тапсырма. Үш фазалы өнім беретін бордақылау қораларын құруын есепте. 2 тапсырма

Шошқа шаруашылығында үздіксіз өнім өндіру кезінде циклограмма бойынша шошқа қораларын пайдалануды анықтауға болады. Циклограмма жұмыстар сипатын, көлемін белгілі уақыт кезінде және оперативті құжат болып, осыған орай ұдайы өндіріс жүргізу құрылады.

Горизонттар – кесінді масшаб сипатында - өндірістің күні. Барлық шкала айларға бөлінедіянварьдан осы жылғы және қысыр шошқа ұстау фазасы, шартты – буаз, буаз, суатылған – торайлар, бордақылау жас малдары. Циклограмма құрғанда қосымша технологиялық топтар не резерв қораларды ескермейді.)

Әр технологиялық топтар, қысыр аналықтарды тура түзумен, ұзындығы фазаның масштаб бойынша ұзындығына тең. Технологиялық топтар саны бөрмезгілдегі малының санына тең. Толтыру мен босату аралығында тазалықтың үзілісті де ескеру керек.

Бірінші технологиялық топтар қысыр аналықтарды құрудан бастап ет комбинатына тапсырғанға дейінгі аралық өнеркәсіптік циклді анықтайды. Бұл 378 күнге тең.

Тапсырма:

1. 
   Циклограмма құру. Қораларды нақты тапсырмаға қарай пайдалану.
   
2. 
   Жыл бойына шошқаның технологиялық топтардың саның анықтау.
   
3. 
   Шошқа шаруашылығының өнеркәсіптік ритмін анықтау.
   
4. 
   Айлық, үш айлық ұдайы өндіріс цехына тапсырма құру, мал қозғалысын сипаттап, секцияны толтыру, босату мерзімін, басқа қораға ауыстыру уақытын, жөндеу жұмыстарының біту және басталу уақыты.
   

15 сурет. Еркек шошқаны күту, ұстауға арналған жеке станок. Станок қоршауы 1; есігі -2; науасы -3; саңылаулы еден 4.

Жеткіліксіз азықтандырғанда шәуетті өнімдері азаяды, шәуеттің ұрықтандыру қасинті нашарлайды. Шәует түзілу және саласына әсер ететін моңшақ. Жазда еркек шошқаларды жайылымға шығарады. Еркек шошқаларды таза, құрғақ, станокта жақсы төсеніш бар жерде ұстайды. Күту, ұстау және азықтандырудан басқа еркектің жыныстық белсенділігіне және шәует сапасына еркек шошқаны пайдалану жиілігі әсер етеді. Шәут түзілу еркек – қабандарда үзіліссіз жүреді, әр аршылғанда эякулятпен шәует көп бөлінеді, жаңа шәунт түзілу үшін белгілі уақыт қажет. Олдан ұрықтандыру үшін еркек – қабанды көп уақыт пайдаланса, онда шәует мөлшері азаяды және сапасы азаяды , сонымен қоса еркек – қабан көп уақыт жыныстық тыныштықта тұрусыз қажетсіз. Жүйелі бірқаліпті еркек – қабанды пайдалану, олардың физиологиялық жағдайы қалыпты болады. Еркек – қабанның жасына байланысты тұқымдық еркектерді пайдалану режимі 28 кестеде көрсетілген.

Шошқаларды қолдан ұрықтандырудың екі әдісі бар.

Еркек шошқаны пайдалану дәрежесі.	1 айдағы еркек шошқаның артылу саны, жасы, айы
	10-12	12-18	18-24	24-36	3жастағы еркек
Орташа	4-ке дейін	6 дейін	8 дейін	10 дейін	12 дейін
Интенсивті	---	7-12	9-16	11-20	13-24

Ірі шошқаларда қиды, басқа сұйықтықтарды бордақылау шошқа қораларында саңылаулы еденнен ұзына боцына, көлденен каналдар арқылы сумен шайып шығарада, сұйық қи басқа заттар шұңқырда жинап, қи сақтайтын жерге насоспен ЧНФ жібереді.

1. 
   азықтандыру ерекшелігін және тұқымдық-еркек шошқаларға жем-шөп мөлшерін құру әдістемесін үйрету.
   

Еркек шошқаның құнды заттарға мұқтаждығы оның тірідей салмағына, жасына, интенмивті пайдалануына, жекелеген ерекшелігіне, жалпы физиологиялық жағдайына байланысты.

