Психолингвистикадағы эксперимент (ассоциативті эксперимент)
жүктеу/скачать 0.5 Mb.
|
1 2
Психолингвистикалык эксперимент| Ассоциативті эксперимент - бұл семантиканы психолингвистикалық талдаудың ең дамыған әдісі, ассоциативті эксперимент процедурасы-субъектілерге сөздердің тізімі ұсынылады және оларға алғашқы сөздермен жауап беру керек деп айтылады. Әдетте әр пәнге 100 сөз және жауаптарға 7-10 минут беріледі. Ассоциативті эксперименттің бірнеше сорттары бар: еркін (субъектілерге реакцияларға ешқандай шектеулер қойылмайды), бағытталған (субъектілерге белгілі бір грамматикалық немесе семантикалық сыныптың ассоциациясын беру ұсынылады), тізбекті (бірнеше ассоциациялардың ынталандыруға реакциясы).
Семантикалық масштабтау әдісі субъективті семантикалық кеңістіктерді құру және екі полюсті шкалалар арқылы сөздің мағынасын сандық / сапалық индекстеу үшін қолданылады. Сөйлемді аяқтау әдістемесі - сөйлемді ауызша немесе жазбаша түрде аяқтау, сол сөйлемнің жалғасы әр түрлі болуы мүмкін. Мұндай эксперименттер сөйлеуді синтаксистік ұйымдастыру механизмдерін және тілдік құрылымдардың қолайлы нұсқаларын жақсы түсінуге қызмет етеді. Семантиканы жанама зерттеу әдістері субъектілердің кейбір пайымдаудың ақиқатына немесе жалғандығына қатысты сөйлеуіне қызмет етеді. Бұл экспериментті жүргізу әдістемесі келесідей: субъектілерге ұсыныс ұсынылады және сот ұсынысы (мысалы, компьютер мониторында) мен субъектінің жауабы арасындағы уақыт бөлінеді (хронометраждалады). Тақырыптың жауабы (мысалы, пернетақтадағы пернені басу) түсіну процесінің аяқталғанын білдіреді. Субъект түсінікке еліктемеуі үшін ұсынылған материал бойынша мерзімді түрде семантикалық сұрақтар қойылады. Градуальды масштабтау әдіс ретінде субъектілерге бір семантикалық топтың бірқатар сөздерін "ретімен" орналастыруға шақырылады, сонымен қатар бұл әдіс практикалық құндылықты білдіретін "градул сөздіктерін" құрастыру үшін қолданылады (атап айтқанда, жарнамалық мәтіндерді құрастыру үшін). Сөйлемнің грамматикалық дұрыстығын немесе қолайлылығын анықтау әдістемесі психолингвистикада субъект немесе ақпарат беруші сөйлеуі үшін қолданылады берілген сөйлемнің грамматикалық тұрғыдан қаншалықты дұрыс немесе қолданылатындығы. Сауалнама әдісі - бұл қағазға басылған немесе компьютер мониторында ұсынылған кейбір ұсыныстар жиынтығы және қызығушылық тудыратын зерттеу объектісіне қатысты кейбір сұрақтар. Сөзді тікелей түсіндіру әдістемесі сөздің лексикалық мағынасы ғана емес, сөздің ішкі формасы болып табылатын сөз мағынасының мазмұны мен көлемінің сипаттамасы болып табылады. Жіктеу әдісі субъект өзі анықтайтын топтарға бөлу, топтар саны мен сөздер саны шектелмейді. Эксперименттік әдістер тілдік сананы зерттеудегі психолингвистиканың ажырамас бөлігі болып табылады, бұл зерттеушіге басқа әдістермен қол жеткізуге болмайтын ана тілінде сөйлейтіндердің әртүрлі топтарындағы мағыналардың әлеуметтік-мәдени және басқа ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді. Ассоциативті эксперименттің жалпы схемасы: Экспериментке қатысушыларға сөздер тізімі ұсынылады және олар тізімдегі әрбір сөзге бірінші ойға келген сөзбен – бірінші ойға келген ассоциациямен жауап беруі керек делінген. Реакция