ҚР Қылмыстық іс жүргізу қҰҚЫҒы пәні бойынша дәрістер конспектісі

Сонымен қатар тергеу барысында кінәлі адамның айыбын айғақтайтын да ақтайтын да немесе айыпты жауапкершілігін жеңілдететін де мән-жайлардың ашылуы және зерттелуі мүмкін. Тергеу органдарына қылмыс жасауға итермелейтін себептер мен мән-жайларды ашу, одан әрі оны болдырмаудың алдын алу шараларын қабылдау міндеті жүктелген.

Сонымен бірге алдын ала тергеу қылмыс кезінде келтірілген материалдық шығынды өндіруді қамтамасыз ету жөніндегі дер кезінде шаралар қабылдауға бағытталған.

Тергеуде болу - заң алдын ала тергеуді немесе анықтауды қандайда болмасын органның өкілеттігіне жатқызуына байланысты болатын қылмыстық істер белгілерінің жиынтығы. Әдебиеттерде тергеуде болуды төмендегіше бөлу қабылданған: заттық (тектік), аймақтық, дербес баламалылық (аралас) және қылмыстық істердің байланысы бойынша.

Осы белгілерге байланысты тергеуде болу ведомстволардың тергеушілер мен анықтау органдарына бөлініп беріледі.

Істердің байланыстылығы бойынша тергеуде болу жасалған қылмысқа бір немесе бірнеше адамды айыптау бойынша бірнеше алдын ала тергеу органдарындағы тергелудегі істерді бір өндіріске біріктіру болып табылады.

Қазіргі заң анықтау органдарының тергеуге қатысты құқығы бар анықтау органдары мен қылмыс түрлерін толық тізімін келтіріп отырғандығын атап өту керек (ҚР ҚІЖК 285-бап). Оған жататындар:

1) ішкі істер органдары, мысалы, денсаулыққа ауырлығы орта деңгейде қасақана зиян келтіретін істер бойынша (ҚР ҚК 104-бап), ауру адамға жәрдем көрсетпеу (ҚР ҚК 118-бап) және негізінен Қазақстан Республикасы Қылмыстык кодекстің 1-бөлімінде көзделген басқа да бірқатар қылмыстар бойынша;

2) қаржы полициясы органдары жемқорлық, парақорлық ұйымдасқан қылмыстар бойынша;

3) кеден органдары кедендік төлемдерден бас тарту туралы істер бойынша;

4) әскери полиция органдары әскери қылмыстар туралы істер бойынша — әскери жиын өткізу кезіндегі әскери қызметкерге бағыныштылар, сондай-ақ әскери міндеттілер жасаған барлық қылмыстар бойынша;

5) Қазақстан Республикасы әскери күштері мен жұмысшылары жасаған қызметтік міндетін атқаруға байланысты немесе бөлім, құрама, мекемелердегі міндеттерді орындауға байланысты қылмыстар туралы істер бойынша (ҚР ҚК 369, 370, 373-баптар, 1-бөлігі);

6) Қазақстан Республикасы шекара қызметі органдары — мемлекеттік шекарадағы заңға қарсы өзгерістер туралы істер бойынша (ҚР ҚК 331-баптың 1-бөлігі);

7) Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары - өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзу туралы істер бойынша (ҚР ҚК 256-бап).

Заңда анықтау өндірісі балама жүргізілетін істер бойынша жағдайлар көзделген. Олар мына істер бойынша:

а) Қазақстан Республикасы мемлекеттік шекарасын заңсыз қасақана кесіп өту туралы істерді шекара қызмет органдары не ішкі істер органдары жүргізеді (ҚР ҚК 330-бап);

б) алаяқтык туралы (ҚР ҚК 177-баптьщ 1-бөлігі), алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік зала келтіру туралы (ҚР ҚК 182-бап, 1-бөлік), жалған құжаттарды мөр таңбаларды мөрлерді, мөр қағаздарды, мемлекеттік наградаларды қолдан жасау, дайындау немесе өткізу туралы (ҚР ҚК 325-бап, 1-бөлік) істер бойынша қозғалған қылмыстық істерді ішкі істер немесе қаржы полициясы органдары жүргізеді. Анықтау екі түрде болуы мүмкін:

1) алдын ала тергеу ісін жүргізу міндетті емес істер бойынша анықтау (ҚР ҚІЖК 285-бап, 1-бөлік);

2) алдын ала тергеу ісін жүргізу міндетті істер бойынша анықтау (ҚР КІЖК 288-бап). Бұл мазмұны жағынан қауырт тергеу әрекеттерін орындау болып табылатын, ұзақлығы 10 тәуліктен аспайтын алғашқы сатыны айкындайды.