Тұқымдық еркектерді азықтандырғанда құрама болады. Оған 77-82% құрама азық, онда протеин, қажетті аминқышқылы және витамин, белгі мөлшерде күнжара (жмых) не шрот және жануар текті азық береді. Айырылған сүт, балық, сүйек-ет ұны болу міндетті түрде жем-шөп мөлшеріне 2-3 кг шырынды, ал жазда жасыл азық береді. Ұдайы өндіру қабілетінің бұзылу себебі шошқаны тым азықпен азықтандыру болып табылады, бұл жайсыз әсер етуі моцион аз болғанда байқалады. Тұқымдық еркектерді күту жағдайына және пайдалануына қарай азықтандырады. Витаминге мұқтаждығын өтеу үшін 1 басқа 1 тәулікте 0,3-0,5 кг шөп ұнын, 0,7-1,5 кг құрама сүрлем, ал жазда – 1-2 кг жасыл азық (моцерна, клевер, эспарцет, горох, вико-овес т.б.).

Қысыр, буаз аналықтарды азықтандырғанда 1 кг азықша 1,05-1,07 азық бірлігі, 159-166 г шикі протеин, 29-30 г шикі май, 60-64 г шикі клетчатка болу керек.

Аналықты азықтандырғанда витаминге көп көңіл бөлу керек, ол анемиядан сақтап, өсіру жақсарады.

Аналықтар суалтқаннан кейін 3 күннен кейін және ұрықтандырғанға дейін – 3,4 құрама азық, 1-ден – 32 күнге дейін буаздығында – 2,8 кг, 33 күннен – 80 күнге дейін – 2,3 кг және 81 күннен – 112 күнге дейін – 3,5 кг құрамаазық тәулігіне береді.

1 тапсырма. Тұқымдық еркектерді жаз және қыста орташа, интенсивті пайдаланғанда жем-шөп мөлшерін құру.

2 тапсырма. Қысыр, буаз аналықтарды жазда және қыста азықтандырудың жем-шөп мөлшерін құру.

20 сабақ.

Емізетін аналықтарды азықтандыру.

1. Қоректік заттарға аналықтардың қажеттігін анықтау (оқу).

2. Емізетін аналықтардың жем-шөп мөлшерін құру. Әдістемесін меңгеру.

Жүргізу әдістемесі мен мазмұны. Сабақты зертханада және оқу шаруашылығында өткізеді.

Өнеркәсіптік өндіріс жағдайында малды далаға шығармай күту жағдайында жем-шөп мөлшерінің толыққанды биологиялық қоректілігіне аса көп көңіл бөледі. Аналықтарды азықтандыру әр түрлі болуы мүмкін, бірақ толыққанды жем-шөп мөлшеріне жалпы талаптарды орындау қатаң сақталады. Буаз аналықтарға қарағанда емізетін аналықтар қоректік заттар мен энергия қажеттілігі әлдеқай жоғары болады. Өйткені сүт түзілу үшін жұмсалатын қоректік заттар әлдеқайда көп жұмсалады; ұрпақтың жетілуіне қарағанда 2 ай мерзімінде емізетін аналық 200-350 кг сүт түзеді. Шошқа сүтінде құрғақ заттар 21,1%, май – 9,6%, ақуыз – 6,1%, лактоза – 4,6%, минералды заттар 0,9%. Егер 1 кг шошқа сүтін түзу үшін 0,85 азық бірлігі жұмсайды; ал продуцировать етуге 4-6 кг тәулігіне, аналықтарға қосымша 3,4-5,1 азық бірлігі қажет.

Емізетін аналықтарды витаминдермен қамтамасыз ету керек, әсіресе А витамині, ал қыста – Д витамині, витаминдер уызда, сүтте өзгереді, жем-шөпте болуына байланысты. Зерттеулер А витамині 100 мл уызда – 0,058-0,191 мг және сүтте 0,030-0,050 мг болады. Күн сайын аналықтар сүтпен 2-10 мг А витаминін бөледі. Кейде В топты витаминдер жетіспеуі мүмкін. Егер аналықты астықпен азықтандырса, жем-шөп мөлшерінде рибофлавин жетіспейді. Шаруашылықта жем-шөп мөлшерінің құрамын анықтағанда азық базасының типін, жасын, күйлігін және сүттігін ескереді. Қысқы мерзімде емізетін аналықтвр жем-шөп мөлшері 3,5-5,0 кг астықтан құралған жем, (25-35% бидай + 35-40% арпа + 25-30% сулы), аздаған күнжара, шрот, бұршақ т.б. 2-3 кг шырынды жем және 0,5-0,8 кг шөп ұны. Аналықтарға жақсы шырынды азық: қызылша, сәбіз, құрама сүрлем, тыква т.б. Аналықтың сүттілігіне әсер ететіндер: айырылған сүт, балық, ет, сүйек ұны, сарысу. Жаз айларында жем-шөп мөлшеріне, егер технология болса, шөп (20-25% қоректік құрайды). Минералды заттарды – бор, аз тұзын, микроэлементтер қоспасын бергенде алады. Толық қанды құрама жеммен аықтандырады. 1 кг құрама жемде – 1,05-1,09 азықтық бірлік, 154-162 г шикі протеин, 29-25 г шикімай, 53-58 шикі клетчатка болады.

