және су ішу тәсілі: __________________________________

(дұрыс, дұрыс емес)

Шайнау: ________________________________________________________

(абайлап, ауырсынып, өте жайлап, асығып)

Жұту______________________________________________________________

(еркін, ауырсынып, жұтына алмау)

Кекіру_____________________________________________________________

(жиі, сирек, акырын: кекіргендегі шыққан газдың иісі)

Күйіс қайыру_______________________________________________________

(ерте, жай, бәсен, ұзақ)

Құсу______________________________________________________________

(байқалмады, байқалады: уақыты, жиілігі)

Ауыз қуысы
Сілекейдің бөлінуі _________________________________________________

(байқалмайды, байқалады)

Ауыз саңылауы ____________________________________________________

(жабық, жартлай ашық, ашық)

Ерні ______________________________________________________________

(бүтін, зақымдалған, ерінің қозғалысы)

Ерін, жақ, тіл кілегей қабықтары ______________________________________

(түсі, ылғалдылығы, бүтіндігі, сезгіштігі, __________________________________________________________________

өзгешіліктері)

Тіл ______________________________________________________________

(көлемі, қозғалғыштығы, ақ дақтар бар ма)

Тіс________________________________________________________________

(сүт тіс, тұрақтығы, тіс ауырсыну, тіс берік ұсталуы, қай тістері жоқ, __________________________________________________________________

кемшіліктері, тістеу түрі, тістердің егелу, өзгешіліктері)

Жұтқыншақ _______________________________________________________

(бас пен мойынның ұсталуы, ткандердің жұмсақ-қаттылығы, __________________________________________________________________

ауырсынуы қызуы)

Өнеш _____________________________________________________________

(сол жақ күре тамыр арнасының пішіні, өткізгіштігі, ауырсынуя, __________________________________________________________________

қызуы)

(көлемі, пішіні, аштық қуысының білінуі, іш қабырғасының білінуі __________________________________________________________________

және сезгіштігі)
Күйіс қайтаратын малдың алдыңғы қарыншаларды

Мес қарын________________________________________________________

(сол жақ қуысының жағдайы, ауырсыну, кернеуі, толуы, __________________________________________________________________

жумсақ-қаттылығы; жиырлу: жиілігі, күші, ұзақтылығы, біркелкілігі, нұқу __________________________________________________________________

дыбысы, шулар).

Тақия қарын (жұмыршақ) ____________________________________________

(ауырсыну сынамасының қорытындысы тақия __________________________________________________________________

қарының зақымдануында).

Кітапша қарын (жалбыршақ) ________________________________________

/ ауырсыну, шуы./

Ұлтабар__________________________________________________________

/көлемі, ауырсынуы, ұлтабар ішіндегі заттардың көлемі,

__________________________________________________________________

шығатын дыбыстар мен шулар./

Ашы ішек ________________________________________________________

/ сезгіштігі, бөгде заттардың бар жоғы, ішектің ішіндегі заттар, __________________________________________________________________

шығатын дыбыс, шу: жиілігі, реттілігі, күші./

Тоқ ішек__________________________________________________________

(соқыр ішек пен шеңберлі ішекке жоғарыдағы мәліметтер __________________________________________________________________

жиналады)

Бауыр_____________________________________________________________

/ауырсынуы, жұмсақ-қаттылығы, көлемі, сипалау мен нұсқау __________________________________________________________________

кезіндегі аумағы, шекарасын, сезімталдығы анықтау./

Көк бауыр _________________________________________________________

/сезгіштігі, жұмсақ-қаттылығы, көлемі./

Дәреті_____________________________________________________________

/дене тұрысы, жиілігі, ауырсынуы, жалған дәретінің келуі, нәжістін __________________________________________________________________

өзідігінен шығуы, газдардың шығуы./

Нәжіс_____________________________________________________________

/мөлшері, түсі, иісі, құрамы, ішкі және сыртқы қабықтарындағы __________________________________________________________________

_____________________________________________________________

қоспалар: шырышты, газ, газ көпіршіктері, қан, жүнтоғышарлар, құм т.б.