Қылмыстық істің қылмыс жасаған деп саналған күдіктіге нақты адамға қатысты козғалуы тиіс екендігін атап өту кажет. Бұдан басқа кейбір жағдайларда анықтау органдары прокурордың жазбаша нұскауы бойынша кылмыстық іс козғайды. Тәртіп бойынша анықтау органдары қозғаған онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыстық істер прокурормен келісілуі тиіс.

Заң шығарушы тергелу үстіндегі қылмыстық істердің заттық және аймақтық белгілері бойынша анықтап, анықтау органдарының іс жүргізілуіне енгізілетін қылмыстардың толыққанды тізімін жасап берген.

Сонымен ішкі істер органдарының анықтаушылары басқа анықтау органдарынын, тергелуінен бөтен онша ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыстардың жалпы санының барлық істері бойынша анықтауды жүзеге асырады (ҚІЖК 285-бап, 2-бөлік).

Заң ішкі істер органдарының тергеуіне мына қылмыстарды жатқызады: денсаулыққа касақана залал келтіру (ҚР ҚК 104-бап), заңсыз түсік (бала алдыру) (ҚР ҚК 117-бап, 1,2-бөліктері) және бірқатар басқалары, шамамен 87 қылмыс (ҚР КДЖК 285-бап, 2-бөлікті қараңыз).

Қаржы полицшсының анықтаушылары, заңсыз кәсіпкерлік жасау (ҚР ҚК 190-бап, 1-бөлік), көрінеу жалған жарнама беру (ҚР ҚК 198-бап), салық төлеуден жалтару (ҚР ҚК 221, 223-баптар), және басқа қылмыстарға анықтау жүргізеді (ҚР ҚІЖК 285-бап, 3-бөлік).

Кеден органдарының анықтаушылары тек қана кеден төлемақысын төлеуден жалтарған істер бойынша анықтау жүргізеді (ҚР ҚК 214-бап).

Әскери полиция органдары әскери қызметшілердің ісі бойынша анықтау жүргізеді. Мысалы, бастықтың бұйрығына мойынсұнбау, немесе орындамау (ҚР ҚК 337-бап, 1-бөлік), бастыққа қатысты зорлық әрекеттері туралы (ҚР ҚК 369-бап, 1-бөлік) және басқалары.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 358-бабы 1-бөлігінің (бас бостандығынан айыру орындарынан, тұтқыннан немесе қамаудан қашу) 359,360-баптарында көзделген қылмыстар туралы істер бойынша анықтауды істі қозғаған органның өзі немесе әділет органдары не ішкі істер органдары жүргізеді.

Қылмыстық кодекстің 209-бабының 1-бөлігінде (экономикалық контрабанда), 250-бабының 1-бөлігінде (айналыстағы заттардан немесе айналысқа тыйым салынған заттардан алынған контрабандасы) көзделген қылмыстар туралы істер бойынша анықтауды қылмыстық істі қозғаған ішкі істер органдары қаржы полициясы, немесе кедендік органдар жүргізеді.

Анықтауға тән ерекше жеке мән-жайлардан басқа анықтау алдын ала тергеу үшін қылмыстық іс жүргізу заңдарында көзделген жалпы ережелер бойынша жүргізіледі.

Дербес жағдайда қылмыстық іс бойынша анықтау қылмыстық істі қозғау туралы қаулы шығарылған сәттен бастап қылмыстық істі сотқа жіберу үшін прокурорға өткізгенге дейін 10 тәулік мерзімде аяқталуы тиіс. Егер анықтаушы бұл мерзім ішінде істі толық аяқтап үлгірмеген жағдайда анықтау органының бастығы мерзімді 30 тәулікке дейін ұзартуы мүмкін. Бұндай жағдайда анықтаушы анықтау мерзімін ұзарту туралы дәлелденген қаулы жасайды. Көшірмесін 24 сағат ішінде прокурорға жібереді.