Аналықтарды күніне үш рет азықтандырады. Торайлау кезінде алғашқы сағаттарда азық бермеу керек, бірақ таза су еркін ішкізу керек. 5-6 сағаттан соң 0,5-0,7 кг құрама жемді суға езіп береді., одан әрі 5-7 күннен бастап қалыпты жем-шөп мөлшеріне жеткізеді. Торайларды суалтар алдында азық мөлшерін азайтады, шырынды азық беруді тоқтатады. Суалту күні бір күнгі жем-шөп мөлшерінің жартысын ғана береді, одан кейін қысыр аналықтар жем-шөбіне ауыстырады.

1. еметін торайлардың ас қорыту жүйесінің ерекшелігін оқу.

2. Асқорыту жүйесіне азықтандырудың әсерін анықтау.

3. 2 айға дейінгі торайларды күту және азықтандыру техникасын меңгеру.

Еметін торайларды дұрыс азықтандырудың мақсаты:тірідей салмақты неғұрлым көп алу, ол бұлшық ет ұлпасының өсуіне әсер етеді, өсімдік текті жем-шөпке үйрету, дер кезінде және дұрыс жүргізілгенаурудың алдын алу торайлардың жақсы сақталуына әсер етеді. Еметін торайларда өте жоғары өсу энергиясы болады, алғашқы 10 күнде олар тірідей салмағын 2,5 есе арттырады, айлық жаста – 5; 2 айлық мерзімде – 11-12 есе, одан да көп сондықтан торайларды жем-шөпті жеуге ерте үйретудің маңызы зор.

Бастапқы өмір сүру кезеңінде торайлардың тамағы тек қана анасының сүті, сондықтан аналықтардың сүттілігін арттыруға көңіл бөлу керек. Торайлар сүтті тиімді пайдаланады, оның органикалық заттарын 98% қорытады. Интенсивті өсумен бірге торайлардың анасының сүтінен құнды заттар мұқтаждығын қанағаттандырады, алғашқы екі апта ішінде.

Зерртеулердің нәтижесінде торайлар 10-15 күндікте тек қана аналықтың сүтімен қоректенеді, одан соң олар қосымша азықты жей бастайды, ол уақытқа қарын-ішек жүйесі оның ферментті жүйесімен дамиды. Олар енді өсімдік текті жем-шөпті қорыта бастайды. Жас торайлармен көп зерттеулер жүргізілді. Қоректі негізі заттарға мұқтаждылығын анықтау үшін. Мал шаруашылық институты – торайлар – 30 күннен 60 күнге дейін (6-20 кг) протеин қорытуы және сіңіруі – 1 азық бірлігін 135-145 г құрайды.

Қалыпты физиологиялық жағдай үшін, өсу және дамуы үшін торайларға минералды заттар аса маңызды. 1 азық бірлігіне – қажет 7-8 г – Са; 5-6 г – Р; 3 г – Na Cl; 100 мг – Fe; 10 мг – Cu; 40 мг – Mn; 50 мг – Zn; және 0,2 мг – J₂ керек. Торайға тәулігіне – 7-10 мг темір, ал аналықтың сүтімен – 1 мг алады. Еметін торайлардың ағзасына темір жетпесе, ол анемия ауруына әкеледі, ол қанда гемоглобин жеткіліксіз мөлшерде болғанда болады. Торай ағзасында алмасу қызметі бұзылады, ол өсуін төмеңдетеді, аурулаға қарсы тұруын төмеңдетеді, кейде өлімге әкеледі. Торайларда қан аздылық 3 күндік жаста және көктем мен қыс айларында басталады.

Темір ағзаға жетіспеуін толықтыру үшін ферродестрандық препараттар қолданады. Торай ағзасына гемоглобин синтезін стимулдейтін және алмасу үрдісін қалпына келтіретін препарат болып саналады. Аз эффектілі торайларға темір глицерофосфатын, күкірт темір қышқыл береді. Торайларды азықтандыру және күту – табиғи, экономикалық жағдайларға байланысты, бірақ көбіне дәлелденген схема және дұрыс құрылған азықтандыру үрдісі маңызды роль атқарады.

