Р. И. Смагулова экономика ғылымдарының кандидаты, доцент

3-кесте – Ұзақ мерзімді активтердің талдауының құрылымы

4-кесте – Қысқа мерзімді активтердің құрамы мен құрылымына талдау

1) өндірістік бағыттағы мүліктіктің коэффициенті;

2) кәсіпорын активтерінің мобильділік коэффициенті;

3) мобильдік және иммобильдік қаражаттардың қатынастар коэффициенті;

4) негізгі қаражаттардың нақты құнының коэффициенті.

Жүргізілген есеп бойынша қорытындыны қисынға келтіріп, ұсыныс жасау.

2. Кәсіпорынның активтерін қандай негізгі статьялар мінездейді?

3. Кәсіпорынның ұзақмерзімді активтерін талдау өткізудің тәртібі.

4. Кәсіпорынның өнеркәсіптік потенциалының құрамына не кіреді?

5. Актив мобильдігі коэффициенті не көрсетеді, ол қалай есептеледі?

6. Мобильді және иммобильді қаражаттардын салыстыру коэффициенті не үшін есептеледі?

7. Негізгі қордың нақты бағасының коэффициенті не көрсетеді?

3-тақырып. Кәсіпорын активтерін қалыптастыру көздерінің құрамын, құрылымын және динамикасын талдау

Пән мақсаты: баланстық пассивті жүргізу тәсілін талдау; аналитикалық есептілікті талдауды үйрену; қаржылық есептің формаларын оқу кезінде машықтану.

1-тапсырма. Кәсіпорынның бухгалтерлік балансында берілген мәліметтер бойынша (қосымша 1) кәсіпорынның аванстық капитал құрамы мен құрылымына талдау жасау. Тәуелсіздік, қаржылық, тартылған және өзіндік капиталдың, қаржыландырудың коэффициентін анықтандар. Талдаудың қорытындысын кесте түрінде көрсет.

2-тапсырма. Кәсіпорынның бухгалтерлік балансында берілген мәліметтер бойынша (қосымша 1) кәсіпорын қаражатының дерекнамасының құрамы мен құрылымының орналасуына талдау жасау. Есептілігін 4 формалы кестеде көрсетіндер. Абсолюттік сома мен оның құрылымындағы өзгерістерді анықтау. Осы өлшеуіштің факторларын мөлшерлеме бойынша өлшеп және әр баптың берілген өзгерістері бойынша себептерін негіздеу.
5-кесте – Кәсіпорын қаражатының дерекнамасының құрамы мен құрылымының орналасуына талдау жасау

Ұзақ мерзімді активтер	Есепті жылдың басында		Есепті жылдың соңында		Есепті жылдағы өзгерістер		Өсу қарқыны %
	Сомасы, мың.теңге	Үлес салмағы,%	Сомасы, мың.теңге	Үлес салмағы,%	Сомасы, мың.теңге	Үлес салмағы%
1	2	3	4	5	6	7	8

4-тапсырма. Баланстың берілгені бойынша (қосымша 1) 5 кестеге қарап жыл басындағы және жыл соңындағы дебеторлық және кредиторлық берешектердің өсу темпін анықтаңдар. Осыған қатысты қорытынды жасандар.

6-кесте – Жыл басындағы және жыл соңындағы дебеторлық және кредиторлық берешектердің байланысы

2. Меншікті айналым капиталы барын қандай көрсеткіштер айқындайды?

3. Меншікті айналым қаражат мөлшері қалай есептеледі?

4. Кәсіпорынның тәуелсіздігі нені мінездейді?

5. Кәсіпорынның тәуелсіздігінің кері көрсеткіштері болып қандай коэффициент табылады?

6. Қаржыландыру коэффициенті нені көрсетеді және ол қалай есептеледі?

7. Қандай мақсатпен инвестициялық коэффициентті есептейді?

4-тақырып. Меншікті және несиелік капиталды талдау

Мақсаты: Меншікті және несиелік капиталды талдаудың тәсілдерін оқу, қорытындылар мен ұсыныстарды жасау кезінде машықтану және тұжырымдау.

1-тапсырма. Бірінші қосымшада берілген мәліметтер бойынша (Бухгалтерлік баланс) кәсіпорынның қаржылық динамикасына, абсолютті және қатысты есептілік бастауына тұжырымдама, талдау жасау. Қорытынды жасандар.

2-тапсырма. Бірінші қосымшада берілген мәліметтер бойынша (Бухгалтерлік баланс) баланстың актив пен пассив құрылымын талдаңдар. Динамикадағы құрылым өзгерістерін, қаржылық қорытынды көрсеткіштеріне әсер етуін анықтандар. Қорытынды жасаңдар.
Бақылау сұрақтары
1. Қаржылық талдаудың негізгі тәсілдерін білесін?

2. Бухгалтерлік баланстың горизонтальды талдауы не ұсынады?

3. Вертикалды талдаудың мәні неде?

4. Бухгалтерлік баланстың активіне мінездеме бер.

5. Валюталық баланс деген не?

6. Тренд деген не?

7. Салыстырмалы талдау қандай мақсатпен жүргізіледі?

8. Баланстық активтердің өзіндік және қатысты дерекнамасының құрылуын атандар.

9. Өзіндік айналым капиталын қандай көрсеткіштер сипаттайды?

10. Өзіндік айналым қаражаттарының көлемі қалай есептеледі?