Бұдан басқа анықтау мерзімі ішінде анықтаушы іске маңызы бар мән-жайларды анықтау үшін тергеу әрекеттерін жүргізуі мүмкін. Қылмыс жасауға күдікті адам бұрын соттылығы бар немесе жоқ екендігі туралы анықтама, жұмыс не оқу орнынан мінездеме басқа да іске қатысы бар материалдарды сұратып алдырады. Жәбірленуші мен куәлардан жауап алынғандығын анықтайды.

Жәбірленушіден, куәгерден ауызша түрде жауап алыну мүмкіндігі анықтаудың сипатты ерекшелігі болып табылады. Бірақ оны нәтижесі жәбірленушінің куәнің қылмысқа қатысы бар, анықтау кезінде қажет болатын, анкеталық мәліметтері көрсетілген анықтамамен рәсімделеді.

Жәбірленушіден, куәгерден жауап алу туралы анықтама іс материалдарына қоса тігіледі және ол анықтау ісін жүргізу кезінде алдын ала тергеуде немесе сот талқылауы барысында одан жауап алу үшін негіз болып табылады.

Анықтау өндірісі аяқталысымен істе бар дәлелдер мен дәйектемелерді негізге ала отырып, анықтаушы айыптау хаттамасын жасайды.

Хаттамада оны жасаған уақыты мен орны, хаттама жасаған анықтаушының аты, әкесінің аты, тегі көрсетіледі; қылмыс жасау мән-жайлары түгел баяндалады; айыпкер туралы мәліметтер, іске қатысы бар деп есептелген басқа да мән-жайлар айыпкерді жауаптылыққа тарту жөніндегі Қылмыстык кодекстің бөлігі, бабы, тармақтары көрсетіледі.

Айыптау хаттамасына анықтау барысында алынған барлық материалдар, сонымен қатар сотқа шақыруға қажет деп танылған адамдар тізімі қоса тігіледі.

Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 287-бабының 2-бөлігінде сәйкес өзіне айыптау хаттамасын жасаған адам айыптаушы деп танылады.

Айыптау органының бастығы (оған жататындар: бас басқарма, басқарма, бөлім, бөлімше және басқа анықтау органының құрылымдық бөлімше бастықтары) өз өкілеттігі шеңберінде істі материалдарымен қоса прокурорға жолдау үшін бекітуге немесе оны бекітпеуге құқығы бар.

Айыптау хаттамасын анықтау органының бастығы бекіткеннен кейін істің барлық материалдарын танысу үшін айыпталушыға және оның қорғаушысына ұсынылады. Өтініші бойынша жәбірленушіге және оның өкіліне таныстырады. Бұл жөнінде айыптау хаттамасына сәйкесті белгі түсіріледі. Қолдары қойылады. Бұл кезде айыптау хаттамасының көшірмесін анықтаушы, айыпталушыға қолхат арқылы береді. Барлық қажетті іс жүргізу әрекеттері іс жүргізіліп болған соң айыптау хаттамасы барлық іс материалдарымен бірге тексеру және сотқа жолдау үшін прокурорға жіберіледі.
5. Анықтаушы анықтау аяқталған соң айыптау хаттамасын жасайды, онда: оның жасалған уақыты мен орны; хаттаманы кiмнiң жасағаны; қылмысты жасаудың мән-жайлары; оны жасады деп айыпталған адам туралы деректер; iс үшiн мәнi бар басқа да мән-жайлар, сондай-ақ қылмыстың Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi бойынша (бап, бөлiк, тармақ) дәрежеленуi көрсетiледi. Хаттамаға анықтау барысында алынған барлық материалдар, сондай-ақ сотқа шақыртуға жататын адамдардың тiзiмi қоса берiледi. 

Осы бапта белгiленген тәртiппен өзiне айыптау хаттамасы жасалған адам айыпталушы болып танылады. Анықтау органының бастығы айыптау хаттамасы мен оған қоса берiлген материалдарды зерделеп, мынадай шешiмдердiң бiрiн қабылдайды: 

2) хаттаманы бекiтуден бас тарту туралы. 