Алдыңғы қатарлы шаруашылықтарда әр аналықтан жыл сайын 22-23 торай, 2 айлығында тірідей салмағы – 19-20 кг. Бұл тұқымдық жас төл таңдап, өсіруге мүмкіндік туғызады (60-70% алынған торайлар). Торайларды өсіру кезінде жем-шөп мөлшері толық қанды протеин, витамин, микроэлементтер бөлу керек. кең түрде жайылымды, не қыдыртып күту (сереңдету), екі рет белсенді моцион қолданады. Өсірудегі негізгі мақсат – торайлардың сақталуы қосымша салмақ қосу, жақсы даму көрсеткіштеріне қол жеткізу. Тек осы жағдайларды орындағанда жоғары сапалы аналық табынға толықтыру малдарын алуға болады, сонымен бірге шошқа етінің өндіруін және сапасын арттыруға болады. Ол үшін кешенді зоотехникалық шаралар: азықтандыру, күту жөнінде. Торай уызды туғаннан 2 сағаттан кеш алуға болмайды. Торайлар уызды сорған кезде емшек пен жатырдың (матка) бұлшық еттері жиырылады, ол жатырдан торайлау қалдықтарын тез шығаруға көмектеседі. Имунды денелер аналықтың уызында 24 сағатқа дейін болады. Ең маңызды мәселе торайларды емшекке үйрету: күшті, жақсыларын – алдыңғы емшектерге, ал әлсіздерін – артқы емшектерге. Бұл әлсіз торайлар алдыңғы емшектен уызды, кейін сүтті толық сорып ала алмайды, ол маститке (қабынуға) әкеледі. Екінші күні торайлар «асханасына» таза су қою керек, ал бесінші күні темірі бар препаратты бұлшық ет астына жібереді. Қайталап 2-3 аптадан кейін тағы жібереді. Егер бұл шаралар жүргізілмесе, ішетін суға 0,25% күкірт қышқыл темір, 10 мл тәулігіне 1 басқа 4-6 күнде торай науаларын қуырылған арпа, бұршақ, минералды қоспалармен бірге (бор, зызыл саз т.б.). осы кезден торайларды айырылмаған сүт және іріген сүт беріп үйрету керек. Ацидофильді сүтпен суару қарын-ішек ауруларынан сақтайды, қарын-ішек жүйесін жетілуін тездетеді. Еметін торайларды азықтандыруға арнайы жем-шөп қоспасын пайдаланады. Стартты құрама жем, онымен 2 жұмалық торайларға береді. Бұлар жоғары калориялы аминқышқылы бар, аз мөлшерде клетчатка (3%) болады. Торайлады құрғақ не сулаған азықпен азықтандырады. Күніне 2 рет кашамен азықтандырып, науада құрғақ жем-шөп болу керек, 2 ай болғанда құрғақ жемге ауыстырады. (32 таблица).

32 Кесте - Торайларды үстеме азықтандыру, г

Аналықтардың жыл бойы турлы торайлауы тиімді, мұнда қоралар тиімді пайдаланылады, оптимальды зоогигиеналық жағдайлар түзіледі, ауыр жұмысты механикаландырады. Аналықтарды жеке станокта ұстайды, сонымен бірге бекітіп те ұстайды.

Шошқа етін өндірудегі басты бөлім суалтылған торайларды өсіру болып табылады.

1. Суалтылған торайларды өсіру және азықтандыруды ұйымдастыруды оқу.

2. Жем-шөп мөлшерін құру және есептеу әдістемесін меңгеру, азыққа мұқтаждығын 2-4 айлық торайларды есептеу.

3. Ерте суалтуды өткізумен таныстыру.

Торайларды суалтқан соң жынысына, жасына қарай топқа біріктіреді. Бұған дейін торайларды аналықсыз өмір сүруге үйрету қажет, оларды өсіру кезінде интенсивті өседі. Суалтқан торайларды күту әдісі, ол топпен ұстау. Топ құру кезінде мынаған көңіл бөледі: топтағы малдар санына, жасына, тірідей салмағына, өйткені бұл көрсеткіштер келешектегі өнімділікке әсер етеді. Топтағы торайлар саны өсу энергиясымен тығыз байланысты. Топтағы торайлар саны артса, тәуліктік салмақ қосу төмендейді және азық жұмсау көбейеді. Торайлар сонымен бірге азықтану орны мен суалтқан торайлар ұстау тығыздығы да әсер етеді. 2-4 айлық торайларға станоктағы аудан нормасы -0,35м кв. Суалтқан торайларды өсіру кезінде толық жем-шөп мөлшерін пайдаланады. Құрама азық қоспасы энергиялық, протеинді, амин қышқылды, құнарлылығы, толық про негізгі минералды және биологиялық, белсенді заттар болу керек. Неғұрлым азық түрі көп болса, соғұрлым олар өнімділікті арттырады, мұнда толық ассоциациялық қызмет қолданылады.

Азық қоспасында, астық, бұршақ дәндерінен басқа міндетті түрде ақуызды қоспалар (күнжара, балық, ет, сүйек ұны) қосады. Жем-шөп мөлшеріне қосымша сүт өңдеу өнімдері: айырылған сүт, сарысу, не айырылмаған сүт алмастырушы (АСа). Витаминді қоректілікті құрама жемге әр түрлі қоспалар синтетикалық амин қышқылы және шырынды азықтар қосады. Жас малды әрқарай өсіруге дайындау шошқа етін өндірудің негізгі этапы.

