Психиатрияға кіріспе тармақ психиатрияның жалпы мәселелері тарау

~ 83 ~ 
 
Сюжетті суреттерді түсіндіру. Науқастан суретте не салынғандығын 
сҧрайды. Зерттеу ҥшін әр тҥрлі сюжетті суреттерді пайдаланады. Зерттеу 
кезінде науқастың ой жинақылығы, негізгіні бӛле білетіндігі, эмоционалды 
қызығушылық дәрежесі анықталады. Олигофрения кезінде суреттің сюжетін 
тҥсіну ӛте қиынға соғады, аурулар мимиканы нашар тҥсінеді, жалпы 
қимылды, адамдар арасындағы қатынастарды, суреттегілерді бағалай 
алмайды. Эпилепсиямен науқастар бӛлшектерді, заттарды дҧрыс бағалау 
ҥшін ҧзақ жолмен тҥсіндіреді; шизофренияда суретті сандырақ оймен 
жеткізу жиі бақыланады. Ақыл кемдігімен науқастардың суретті тҥсінуі ӛте 
қиын. 
 
Қиялдау қабілетін зерттеу үшін прожективті Роршах әдісі 
қолданылады. Науқасқа сиялы дағы бар қағазды кӛрсетіп, онда не 
салынғандығын сҧрайды. Зерттелушінің жеке басының ерекшеліктерін 
мінездейтін ақ-қара және тҥсті суретті Роршах таблицасының стандартты 
жинағы бар. 
Оқиғаның реттілігі. Айтылатын оқиғаны науқас ретімен суреттеуі 
керек. Бҧл мақсатта сюжетті суреттер сериялары (3-6) балалар ҥшін, 
Бидструп карикатуралары сериясы («Ҥйде және жҧмыста», «Жыл ӛтті», «Кім 
жҧмыс жасады және кім шаршады», «Кӛру алданышы» т.б.) қолданылады. 
 
Жіктеу. Адамдардың, жануарлардың және басқа заттардың бейнесі 
салынған 70 суретті науқасқа беріп, тҥрі бойынша жеке-жеке жіктеуді 
сҧрайды. Психикалық сау адам киімді, жеміс-жидекті, аңдарды, ҥй 
жануарларын т.б бӛлек жіктей алады. Келесі этапта топтарды азайтамыз. 
Қалыпты жағдайда 3 топ бар: тірі жандар, ӛсімдіктер, ӛлі жандар. 
Абстрактылау ҥрдісіне талап жоғарылағанда, әсіресе екінші этапта ақыл 
кемдігімен науқастардың жіктеу қабілеті кҥрт тӛмендейді. Эпилепсиямен 
науқастардың детализацияға бейімділігіне байланысты олар кӛп мӛлшерде 
ҧсақ топтар қҧрады. Орман қҧстары мен ҧй қҧстары, кеселер мен басқа 
ыдыстар және т.с.с. ажыратады. Шизофрения кезінде науқас ойы қилы 
жоспарлы болып келеді, олар топтарды бӛлгенде әр тҥрлі принципке 
негізделеді; мысалы, ол ыдыс-аяқты, адамдарды, транспортты бӛледі, 
артынан кӛк және қара тҥсті заттарды, темір мен ағаш заттарды жіктейді. 
 
Артық затты анықтау. 4 зат салынған суретті науқасқа кӛрсетеді. 
Қалған ҥшеуіне сәйкес келмейтін бір суретті алып тастауға ӛтініш жасалады, 
содан кейін қалған ҥш зат қандай топқа жататыны сҧралады. Алаңдату мен 
абстракция қасиеттері зерттеледі.
 
Маңызды белгілер. Ірі шрифтпен басылған сӛзге сәйкес ҧсақ шрифтпен 
басылған 5 сӛз ішінен 2 сӛзді таңдауды сҧрайды. Бҧл 2 сӛз заттың қасиетін 
кӛрсетуі керек. 
 
Түсінікті анықтау. Бірнеше сӛздерді айтып, оларды тҥсіндіріп беруді 
сҧрайды.
 
Түсінікті салыстыру. Науқасқа бірнеше жҧп сӛздерді айтып тҥсіндіреді: 
жаңбыр және қар, жалған немесе қате т.б. Бҧл сӛздерді не 
байланыстыратынын және не ажырататынын айту керек. 