Айыптау хаттамасы бекiтiлген соң iстiң барлық материалдары осы Кодекстiң 275-бабында көзделген тәртiппен айыпталушыға және оның қорғаушысына, ал тиiстi өтiнiш болған кезде жәбiрленушi мен оның өкiлiне де танысу үшiн ұсынылады. Аталған адамдардың iстiң материалдарымен танысқаны туралы, сондай-ақ олар берген өтiнiштер мен оларды қараудың нәтижелерi туралы айыптау хаттамасына тиiстi жазбалар жасалады.

Анықтау органының бастығы бекiткен айыптау хаттамасы iстiң материалдарымен бiрге сотқа жiберу үшiн прокурорға берiледi. Айыптау хаттамасының көшiрмесiн анықтау органы айыпталушыға табыс етедi. 

Егер iс азаматтардың, лауазымды адамдардың немесе ұйымдардың өтiнiшi немесе хабарлауы бойынша қозғалған болса, олар анықтаудың аяқталғаны және iстiң сотқа жiберу үшiн прокурорға берiлгенi туралы хабарландырылады. 

Айыпталушыға қатысты iстi сотқа жiберу кезiнде осы Кодекстiң 18 және 19-тарауларының ережелерi бойынша бұлтартпау шарасы немесе мәжбүрлi iс жүргiзудiң басқа шарасы таңдап алынуы мүмкiн.

     Алдын ала тергеу жүргiзу мiндеттi емес iстер бойынша анықтау жүргiзу кезiнде заңдардың атқарылуына қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокурор осы Кодекспен белгiленген өкiлеттiктерге ие болады, бұдан басқа ол: 

1) айыпталушыны сотқа беруге және қылмыстық iстi сотқа жiберуге;

1-1) iстi қосымша анықтау немесе тергеу жүргiзу үшiн не айыптау хаттамасын немесе айыптау қорытындысын қайта жасау үшiн анықтаушыға қайтаруға құқылы, бұл туралы дәлелдi қаулы шығарады;

2) анықтау жүргiзiлетiн қылмыстық iстi алдын ала тергеу жүргiзуге жiберуге; 

3) анықтау органының бастығы бекiткен айыптау хаттамасының күшiн жоюға және осы Кодексте көзделген негiздер бойынша анықтауды қысқартуға құқылы.


Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Алдын-ала тергеу міндеттілігі.
   
2. 
   Тергелу ретінің түсінігі мен түрлері.
   
3. 
   Алдын-ала тергеу жүргізудің басталуы, аякталуы мен орны.
   
4. 
   Алдын-ала тергеу мерзімі, оны үзартуу тәртібі.
   
5. 
   Прокурордың алдын-ала тергеу барысындағы өкілеттіктері.
   
6. 
   Анықтау мен алдын ала тергеу органдары үшін прокурордың нұскауларының міндеттілігі.
   
7. 
   Алдын ала тергеуді тергеушілер тобымен жүргізу.
   
8. 
   Тергеу тобының жетекшісінің өкілеттіктері.
   

1.Когамов М.Ч.Комментарий к Уголовно-процессуальному кодексу Республики Казахстан. Общая и Особенная части. — Алматы: Жетi жарѕы, 2008. – 888 с.

2.Рахметов С.М. “Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Казахской ССР, Пленум Верховного Суда Республики Казахстан, нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан (1961-2004 годы). Алматы 2005 г.

3.Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. – Алматы, 2007.

4. А.С. Кобликов. «Уголовный процесс». – М.: Издательство НОРМА, 2000г. стр. 233

5.Н.Н. Смирнова «Уголовный процесс». С-Пб.: Издательство Михайлова В.А., 2000г.

1. 
   Айыпталушы ретінде жауапқа тарту: ұғымы, мазмұны мен маңызы.Айыпталушы ретінде тұлғаны жауапқа тартудың іс жүргізу тәртіптері. Тулғаны айыпталушы ретінде жауапка тарту туралы қаулының мазмұны мен нысаны. Дәлелдемелердің жеткіліктілігінің түсінігі. Айып тағудың іс жүргізу тәртібі. Айып тағу кезінде қорғаушының қатысуы.
   