1. Өзіндік айналым капиталының болуы;

2. ТМҚ-ның құрылым дерекнамасының өзіндік және ұзақ мерзімді заемінің болуы;

3. ТМҚ-ның құрылым дерекнамасының жалпы көлемі;

4. ТМҚ-ның қамтамасыздығының пайда болу құрамымен бірге оның негізгі үш көрсеткіштерін есептендер:

5. Өзіндік айналым капиталының артықтығы немесе жетіспеушілігі;

6. ТМҚ-ның құрылым дерекнамасының артықтығы немесе жетіспеушілігі;

7. ТМҚ-ның құрылым дерекнамасының артықтығы немесе жетіспеушілігінің жалпы көлемі.

Жүргізілген есептілік бойынша қорытынды жасандар және кәсіпорынның қаржылық жағдайына баға беріндер. Талдаудың қорытындысын 7 кестеге толтырындар.

7-кесте – Жыл басындағы және жыл соңындағы ТМҚ-ның жағдайына байланысты жақсы деректер құрылымымен қамтамасыз етілуі

2. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың негізгі критериі қандай?

3. Меншікті айналым капитал дегеніміз не, ол қалай есептеледі?

4. Қандай көрсеткіштер кәсіпорынның меншікті айналым қаражатымен қамтамасыз етуін мінездейді?

5. Кәсіпорынды меншікті айналым капиталымен қамтамасыз етуін талдау не үшін өткізіледі?

6. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы тұрақтылық жағынан қандай түрлерге бөлінеді?

2. «Баланс өтімділігі» терминін қалай ұғуға болады?

3. «Кәсіпорынның өтімділігі» терминін қалай ұғуға болады?

4. Өтімді активтердің ішіне не кіреді?

5. Баланс активі өтімділік деңгейінен қандай топтарға бөлінеді?

6. Баланс пассивінде төлем жеделдігінен қандай топтарды белгілеуге болады?

7. Қандай жағдайда баланс өтімділігі абсолюттік болады?

8. Ағымды өтімділік дегеніміз не?

2. Төлем қаражаттарының қандай түрлерін білесіз?

3. Төлем құжаттары түсіунің негізгі арналарын атаңыз.

4. Кәсіпорынның шұғыл міндеттерін атаңыз.

5. Ағымды төлем қабілеті мінездемесін беріңіз.

6. Болашақ төлем қабілетін қалай есептеуге болады?

7. Төлем қаражаттарын өсіру жолдарын атаңыз.
8-тақырып. Кәсіпорынның кредит қабілетін талдау

Пән мақсаты: кәсіпорынның несиені төлеу қабілет талдауының жүргізілу тәсілдерін анықтау; аналитикалық есептілікті жүргізу және кәсіпорынның беріктілігін арттырудың жолдарын анықтау, іскерлік мәртебесін арттыру; қорытындылар мен ұсыныстарды жасау кезінде машықтану.
Бақылау сұрақтар
1. Несие ресурстары деген не?

2. Несие келісім-шарты деген не?

3. Несие объекті болып не табылады?

4. Несие беру мерзімі қандай?

5. Кредит қабілеті индексі қалай анықталады?

6. Несие алушы кредит қабілеті қандай критерийлермен бағаланады?

а) жалпы айналмалы капиталдың коэффициенті;

б) өзіндік айналмалы капиталдың коэффициенті;

в) айналмалы капиталдың айналмалы коэффициенті;

г) айналмалы қаражаттың бір айналымның уақыты;

д) бір айналымның күндегі айналу ұзақтығы.

а) материалды айналым қаражатының айналым коэффициенті;

б) дайын өнімнің айналым коэффициенті;

в) дебиторлық және кредиторлық берешектердің айналым коэффициенті;

г) дебиторлық және кредиторлық берешектердің айналымының орташа мерзімі.

3-тапсырма. Баланстың берілгені бойынша (қосымша 1), кәсіпорынның кірісі мен шығысына (қосымша 1) қарап іскерлік белсенділіктің көрсеткіштерін анықтандар:

а) инвистицияланған және ұзақ сақталатын капиталдың айналым коэффициенті;

б) іскерлік белсенділік индексі.
4-тапсырма. Баланстың берілгені бойынша (қосымша 1), дебиторлық және кредиторлық берешектердің айналым мен ағымды жылдағы ақша қаражатының күту ұзақтығының кірісі мен шығысын анықтау (қосымша 2).
5-тапсырма. Баланстың берілгені бойынша (қосымша 1), жыл соңындағы айналым құралдар қалдықтарының өзгерісін сипатттап, шикізаттың, материалдардың және басқа да құндылықтардың, дайын өнімнің, тауарлардың орташа фактілі қалдықтарын анықтандар.
6-тапсырма. Баланстың берілгені бойынша (қосымша 1), ТМҚ бойынша жылдық орташа айналымын және бір айналымның ұзақтығын есептендер. Есептілікті кесте жүргізіндер. Бір айналым ұзақтығының өзгеріс факторын кесте түрінде көрсетіндер.
9-кесте – ТМҚ-ның және басқа құндылықтардың бір айналым ұзақтығы мен айналым көрсеткіштерінің есебі

Көрсеткіш	Жоспар бойынша	Белгіленуі	Есеп бойынша	Белгіленуі	Өзгерістер, +
А	1	2	3	4
1 Өнімді сатудан түскен табыс.		ДN0		ДN1
2 ТМҚ-ның жылдық орташа қалдығы.		СО о		СО1
3 Қорлардың жылдық орташа айналымы		Ко0		Ко1

9-кестенің жалғасы