Ерте суалту дегеніміз, егер аналықтың лактациясы мерзімі 8 апта болады , бұл торайлау аралығындағы уақытты қысқартуы. Торайлар санын арттыру аналықтан алынатын торайлар санын көбейту. 33 Кесте.

Шошқа етін өндірудің бір әдісі аналық санын көбейтпей торайларды ерте суалту. Ерте суалту үшін оны алғашқы кезден бастап, қосымша азықты жеуге үйрету. Осыған байланысты торайлардың ас қорыту мүшелері жылдам жетіледі және ахлоргидрия кезеңі қысқарады. Олар ә лде қайда ерте қалыпты азықты жей бастайды. Торайларды ерте суалту азықты үнемдеуге әсер етеді, ол 20 – 25 % құрайды. Бірақ бұл әдістің тиімділігін бір мағынаны түсінбеу керек. Бір фактор ерте суалту аналық пен торайдың биологиялық мүмкіндігін пайдаланушарасына байланысты. Ерте суалтудың көптеген проблемаларының бірі аналықтың сапасын қалыптастыру, жас төлдің сақталуы, өсуі және дамуы. Осыған байланысты азықтандыруға, күтуге, азық сапасына, азық құрамына және басқа жағдайларға, торайларды суалту.10-15 күндік жаста айырады, ең тиімді суалту-4-5 апталық жаста айырады. Торайларды өсіру әдісін анықтағанда, азыққа қоспа ретінде-қант, сүт, өнімдерін (казейн,айырылған сүт,сарысу)басқа протейінді азық жануар текті(сая,күнбағыс күнжарысы, шрот) қосады. Астық текті азықтан бағалысы сулыдан, дәннен ұн, олар сыртқы қауыздан тазартылған. Ерте суалтқан торайларды азықтандыру рецепті азық қоспалары –стартерлік деп аталады. Олардың міндеті компоненті қант (10 %) және құрғақ айырылған сүт (40 %) Бұл азық қоспасы 5 апталық торайларды азықтандырады. Одан кейін басқа, қарапайым және арзан азық қоспасы(стартер) құрғақ көк сүт – 5 – 10 %, қант болмайды, ал протейінді азық (15 - 20 %) (балық не ет соя, шрокты). Ерте суалтқанда қай мерзімде айыру тиімді екенін анықтау, бұл аналықтардың биологиялық ерекшеліктері мен бірдей және экономикалық болу керек. Аналық лантация кезеңін қысқарту, эффектілік пен жаңадан ұрықтандыру және пайдалануға мүмкіндік туғызады. Торайларды 26 күннен кейін суалтуға болады, онда азық қоспасында құрғақ көк сүт , қант көп мөлшерде болу керек. Өте ерте және көп мөлшерде торайды айыруға болмайды.

Ерте суалтқанда құрама жем пре стартерлі 40-45 күнге дейін, стартерлі – 45 - 60 күнге дейін жоғары калориялы, қоректік заттар сіңірілетін азықпен азықтандырады.

1 тапсырма: 2-3 айлық суалтқан торайлар азықтандыратын жем-шөп мөлшерін есептеу, компоненттері: сүрлем, қурама шөп ұны, көк сүт, соялық шрот бар, концентраттар қоспасы болу керек.

2 тапсырма: Оқу құралдары, оқулықтар және басқа әдебиеттен құрама азық рационын теріп жазу, иремикстер 2 айлық торайларға арналған.

3 тапсырма: Жылдық суалтқан торайлардың азыққа мұқтаждығын есептеу.

4 тапсырма: Жас шошқаларды азықтандыру нормасын анықтап, үш аминқышқылына мұқтаждығын: лизин,метионинге, трипитофанға; Мына азықтардан : арпа дерті, жүгері дерті, балық ұны,люцерна шөп ұны, сәбіз болса, 2-3 айлық торайға рацион құру.

5 тапсырма. 1 кг. Азықтың пре стартер және құрама жем стартерлердің қоректігін есептеу.

Таблица 34.

Пре стартер қоректілігін есептеу.

Ингредиенттер	%ЭКЕ	Азық бірлігі	Протейн, г		Каротин, мг.	Амин қышқылы			Ca, г	P, г	CU,г
			Ішкі	сіңірілетін		лизин	М Метионин	тритофан

23-сабаќ Асыл т±ќымды жєне толыќтыру малдарын µсіруді ±йымдастыру.

