Психиатрияға кіріспе тармақ психиатрияның жалпы мәселелері тарау
Наркомониялар мен токсикоманиялар
жүктеу/скачать 5.77 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Наркомониялар мен токсикоманиялар Наркоманиялар мен токсикоманиялар – психоактивті заттарды, оның ішінде наркотикалық заттарды шектен тыс қолдану нәтижесінде пайда болатын созылмалы интоксикациялық аурулар. Олар осы заттарға патологиялық әуестікпен, психикалық және физикалық тәуелділікпен, нейротропты заттардың дозасын оларға толеранттылықтың жоғарылауымен байланысты біртіндеп кӛтерумен, және де тҧлға деградациясына нақты тенденциямен психикалық бҧзылыстардың пайда болуымен сипатталады. Наркоманиялар мен токсикоманиялар негізінде психикалық және физикалық тәуелділік тҥзілуін қамтамасыз ететін нейрохимиялық ҥрдістерге психоактивті заттардың әсеріне ҧқсас патогенетикалық механизмдер жатыр. Сонымен қатар бҧл аурулар арасында клиникалық және заңды аспектілер тарапынан ерекшеліктер бар. Наркоманияларға наркотикалық заттар тізіміне енгізілген дәрілік немесе басқа заттарды шектен тыс қолдану нәтижесінде пайда болатын аурулар жатады. Токсикоманиялар – наркотикалық заттар тізіміне енгізілмеген дәрілік немесе басқа заттарды шектен тыс қолдануға байланысты туындайтын аурулар. Бірақ мҧндай заттарды шектен тыс қолдану ауқымды мӛлшерге жетсе, бҧл дәрілер немесе заттар наркотиктер тізіміне енгізіледі және оның нәтижесінде дамыған ауру наркомания ретінде квалификацияланады. Наркомания тарихы мыңжылдықтарды ӛткерді және біздің цивилизацияның алғашқы ескерткіштері бойынша бізге танымал. Ӛркендеген технология және тазартылған белсенді наркотикалық препараттарға қол жеткізу арқасында наркотикалық және басқа да психоактивті заттарды шектен тыс пайдаланудың зиянды саладыры анықталуда. ~ 250 ~ 20 ғасырдың басынан бастап опий препараттарын шектен тыс қолдану тарала бастады, ол кезде оны қолдану едәуір шектеулі сипатта еді. Кейіннен кокаинизм тарала бастады. БҦҦ ӛз қызметінің алғашқы жылдарында наркотиктер класын анықтады және олардың ӛндірілуіне және таралуына халықаралық бақылау енгізді. БҦҦ әрбір препаратты патологиялық әдеттену шақыру мҥмкіндігіне қарай бағалауға ҧсыныс жасады. Қазіргі уақытта ондаған заттар наркотикалық тәуелділік шақыра алады. «Наркотикалық зат» ҧғымын талдаудың ҥш аспектін ажыратады: медициналық, әлеуметтік және заңды. Осы ҥш критерий болған жағдайда ғана зат заңды аспектіде «наркотикалық зат» деп танылады. Медициналық кӛзқарас бойынша заттың орталық жҥйке жҥйесіне арнайы әсері (седативті, ынталандырушы және т.б.) ол затты медициналық емес мақсатта қолдануға себеп болса наркотикалық зат болып есептеледі. Әлеуметтік аспектіде затты медициналық емес мақсатта қолдану әлеуметтік маңыздылықтағы масштабқа ие болғанда наркотикалық зат болып саналады. Заңды кӛзқарас бойынша жоғарыда кӛрсетілген критерияларға сҥйеніп, сәйкес жауапты инстанция (денсаулық сақтау министрі) затты наркотикалық деп танып, наркотикалық заттар тізіміне енгізгенде зат наркотикалық деп танылады. Наркотикалық заттарды бірнеше топқа біріктіруге болады: опий және оның препараттары (омнопон, пантопон), опий алкалоидтары және дериваттары (морфин, кодеин), морфин тәрізді әсері бар синтетикалық препараттар (промедол және т.б.). Осы топқа кӛкнәр сабағынан және басынан қолда жасалған препараттар және сора (конопля) препараттары (гашиш, анаша, план, және т.б), ОЖЖ-ң стимуляторлары (фенамин, центедрин және т.б), кокаин, галлюциогендер, ҧйықтататын препараттар (ноксирон) жатады. «Наркомания» диагнозын қою ҥшін аурудың клиникалық белгілері болуы керек: наркотикалық заттарды ҥнемі қолдану, толеранттылықтың айқын ӛсуі, тҥзілген психикалық тәуелділік және т.б. Наркотикалық заттарды жоғарыда аталған белгілердің дамымауымен медициналық емес мақсатта қолдану жағдайында (әлі дерт тҥзілмегенде) «наркотикалық препараттарды шектен тыс қолдану» диагнозын қойған дҧрыс. Осыған байланысты медициналық мекемелерде есепке тіркеледі: бір жағдайда - диспансерлік есепке, екінші бір жағдайларда - профилактикалық бақылауға алынады. АҚШ-ғы (ХХ ғасырдың басында) әйгілі героинді шектен тыс қолдану, Канадада кодеинді (30 жылдарда), Жапонияда амфетаминді, Скандинавияда (40 жылдары) барбитураттарды шектен тыс қолданудың тҧтанысынан кейін наркоманиялар ауру ретінде қарастырыла бастады. Наркоманияның әлеуметтік маңызы ӛте зор, себебі ол қоғамға аса ауыр негативті әсер тигізеді, халық арасында тез тарауға бейім және халық денсаулығына залалды әсер кӛрсетеді. Наркомания патогонезі ӛте кҥрделі және әлі толық зерттелмеген. Наркомания патогенезі жӛніндегі қазіргі мәліметтер психоактивті заттардың созылмалы әсерінен болатын мидың патологиясы мен гомеостаз ~ 251 ~ бҧзылыстарына негізделеді. Ауру патогенезіндегі басты рӛл нейрогуморальды бҧзылыстарға және нейромедиаторлар мен рецепторлар функциясының ӛзгерістеріне беріледі. жүктеу/скачать 5.77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|