2. 
   Айыпталушыдан жауап алу. Айыпталушыны шақыру мен одан жауап алу тәртібі. Айыпталушының келу міндеттілігі. Айып тағудың іс жүргізу тәрібі. Айыпталушыдан жауап алудың пәні. Айыпталушы ретінде жауапка тарту: түсінігі, маңызы. Айыпталушы ретінде жауапка тартудың негізі мен тәртібі: айыпталушының келу міндеттілігі, айып тағу. Айыпты өзгерту мен толықтыру. Айып тағу бөлігінде қылмыстық ізге түсу кысқарту. Айыпталушының өз өркімен айғак беру кепілдері. Айыпталушыдан жауап алу хаттамасы.
   
3. 
   Бұрын тағылған айыпты өзгерту мен толықтырудың негізі мен тәртібі. Айыптағу бөлігінде қылмыстық ізге түсуді қысқарту.
   

Адамды айыпталушы ретінде жауапқа тарту аяқталған соң, қылмыстық істе жаңадан заң бойынша бірқатар құқығы мен міндеттері бар қылмыстық процеске қатысушы айыпталушы пайда болады. Адамды айыпталушы ретінде жауапқа тартқан сәттен бастап, тергеушіде айыпталушыға бұлтартпау шараларының бірін қолдану құқығы мен себебі пайда болады.

Бостандықта жүрген айыпталушы жауап алу үшін айыпталушы ретінде кім шақырылатындығы, қайда және кімге, келу уақыты мен сағаты, сондай-ақ келмеген жағдайда болатын зардаптары көрсетілген хабарландыру - шақыру қағазы, телефонограмма немесе телеграмма жіберіледі. Шақыру айыпталушыға алғандығын растап қол қойылып беріледі. Ол уақытша жоқ болған кезде айыпталушыға тапсыру үшін оның жасы толған жанұя мүшелеріне немесе мекен-жайы тұратын тұрғын үй пайдалану ұйымына не мекен-жайы не жұмыс орнының әкімшілігіне беріледі. Олар шақырылған айыпталушыға шақыру қағазын тапсыруға міндетті.

Заң айыпталушыны шақыруға байланысты басқа да құралдарды пайдалануға жол береді. Ал айыпталушы Қазақстан Републикасынан тыс жерде болып тергеу органдарына келуден бас тартқан жағдайларда алдын ала тергеу органдары республика-лық авсдарат құралдары, жалпыға ортақ телекоммуникация жүйе арқылы хабар жариялауға құқылы. Ал егер оның тұрған жері белгілі болса, айыпталушы тұрған жердің ақпарат құралдары арқылы хабар жарияланады (ҚР ҚІЖК 208-баптың 3-бөлігі).

Бостандықта жүрген айыпталушы тергеушінің шақыртуы бойынша белгіленген мерзімде келуге тиіс. Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 208-бабының 5-бөлігіне сөйкес айыпталушының тергеуші шақыртуы бойынша дөлелді келмеу себептері болып танбылатындар:

1) айыпталушының келуіне мүмкіндік бермейтін ауру;

2) жақын туыстарының қайтыс болуы;

3) дүлей апаттар;

4) шақыру кағазының қолына тимеуі;

5) айыпталушының белгіленген мерзіміне келуіне мүмкіндік бермейтін өзге жағдайлар.

Белгіленген мерзімде келмеу себептері туралы айыпталушы тергеушіге хабарлауға міндетті. Айыпталушы дәлелсіз себептермен келмеген жағдайда алып әкелінуі мүмкін. Күзетпен ұстауда жүрген айыпталушы қамау орнының әкімшілігі арқылы шақыртылады (ҚР ҚІЖК 208-бап).

Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 206-бабына сәйкес адамға қылмыс жасады деп айып тағу үшін негіз беретін дәлелдемелер жеткілікті болған кезде тергеуші ол адамды айыпталушы ретінде жауапқа тартуға құқылы.

Адамды айыпталушы ретінде жауапқа тартқан уақытта тергеушіде дәлелдемелердін жиынтығы болып, ол оларды бағалай отырып, заңға өзінің ішкі түйсігі мен сенімі бойынша қылмыстың орын алғандығы және оны дәл осы адам жасағандығы туралы қорытындыға келеді.