Шошќа табынын жетілдірудіњ негізгі бµлігі-толыќтыру жас шошќаларын µсіру. Аналыќ пен аталыќ –кабандардыњ жоѓары µнімділік кµрсетуі, егер толыќтыру малдары толыќќанды азыќтандыру арќылы алынѓан малдармен толтыру арќылы алады. Жыл сайын шаруашылыќ –шаруа 40%-ке дейін аз µнімді аналыќтары іріктейді. Алдын ала торайларды тањдау -оларды µсіру жєне толыќтыру ‰шін суалтуды жасаѓан соњ ж‰ргізеді. Толыќтыру малдары топтарѓа тірідей салмаѓына , жынысына ќарап, бµледі.Дамыл-дамыл баѓалау жєне дамуы нашар, дене бітімінде кемшілігі жєне кемістігі барларды іріктейді.Ењ аќырѓы іріктеуді ±рыќтандыру алдында ж‰ргізеді.

1 Асыл т±ќымды шошќаларды азыќтандыру ерекшелігін оќу.

2 Асыл т±ќымды жас малдарѓа жжем-шµп мµлшерін ќ±ру жєне оны талдауды ‰йрену.

Ж‰ргізу єдістемесі мен мазм±ны: толыќтырушы , асыл т±ќымды жас торай µсіру-д±рыс баланстандырѓан азыќтандыру жєне белсенді, ‰немі мацион болу керек. Бірнеше асыл т±ќымды мал µсіру схемалары жоспарланѓан, орташа азыќтандырѓанда жаќсы кµрсеткіштерді мына жаѓдайда алады, егер жас шошќаларды 9 - 10 айда ±рыќтандырса. ¦сынылѓан азыќтандыру тірідей ќосымша салмаѓы – 400 – 500 г, б±л ќазіргі µнеркєсіпке жауап бермейді, µсу мен дамуын кідіреді; ±дайы µндіру ќабілетін нашарлатады, µнімділігін тµмендетеді.

Толыќтыру жас шошќаларын интенсивті µсіру белсенді моцион ќолдану арќылы ісіне асады. Тєуліктік ќосымша салмаќ ќосу жоѓары дењгей азыќтандырѓанда,-600г. Ќурайды. Ќ±рама жжем, жжем ќоспалары асыл т±ќымды , толыќтыру 15 % ќурау керек. Ќурама жем-астыќ, б±ршаќ даќылдарынан дерти (жарма) 0,8 - 1,2 мм. Т‰рінде, біраќ µте тиімдісі ќурама жжем т‰рінде ќолданѓан жµн. Протеинді ќоспа т‰рінде – балыќ, еш - с‰йек ±нын, азыќтыќ ашытќы 3 -5 % шамасында ќосады. Суалтќаннан кейін 3-4 айдай кµк с‰т Берген жµн. Амин ќышќылды ќ±рама ретінде синтетикалыќ амин ќышќылын ќолданады, єсіресе лизин. Толыќтыру малдарын µсіру кезінде шырынды азыќтарды (жасыл азыќ, т‰йнек , тамыр,жемістер,сенаж, ќ±рама с‰рме) 15-20% ќосады. Еркек шошќалар жоѓары жыныстыќ ќабілетті алу ‰шін –д±рыс µсіру ќажет. Б±л толыќќанды азыќтандыру , серуендетіп отырады. Толыќтыру шошќаларыныњ , аталыќтарыда жем-шµп мµлшеріне жоѓары сапалы концентраттар, аќуызды азыќтар жануар текті, витаминді шµп±ны, тамыр т‰йнек жемістері жазда жасыл,шµп береді.

Толыќтыру малыныњ жем-шµбінде 1 азыќ бірлігіне, жасына ќарай-сіњіретін протейн г:2-4 айлыќта -120-130; 4-7 айда-115-120; 7 айдан ересек -110-115; кальций шиісінше 7,6,8 жєне в, фосфор-5,4,7 жєне 4 т;

Тапсырма1: Мынадай ќ±рамды жем-шµп мµлшерін ќ±ру. Ќ±рама жем-70%; шырынды-15%; ќатты-5%; аќуыз жануар текті -5%; басќалары-5%; азыќ тањдау жеке тапсырма бойынша.

Тапсырма 2: Жылдыќ азыќќа м±ќтаждыќты есептеу, егер 250 аналыќ болса.

24 сабақ Шошқаларды бордақылау.

Бұл шошқа шаруашылығының соңғы кезеңі.

Бордақылаудың табысы бірнеше фокторлар әсер етеді: азықтандыру технологиясы, азықтандыру деңгейі мен теңестіруіне малдың жасы, тұқымы т.б. бордақылау іс жүзінде барлық категория шаруашылықтарында жүргізіледі.

Интенсивті бордақылау: етке бордақылау үшін малдарды таңдап алады, ет сапасы бойынша селекциядан өткен малды, өсу энергиясы жоғары, қоректік заттарды жақсы сіңіру қабілетіне қарайды. Тірідей салмағы 100кг бөлу үшін 6 айлық жас малдарды алу керек. 1кг тірідей салмақ қосуына шығын 3,5-4,2 азық өлшемі жұмсалады.