~ 84 ~ 
Мақал-мәтелдер мен метафоралардың мағынасын ашу. Науқас ӛзіне 
берілген мақал-мәтелдердің және метафоралардың мағынасын айтып, осы 
мағынаға сәйкес қағазда жазылған фразаларды таңдауы керек. 
Ассоциацияларды зерттеу ҥшін алпыс сӛз (кез-келген, ойға тҥскен), бос 
ассоциациялар (зерттелуші сынақ жасаушының айтқандарына жауап ретінде 
кез-келген сӛзді айтады), қарама-қайшылықтар (сӛздер қатары беріледі, осы 
сӛздерге қарсы мағыналы сӛздерді таңдау керек) әдісі қолданылады. Бҧл 
мақсатта пиктограмма да қолданылады: науқас ҧсынылған сӛздер мен 
мысылдарды есіне сақтау ҥшін кез-келген суреттемелер жасауы керек, бір 
сағаттан кейін жасалған суреттерге байланысты еске сақтауға берген 
мәліметтерді сҧрайды. 
Ҥшінші топқа науқастың іс-әрекетке эмоционалды кӛзқарасы және оның 
зерттеу нәтижесіне әсерін нақтырақ анықтауға мҥмкіндік беретін әдістер 
жатады. 
Бҧл топқа мысалы, «Линк кубы» әдісі жатады. Сынақталушының қҧруы 
қажет куб 27 ағаш 3х3см кӛлемді кубиктерден тҧрады. Кубиктердің әрбір 
бетін бояу ҥшін ҥш тҥс қолданылады: қызыл, жасыл, сары. Линк кубын 
қҧлатып, зерттелушіге қайта қҧрауға беріп, оның әр беті бір тҥсте болуын 
сҧрайды. Жасау ҥрдісінде шизофрениямен науқастардың эмоциональды 
топастығы, психопатиямен науқастардың дертті кҥйзелістерге еніп 
кеткендігі, аса шыдамсыздық, қозғыштығы айқындалады.
Әрбір науқасқа жеке зерттеу методикасын таңдау, оның біліміне, 
жасына, аурудың психикалық жағдайына байланысты. 
Жалпы психиатрияда қолданылатын психологиялық әдістердің 
жоғырыда аталғаннан басқа арнайы мәселелерді шешуге арналған, терең 
дайындықты 
қажет 
ететін 
тесттер 
қолданылады. 
Осылайша, 
патофизиологиялық әдістер кӛмегімен мидың жергілікті патологиясын, 
қантамырлық аурулар кезіндегі сӛйлеу, праксис және қабылдау бҧзылысын 
зерттейді. Адамның ақыл-ойлық жасын анықтайтын (Бине әдісі) және жалпы 
интеллект деңгейін анықтайтын (Векслер әдісі) және басқа да қабілеттердің 
даму дәрежесін анықтайтын әдістер бар. Мҧндай ақпарат әсіресе балалар мен 
жасӛспірімдердің психикалық дамуының барысы мен жағдайын қадағалау 
ҥшін аса қажет. 
Соңғы 
уақытта 
шекаралық 
психиатрияда 
адамның 
тҧлғалық 
ерекшеліктерін зерттеу, оның әлеуметтік ортаға бейімделуін зерттеу және 
психологиялық қорғанудың механизмін зерттеу кеңінен таралған. Бҧндай 
әдістерге тҧлғаны жан-жақты зерттеу (ТЖЗ), Роршах әдісі және басқалар 
жатады. Тҧлғаны жан-жақты зерттеудің Роршах әдісінен айырмашалығы 
тҧлғаны бағалауда математикалық талдау жҥргізіп, табылған ауытқуларды 
бҧрыннан белгілі стандарттармен салыстырамыз. Тҧлғаны жан-жақты 
зерттеу әдісімен тҧлғаның кӛзден жасырын акцентуациясын, психикалық 
дерт нәтижесіндегі патологиялық ӛзгерістерін және аномалиясын анықтауға, 
адамның психикалық бейімделуін зерттеуге болады. Бҧл әдіс біздің елімізде 

~ 85 ~ 
кӛп жылдар бойы кеңінен қолданылуда, ол миннесоттық анкеталық тҧлғалық 
тесттің орысша нҧсқасы болып табылады.

жүктеу/скачать 5.77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: