Р. Қ. Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. Қ. Бектұрғанова, В. А. Донбаева, К. У. Тоғызбаев, Л. А. Байбосынова

1- Б Ө ЛІМ. 7
1.1.Метрология дамуының келешектегі жолы 7
1.2.Қазақстан Республикасының мемлекеттік метрологиялық қызметі 12
1.2.1.Мемлекеттік метрологиялық қызметті ұйымдастыру негізі 12
Метрологиялық қызметтің негізгі қызметтері: 13
Мемлекеттік метрологиялық қызмет: 19
1.2.2.Мемлекеттік метрологиялық қадағалау 21
Мемлекеттік метрологиялық қадағалау түрлері 23
Техникалық бақылау 27
1.3.Метрологиялық қызметтің заңдық негіздері 30
Метрологиялық ережелер мен нормаларды бұзғаны үшін жауапкершілік 31
2- Б Ө ЛІМ. 33
2.1Метрология - өлшемдер туралы ғылым. Физикалық шамалар туралы ұғым 33
2.2.Метрологиядағы физикалық шамалардың өлшем 37
бірліктері 37
Өлшеулердің метрлік жүйесі 59
Физикалық шамалар жүйелеріне мысалдар 63
Салыстырмалы және логарифмдік шамалар және бірлік 65
Бірліктер белгілерінің жазылу ережелері 66
Еселі бірліктер үшін қосымшалар 67
Екілік қосымшалар 67
Бөлікті бірліктер үшін қосымшалар 68
Қосымшалардың қолданылуы 69
2.3.Өлшеу туралы ұғым, өлшеудің классификациясы, негізгі кезеңдері және өлшеу операциясы. Өлшеу әдістері 71
Өлшем түрлерінің классификациясы: 80
Өлшеулерді орындау әдістемелері 81
Өлшеулерді орындау әдістемесінің құжаттары 83
Өлшеулерді орындау әдістемелерін әзірлеу 84
ӨОӘ әзірлеу үшін бастапқы мәліметтерді қалыптастыру 85
ӨОӘ әзірлеу үшін бастапқы мәліметтер (техникалық тапсырма, техникалық шарттар, ҒЗЖ жөнінде есеп берулер) 86
2.4.Сынау және бақылау, өлшемдердің шекті мүмкіндіктері 88
2.5.Бұзбайтын бақылау әдістері 91
Бұзбайтын бақылау әдістері мен түрлерінің классификациясы 93
Бақылаудың әдістері мен құралдарының стандартталуы 90
2.6.Бұзбайтын бақылау құралдарын метрологиялық қамтамасыз етудің рөлі және өнімнің сапасын арттыру 92
2.6.1.Салыстырып тексеру әдістері. 93
Тексерісті дайындау және жүргізу 95
2.6.2.Ведомствалық метрологиялық қызметтің тексеріс бөлімдерін құру және ұйымдастыру 96
ББҚ тексерісінің кейбір ерекшеліктері 97
Тыйым салынбаған бақылау құралдарын тексеру кезінде қолданылатын өлшеу құралдары 101
2.6.3.Бұзбайтын бақылаудың әдістері мен тәсілдерін сертификаттау 106
2.6.4.Бұзбайтын бақылау бойынша тұлғаны сертификаттау жүйесі 110
3- Б Ө ЛІМ. 118
ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫ ЖӘНЕ БАҚЫЛАУ 118
3.1.Өлшеу құралдары туралы ұғым, классификация. 118
3.2.Өлшеу құралдарының модельденуі 125
3.3.Өлшеу құралдарының шкаласы 127
3.4.Өлшеу қателіктері 130
К* -X)² 141
(42) 141
3.5.Математикалық өңдеу және өлшеулер нәтижелерін 141
ұсыну 141
3.5.1Тура өлшеулердің нәтижелерін статистикалық өңдеу 142
К - X )² 143
3.5.2Жанама өлшеулердің нәтижелерін статистикалық өңдеу 144
3.5.3.Өлшеу нәтижелерін ұсыну формалары 146
4- Б Ө ЛІМ. 147
ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ НОРМАЛАНУЫ 147
Өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамасы 147
4.1.Өлшеу нәтижелерін анықтауға арналған сипаттамалар 148
4.2.Қателіктердің сипаттамалары, өлшеу құралдарының қателіктерін есептеу. 154
А 155
■ 100% 155
4.3.Қателіктерді жазу және дөңгелектеу ережелері 157
Мысалдар. 162
Мысалы: 163
Өлшеулерді орындау әдістемесін таңдау 164
4.4.Өлшеудің белгісіздігі және оның нәтижелерді сипаттағанда көрсетілуі 169
4.4.1.Корреляцияны талдау 178
4.4.2.Белгісіздік бюджетін құру 179
^{л 2} 181
Эх,. 181
Өлшеу қателіктерін бағалаудың есептеу әдісі. 196
Ө 192
2.Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеудің кездейсоқ қателігін бағалау. 192
3.Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеу нәтижесінің жиынтық қателігінің бағалау. 195
(108) 195
4.Өлшеу қателігін бағалаудың эксперименталды әдісі 196
Өлшеу қателігін бағалаудың есептік-эксперименталды 196
әдісі 196
5- Б Ө ЛІМ. 197
ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ СЕНТМДТЛТГТ 197
5.1.Метрологиялық сенімділік теориясының негізгі 197
ұғымдары 197
5.2Өлшеу құралының қателік уақытында өзгеруін математикалық моделі 200
5.3. Өлшеу құралының метрологиялық сенімділік 202
аралығы 202
f (t) 204
Салыстырып тексеру және калибрлеудің аралық кезеңін орнату шарттары 204
S² (Vp )² 206
6- Б Ө ЛІМ. 208
ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫН САЛЫСТЫРЫП ТЕКСЕРУ 208
6.1.Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру әдістері. Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру, калибрлеу және 208
градустау ұғымы 208
Салыстырып тексеру сұлбасы. 208
Салыстырып тексеру түрлері 212
34-сурет. Салыстырып тексеру жұмыс орнын классификациялау 220
6.2.Өлшеу құралдарын калибрлеу 223
6.3.Эталондар және стандарттық үлгілер 226
Ұзындық бірлігінің мемлекеттік алғашқы эталоны 236
Эталонның құрамы және метрологиялық сипаттамалары 238
4 10³ Па дейінгі өлшем ауқымында қысымдардың әр- түрлігіне арналған қысым бірлігінің мемлекеттік эталоны 238
Сұйықтықтардың кинематикалық тұтқырлық бірлік- тердің мемлекеттік эталоны 239
77-ден 273,16 К дейінгі ауқымдағы температура бірлігінің мемлекеттік эталоны 239
Метрологиялық сипаттамалар: 240
Жарық күші бірлігінің мемлекеттік эталоны 241
Метрологиялық сипаттамалар: 241
Түс координаттар және түстік координаттар бірлігінің мемлекеттік эталоны 241
Метрологиялық сипаттамалар: 242
6.4Өлшем құралдарын жөндеу, шығару және юстировкалау 248
Сапа көрсеткіштері 250
(122) 255
Шешім. 256