Орташа интенсивті бордақылау: шошқалардың тірідей массасы 100кг бөлу үшін 7 - 8 айлық малдарды алады. 1кг тірідей салмақ қосуына шығын 4,5 - 5,0 азық өлшемі жұмсалады.

Экстенсивті бордақылау: бұл бордақылау түрі қолданудың керегі жоқ, тірідей салмағы 100 кг бөлу үшін 10 айлық және одан ересек малдарды алады, 1 кг қосымша салмаққа 7 - 10 азық өлшемі жұмсалады. Шошқаны бордақылау соңғы көрсеткіштерге қарай 3 түрлі анықталады: қақтау елгі үшін және майлы, семіз ерт үшін бордақылау.

Ет үшін бордақылау: етті категориялы жас шошқаларға бордақылаған шошқаның тірідей массасы 60 - 130кг, арқа тусындағы май қыртысы 6 - 7 қабырға тұсында 1,5 – 4 см. Етті шошқаның денесі жұмыр және окорочка (бұлшық ет) жақсы дамыған. Бордақылау интенсивтігі бордақылауға келетін жас шошқалардың сапасына байланысты.

Айырылған жас шошқалардың салмағы ет үшін интенсивті бордақылауға арналған мал салмағы 16 кг болуы керек. 4 айлық торайдың тірі салмағы 38 - 40кг, мұндай жас мал 115 -120 күн ішінде тәуліктік қосымша салмағы 600 – 650 г, 7 - 8 айға қарай салмақтары 110 –115 кг - ға жетеді, 1кг қосымша салмақ үшін 4,0 -5,0 азықтық өлшем жұмсалады. Ет үшін бордақылау ені кезеңнен тұрады: 1 - ші – 3 -5,5 айлық, 2 - ші – шошқаны бордақылаудың алғанға дейін болады. Бордақылайтын, өсетін малдарға қортылатын протейн қажет. Бордақылаудың бірінші айында оның жем-шөп мөлшері 1 азықтық өлшемі 120 г, ал 5 айлықта - ПО г. Бордақылау соңына протеинге қажеттігі-90-100г дейін төмендейді.

Қақталатын етке бордақылау: арнайы мақсатқа қолданатын шошқа етін алу үшін жүргізіледі, ол қақталған ет деп атайды. Қақталған ет үшін 2 -2,5 айлық торайларды бордақылауға тірідей салмағы 20 -25кг қояды, бұл мақсатқа қойылған шошқалар стандарт бойынша-бордақылау 8 ай толғанда, тірідей салмағы 90-105кг болғанда тоқтатады. Аз интенсивті бордақылау қақталатын ет санасына кері әсер етеді. Азықтандыру мөлшерін және құндылығын үнемі қатаң сақтау керек, артық май қыртысы болмауы керек.

Қақталған ет алу үшін тиімді шошқа тұқымдары: Қақталған ет үшін шошқа бордақылау кезңде жақсы қалыптасқан және тексерілген мөлшері, қоректік элеметтер мен қоректік заттарға мұқтаждылығы анықталған, бұларға құрама, құрама-тамыржемісті жем шөп береді. Астық дәндерімен жасалған азық қақталатын етке тығыздық не “мәрмерлік” беру үшін бұршақ жақсы әсер етеді. Қақталған етті шошқалар жем-шөбіне 12-15 пайыз қосады. Қақталған ет үшін бордақылауды ені кезеңде жүргізеді: дайындық қортынды 1 кезеңде 1 азықтық өлшемінде 120-130г протеин, ал бұлшық ет өсу үшін қортынды кезеңде көмірсулы азықтар мөлшері, протеин мөлшері 1 азықтық өлшемде 110-100г төмендейді. Бұл талаптарды орындау үшін азық түрлерін қатаң таңдау керек, толық қанды құрама жем заводта жасалғандарын қолданады. Ересек іріктелген шошқаларды интенсивті бордақылау кезінде алғашқы тірідей салмағын арттырын, тәуліктік салмақ қосу 800-1000г жетеді.