Сонымен, адамды айыпталушы ретінде жауапқа тарту үшін жинақтаған дәлелдемелер мыналарды анықтауы тиіс:

1) қылмыс оқиғасын;

2) оны бағалауды;

3) осы адамның әрекет жасаудағы кінәсі;

4) қылмыстық жауаптылықты жоққа шығаратын мән-жайдың болмауы.

Қылмыс жасауға итермелейтін мән-жайларды бағалауға әсер етпейтін қылмыс құрамының белгілерін қамтымайтын мән-жайды ауырлататын және жеңілдететін жиынтық, зиянның дәл мөлшері, айыпталушының жеке басын сипаттайтын мән-жайлар және қылмыс уәждері, т.б., әдетте адамды айыпталушы ретінде жауапқа тартылғаңнан кейін анықталады.

Қылмыстық жауаптылыққа тарту жөніндегі шешім іс жүргізу сипатынан тыс мәліметтерге сол сияқты тексерілмеген дәлелдемелерге негізделуге тиісті емес.

Адамды айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы тергеуші дәлелді қаулы шығарады. Қаулыда көрсетілуі тиіс:

1) оның жасалу уақыты мен орны;

2) қаулыны кім жасады,

3) айыпталушы ретінде жауапқа тартылған адамның тегі, аты, әкесінің аты және басқа да анкеталық мәліметтері;

4) бұл адамның айыпталуына себеп болған іс-әрекеттің бейнесі, оның жасалу уақыты орны, және басқа мән-жайлар;

5) осы қылмыс үшін жауаптылықты көздейтін қылмыстық заң (қылмыстың толық аты, ҚР ҚК бабы, бөлігі, тармағы).

Егер айыпталушының кінәсіна қылмыстық кодекстің әртүрлі баптарында көзделген бірнеше қылмыс жасалған деп есептелсе, онда қандай іс әрекет (әрекетсіздік) кінә деп есептелгендігін әрқайсысын жеке-жеке (бап, бөлік, тармақ) көрсетіліп, қаулыға енгізілуі керек.

Тергеліп жаткдн іс бойынша адамды айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы шешім қаулының ішінде бар болуы тиіс. Қаулының көшірмесі 24 сағат ішінде прокурорға жолданады. Айып тағу кезінде қорғаушының болуы міндетті.

Адамды айыпталушы ретінде жауапқа тарту сәтін тандау істің нақты мән-жайына байланысты. Бұл жерде айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы шешімді дәлелдемелер жеткілікті болса да, негізсіз ерте негізсіз алдын ала тергеу аяқталғанға дейін кейінге қалдыруға жол берілмейді.

Адамды алдын ала тергеу кезінде айыпталушы ретінде жауапқа тарту ол адамның жасалған қылмысы үшін кінәсін мойындауы дегенді білдірмейді.

Айып тағу адамға, айыпталушы ретінде жауапқа тарту тура-лы қаулы шыққан күннен бастап 3 тәулікте жүргізілуі тиіс. Ал адам еріксіз келтірілетін болса, онда ол әкелінген күні жүргізіледі. Айыптау үш тәулік өткен соң да жүргізіледі. Егер ол адам шақырылған күнге келмей қалса, немесе оған іздеу жарияланған болса.

Айыпталушының мәртебесі адамды айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы қаулы шығарған сәттен басталады.

Айып тағудың іс жүргізу тәртібі:

- адамды айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы қаулы мен қорғаушының қатысуымен таныстыру (ереже бойынша өзі немесе аудармашысы оқиды);

- нақты қылмыстық әрекет әрекетсіздік жасаудағы тағылған айыптың мәнін түсіндіру;

- алдын ала тергеудегі айыпталушының құқығын түсіндіру (ҚР ҚІЖК 69-бап).

Айып тағу кезінде айыпталушының қорғаушысы қатысуға құқылы, айыпталушының сұранысы бойынша тергеуші оған қорғаушы беруге міндетті.