Қосымша зерттеу___________________________________________________

/ қарынның; ішектердің, нәжісті зерттеулердің, __________________________________________________________________

эндоскопия, зонд арқылы тексерудің, руменографтын, тік ішекті __________________________________________________________________

зерттеулердің рентгенологиялық нәтижелерін талдау.

Ас қорту жүйесін зерттегенде байқалған ауру белгілері:

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Ауру белгілерін талдау: __________________________________________________________________

Қорытынды __________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Зәр шығару жүйесін зерттеу.

Бүйрек ___________________________________________________________

(бүйректердің орналасқан тұсы, сезгіштігі, ауырсынуы, көмелі, __________________________________________________________________

пішіні, жұмсақ-қаттылығы, қозғалғыштығы)

Несеп жолы_______________________________________________________

(сезгіштігі, ішкі және сыртқы сипалағандағы қалындығы)

Қуық______________________________________________________________

(сезгіштігі, орналасуы, толуы, бөгде заттардын болу-болмауы, __________________________________________________________________

ішкі және сыртқы сипалау)

Несеп шығару каналы_______________________________________________

(өткізгіштігі, сезгіштігі, бөгде заттардың болу __________________________________________________________________

болмауы)

Несеп шығару______________________________________________________

(жиілігі, малдың тұрысы, ауырсынуы, несептің мөлшері)

Несеп_____________________________________________________________

(мөлдірлігі, түсі, иісі, қоймалжың-сұйықтығы)

Қосымша зерттеулер _______________________________________________

(тік ішек арқылы, несепті талдау, катетер арқылы, __________________________________________________________________

рентген сәулесі мен тағы басқалар)

Несеп шығару жүйесін зерттегенде байқалған ауру белгілірі: __________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Ауру белгілірін талдау______________________________________________

__________________________________________________________________

Қорытынды: _____________________________________________________

__________________________________________________________________

Бөксе_____________________________________________________________

(пішіні; қалыпты, салбыраған)

Артқы тесік пен сарпай ______________________________________________

(терісінің түсі, қызуы, ісігі, сезгіштігі: бөліну: __________________________________________________________________

мөлшері, исі, түсі)

Қосымша зерттеулер

Қынап арқылы тексеру

(түсі, ылғалдылығы, сезгіштігі, бүтіндігі)

__________________________________________________________________

Жатырдың қынапқа кіре берісмойны___________________________________

(каналдың ашылуы, бөлінетін __________________________________________________________________

сұйықтың мөлшері, құрамы)

Тік ішек арқылы тексеру.

Жатыр мойыны _____________________________________________________

(орналасуы, көлемі, пішіні, қозғалғыштығы)

Жатыр____________________________________________________________

(орны, көлемі, пішіні, мүйізінің сезгіштігі)

Жұмыртқа_________________________________________________________

(орны, мөлшері, пішіні, жұмсақ-қаттылығы, сезгіштігі, __________________________________________________________________

қозғалғыштығы)

Жұмыртқа жолы____________________________________________________

(орналасуы, сезгіштігі, пішіні)

Жыныс секрет аппаратын тексеру ___________________________________

(физико-химиялық, цитологиялық, __________________________________________________________________

бактериялық)

Сүт бездерін тексеру

Көру арқылы______________________________________________________

(түсі, терісінің бүтіндігі, пішіні, симметриясы)

__________________________________________________________________

Сипау арқылы _________________________________________________

(бөліктерінің жұмсақ-қаттылығы, сезгіштігі, бөліктерінің __________________________________________________________________

қызуы, сүт бездерінің жалпы жағдайы)

Қосымша зерттеу.
Төрт желіннен алынған сүттің органолептикалық бағасы__________________ __________________________________________________________________

(түсі, қою-сұйықтығы, біркелкілігі)

Физико- химиялық тексеру____________________________________________________________

Бактериялық тексеру____________________________________________________________

_____________________________________________________________
Еркек малдың жыныс мүшесін тексеру

Ұма ______________________________________________________________

(түсі, сезгіштігі, қызуы)

Ұрық______________________________________________________________

(сезгіштігі, көлемі, қозғалғыштығы, жұмсақ- қаттылығы)

Үлпек____________________________________________________________

(бүтіндігі, пішіні, көлемі)