кез келген сөз түрінде көрсетілуі мүмкін немесе сөз тіркесі түрінде. Әдетте әр пәнге 100 сөз және жауаптарға 7-10 минут беріледі. Ассоциативті эксперименттің түрлері: Еркін. Субъектілерге реакцияларға ешқандай шектеулер қойылмайды. Бағытталған. Субъектіге белгілі бір грамматикалық немесе семантикалық топтың бірлестіктерін беру ұсынылады. Тізбекті. Субъектілерге ынталандыруға бірнеше ассоциациялар жауап беруі ұсынылады-мысалы, 20 секунд ішінде 10 реакция беру. Ассоциативті эксперименттің реакциялық жауаптарын түсіндіру: синтагматикалық ассоциациялар: аспан-көк, машина – ол жүреді, жүгіреді – тез және т. б. парадигматикалық бірлестіктер: үстел-орындық, әке – ана және т. б. тұқым-түр қатынастарын көрсететін бірлестіктер: үй жануары - мысық және т. б. фонетикалық реакциялар: сана – шана және т. б. фразалық реакциялар: шебер – алтын қолды және т.б. жеке реакциялар: дос – Алабай және т. б. Ассоциативті эксперимент нәтижелері тіл білімі үшін не береді? Синонимнің кейбір мәселелерін шешу. Мысалы, мағынасы ұқсас сөздер арасындағы "семантикалық қашықтықты" анықтау: жұмыс – еңбек - бизнес. 1) жұмыс – еңбек; 2) іс – жұмыс; 3) еңбек – іс. Сөздің семантикалық құрылымын зерттеудің жаңа мүмкіндіктері: сөздің жасырын, бейсаналық мағыналарын және ана тілінің психикасында объективті түрде бар сөздердің семантикалық байланыстарын анықтау. Тәжірибе ана тілінде сөйлейтіндер ынталандыру сөзінің фонологиялық және синтаксистік деңгейіне сезімтал екендігін көрсетеді. Әлемнің тілдік бейнесін зерттеу: Әр адамның ассоциативті өрісі әр түрлі, ол мына факторларға байланысты: білім беру бейіні; жасы; географиялық жағдайлар; мамандықтар. Бір мәдениетке жату ассоциативті өрістің "орталығын" салыстырмалы түрде тұрақты етеді, ал байланыстар белгілі бір тілде үнемі қайталанады. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1. Глухов В. П. Основы психолингвистики: учебное пособие для студентов педвузов. М.: АСТ: Астрель, 2005. URL: http://www.pedlib.ru/Books/4/0356 2. Горошко Е. И. Языковое сознание (ассоциативная парадигма): дис.... д-ра филол. наук. Москва, 2001. 287 с. 3. Залевская А. А. Проблемы психолингвистики: учебное пособие. Калинин: Калининский гос. ун-т, 1983. 136 с. 4. Левицкий В. В., Стернин И. А. Экспериментальные методы в семасиологии. Воронеж: Изд-во Воронежского гос. ун-та, 1989. 192 с. 5. Леонтьев А. А. Язык. Речь. Речевая деятельность. М.: КРАСАНД, 2010. 216 с. 6. Стернин И. А. Проблемы анализа структуры значения слова. Воронеж. 1979. 156 с. 7. Щерба Л. В. О трояком аспекте языковых явлений и эксперименте в языкознании / Л. В. Щерба // Языковая система и речевая деятельность / ред. Л. Р. Зиндер, М. И. Матусевич. Л.: Наука, 1974. С. 24–39. 8. Шапарь В. Б., Россоха В. Е., Шапарь О. В. Новейший психологический словарь. 2-е изд. Ростов н/Д.: Феникс, 2006. 808 с. Серышева, Ю. В. Психолингвистический эксперимент как метод исследования языковых явлений / Ю. В. Серышева, Салах Еддин Агаб. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2015. — № 11 (91). — С. 1688-1690. — URL: https://moluch.ru/archive/91/19204/ (дата обращения: 01.12.2023). жүктеу/скачать 0.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2