- қорғануға;

- не үшін айыпталатынын білуге;

- өтініш беруге;

- дәлелдеме келтіруге;

- тергеуші мен прокурордың іс әрекеті мен шешіміне шағым беруге;

- өзінің қатысуымен жүргізілген барлық тергеу әрекеттерінің хаттамаларымен танысуға;

- алдын ала тергеу аяқталысымен қылмыстық істің барық материалдарымен танысуға;

- қамауға алу корытындысы түріндегі бұлтартпау шараларының заңдылығы мен негізділігі, қамауда ұстау мерзімін ұзарту мәселелеріне қатысты сотқа шағым түсіру, сол тәрізді осы шешімнің заңдылығы мен негізділігін растауға, сотқа жолданған материалдармен танысуға;

- басқа да кұкықтар.

Айыпталушыға оның өзіне жұбайына жақын туыстарына қарсы айғақтар бермеу құқығы (ҚР ҚІЖК 27-баптың, 1-тармағы), өзінің кінәсіздігін дәлелдемеу құқығы (ҚР ҚІЖК 19-баптың, 2-бөлігі) түсіндірілуі тиіс. Бұл құқықтарды түсіндіруден бас тарту заңды бұзу ретінде қарастырылады.

Айыпталушыдан жауап алудың іс жүргізу тәртібі. Айыпталушыдан жауап алу — егжей-тегжейлі анықтауға бағытталған тергеу іс әрекеті. Және кінәліге жасаған нақты қылмысы үшін жинақталған барлық дәлелдемелерді ұсыну арқылы оның жасалған қылмысқа қатыстылығын соңғы рет анықтау.

Айыпталушыдан жауап алу айып тағылғаннан кейін 24 сағаттан кешіктірілмей жүзеге асырылады. Ол кейінге қалдыруға болмайтын жағдайдан айыпталушының өзі талап еткен кезде немесе кешіктіру нөтижесінде маңызды дәлелдеме күшін жою мүмкін болғандықтан өзге барлық қандайда болмасын жағдайларда түнгі уақытга жауап алуға болмайды. Тәртіп бойынша айыпталушыдан алдын ала тергеу өндірісінің орны бойынша жауап алынады.

Жауап алуға дейін айыпталушыға алдын ала тергеудегі құқықтары оның ішівде жауап алу кезіндегі құқығы түсіндіріледі (ҚР ҚІЖК 217-бап).

Айыпталушының жауап беруден бас тартуы қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеуді одан әрі жүргізуге кедергі болатын мән-жай деп қарастырылуы мүмкін емес.

Кінәлінің анкеталық мәліметтері толық, оңда бүрын сотталғандығы бар не жоқ екендігі, т.б. толтырылған хаттаманы тергеуші жасайды. Айыпты адамнын жәбірленушіге қатысы анықталады. Тергеуші оған кінәсін мойындайтыны не мойындамайтыны жөнінде сүрак береді. Ал егер мойындайтын болса, онда толығымен бе не ішінара ма екені сұралады. Егер ішінара болса, қайсы бөліктері екендігі анықталады. Егер айыпталушы мойындамаса, тергеуші оның уөждерін анықтайды. Өзінің кінәсін мойындауы немесе теріске шығаруы қаншалықты сәйкес келетіндігінің тексеру мүмкіндігін нақты мән-жай екендігін анықтауға жатады.

Жауап алу хаттамасы аяқталысымен айыпталушыға танысу үшін беріледі. Айыпталушыны қалауы бойынша ол өз қолымен өз жауабын жазуы мүмкін. Айыпталушы хаттаманың әрбір бетіне қол қояды және оның соңына хаттамамен танысқандығы оған келісетіндігі туралы белгі соғып қол қояды. Хаттамадағы барлық толықтырулар мен түзетулер айыпталушы мен тергеушінің қолдарымен куәландырылады. Айыпталушы қаулыға не жауап алу хаттамасына қол коюдан бас тартқан жағдайда тергеуші бұл жөнінде белгі жазады және оны куөландырып қол қояды. Егер айып тағуда және жауап алуда қорғаушы қатысса ол екеуіне де міндетті түрде қол қояды. Хаттамаға қол қойған ең соңғы адам тергеуші болып есептеледі (ҚР ҚІЖК 218-бап).