Қаса______________________________________________________________

(шыққан кезіндегі түсі, ылғалдылығы, бүтіндігі, терісі)

Қосымша зерттеулер

Простоскопия______________________________________________________

Үрықты тексеру____________________________________________________

Несеп-жыныс жүйесін зерттегенде байқалған ауру белгілері__________________________________________________________

Ауру белгілерін талдау______________________________________________

Қорытынды________________________________________________________
Патологиялық ошақ зоналарын зерттеу
Морфологиялық өзгерістері __________________________________________________________________

(орналасуы, мөлшері, толуы, білінуі)

Патологиялық ошақтың функционалдық өзгеруі ________________________

(қалыпты жағдайы,

қозғалғыштығы, сезгіштігі )

Арнайы және қосымша зерттеулердін қортындысы __________________________________________________________________

(зонд арқылы, рентген сәулесі және тағы басқалары)

Қортынды: __________________________________________________________________

Ерекше зерттеу

Қанның құрамын талдау _____________________________________________

/гемопрофиль, гемограмма/

Нәжістің құрамын талдау____________________________________________

__________________________________________________________________

Несептін құрамын талдау____________________________________________

__________________________________________________________________

Қарын шырыны құрамын талдау______________________________________

Рентгенография_____________________________________________________

__________________________________________________________________
Ауру малды зерттеулердің қортындысы.

Аурудың клиникалық белгілері_______________________________________

/зерттеген кездегі барлық ауру белгілері/
Аурудың жинақты белгілері ____________________________________
__________________________________________________________________

Ауру белгілерін талдау_________________________________________

/себебі, ауру белгілерінің ерекшеліктері/
Басты ауру белгілері_____________________________________________

/диагноз анықтайтын беогілер/

Диагноз __________________________________________________________

/алғашқы/

Ажырату диагнозы_________________________________________________

/ұқсас ауруларды бір-бірінен ажырату/

Қүні______________________Мал дәрігерінің қолы ______________________

Ауру тарихы № _______________________________________________

Тіркеу

_____________________________________________________________

Мал туралы мағлұмат: _________________________________

Жасы ____________ Түрі – түсі ________________________________

№ ______________________Лақап аты ______________________

тұқымы _________________ Салмағы _____________________

Буаздығы ________________ Өнімділігі _________________________

Емді бастау мерзімі ____________________________________

Емді аяқтау мерзімі ________________________________

Болжау _______________ Емделген кун саны ____________________

Толықтырылған диагнозы ______________________________________

а) негізгі ауру диагнозы _______________________________________

б) қосалқы _______________________________________

в) асқыну _______________________________________

Малды емдеуге алдым ________________________________________

Анамнез.

(Малды ұстап бағу, азықтандыру, пайдалану, диагностикалық тексерулер жүрді ме, жоқпа, аурудың алдын алу шаралары жасалды ма, жоқпа ?)

III. Малдың емдегенге дейінгі жағдайы.

«_________» ___________________2004 жыл
Температура __________ Тамыр соғысы ________________________
Қан қысымы __________ Дем алысы ___________________________

Габитус: Дене бітімі _________________________________________

______________________________________________________________

Қан айналу мүшесі:

Тыныс алу мүшесі:

Ас қорыту жүйесі:

Жыныс мүшесі:
Сүт безі:

Нерв жүйесі:

Қозғалу мүшесі

IV. Патологиялық ошақты жазу

V. Алғашқы диагноз.

VI. Аурудың барысы мен ауырлығына сипаттама және қорытынды.

Ауруды ағысы мен жасалған емі туралы күнделік.

Айы, күні	Уақыт мерзімі	Т	П	Д	R	Аурудың барысы туралы мағлұмат	Емі. азықтандыру

VIII. Диагноз.

Емделген малды бағу, азықтандыру, пайдалану туралы мағлұмат.

а) Этиологиясы:

б) Патогенезі:

в) Клиникалық белгілері:

г) Диагнозы:

д) Емдеуі, емдеуді сараптау:

ж) Алдын алу :

Пайдаланған әдебиеттер.

Ауру тарихын тапсырған күн

«______» ________________________ 200 ж