Шошқаларды майлы семіз күйге дейін бордақылау мақсаты малдың денесінде майдың көп жиналуы үшін көмірсулы азықтар береді. бордақылайтын ересек шошқалардың жем-шөп мөлшерінде сіңірілетін протеин 1 азықтық өлшемінде 60-70г болады, тек жас шошқаларды бордақылағанда протеин мөлшерін 1 азықтың өлшемінде 80г болуы керек. Бордақылаудың бірінші кезеңінде көлемді азықтар 50 пайыз болады, әрі қарай көлемді азықтар мөлшері бірте-бірте азайтады, ал құрама жем мөлшері артады. Бордақылаудың соңғы айында май санасын жақсартатын азықтармен азықтандырады. Бордақылаудың сапасы бірнеше факторлармен анықталады, олар бір-бірімен байланысты. Осы факторлардың бірі сақталмаса, ол бордақылаған шошқалар генетикалық мүмкіндіктерін пайдаланбайды. Қосымша салмақ қосу интенсивтілігі бордақылау табысына әсер етеді. Неғұрлым салмақ қосу, өсу жылдамдығы жоғары болса, соғұрлым қосымша салмаққа жұмсалатын шығын аз болады. Бұл ені көрсеткіштер арасында кері корреляция бар, сондықтан өсу интенсивтілігі шошқаның бордақылаудағы қабелетінің көрсеткіштерінің кепілі. Бордақылау интенсивтілігі-жас мал сапасына айыру кезеңдей массасы және даму көрсеткіштеріне байланысты. Көптеген факторлардан ең бастысы-азықтандыру, ол тіршілік қызметін қамтамасыз етеді және аз шығын жұмсап, көп мөлшерде өнім алуды қамтамасыз етеді.

Жасы мен тірідей салмағы артқан сайын, шошқаның энергияға мұқтаждығы артады. Әртүрлі жастағы шошқаларға 1кг қосымша салмақ үшін әртүрлі энергия қажет. Бордақылайтын шошқа ағзасы үнемі ақуыздық ағзаға түсуін керек етеді. Әр жастағы шошқаның протеинге мұқтаждығы өзгереді. Бордақылаудың 1-ші кезеңінде 1 азықтық өлшемінде 130-140г протеин, ал 2-ші кезеңде – мөлшері 90г протеин төмендейді. Бұны жем-шөп мөлшерін құрастырғанда ескерген жөн.

Бордақылайтың шошқа жем-шөбінде амин қышқыл құрамы дұрыс болуына назар аудару керек, үйткені амин қышқылдары протеиннің биологиялық құндылығын анықтайды. Өсіп келе жатқан шошқаларға –жем-шөбінде 4 бағалы өлшем қышқылдары: лизин, метионин, цистин және трецитофан бөлу керек. Әсіресе лизиннің концентрациясына назар аударады. Лизин қоры болып, бұршақ дәндерінде, жануар текті азықтар саналады. Неғұрлым жем-шөпте ақуыз жоғары саналы болса, соғұрлым қосымша салмақ қосуға жұмсалатын шығын аз болады. Протеиннің аз не көп болуы не амин қышқылы болса, бордақылайтын шошқалардың өнімділігі төмендейді. Шошқаны бордақылау кезеңдегі негізгі азық астық дәнді азықтар, олар қышқыл реакция, құрғақ заттар биологиялық белсенді заттар. Бұл кемшіліктерді примекстер қосып жояды, бірақ жасыл масса, сенаж, тамыржемістер, олар сілтілік орта түзеді. Макро және микроэлеметтер қоры болып – бор, сүйек ұны, минералды қоспалар және дершина қосады.

Шошқа бордақылау кезінде 3 азықтандыру типін қолданады: астық-тамыржемісті, картоп азықтар қолданады. Әр аймаққа тән азықтандыру жоғары қосымша салмақ қосу және бордақылау табыстылығы болу керек. Әр түрлі азықтар бордақылайтын шошқаның дене бітіміне әртүрлі әсер етеді. Арпа, бидай, бұршақ, сүйек ет ұны, шошқа етінің сапасын арттырады, ал жүгері, балық ұны сапасын нашарлатады.

Балық етін қабылдаған шошқа еті-өзіне тән иісті және май қыртысы қатпайды.

Шошқа етін өндіретін ірі өнеркәсіп шаруашылықтары құрылуда: онда малдарды шоғырландыру және мамандандыру, олар өнімділікті арттыруды азық жұмсауды төмендетуді, жұмыс күшіне мұқтаждықты азайту, мал қораларды тиімді пайдалануды, табыстылығы арттыруды көздейді.

Құрама жеммен азықтандырады, энергиялық құндылығы 1кг құрғақ заттар, бордақылаудың басында 1,3 азықтық өлшемі, ал соңына қарай 1,2 азықтық өлшем, протеин 140 және 100кг. , құрама жемге 1 пайыз премикс қосады.

Құрама жем құрамында: астықтар-50-55 пайыз, бұршақтар-10-20 пайыз, жануар текті азықтар-5-8 пайыз күнжара, шрот-5-10 пайыз, шөп ұны-5-10 пайыз, примекстер-1пайыз, азық қоспасын құрғақ күйде береді.

1 тапсырма: азыққа мұқтаждықты 35 таблица бойынша анықтау. Жалпы азық өлшемін анықтау.

Таблица 35 тапсырма нұсқасы.

36 таблица. Азыққа мұқтаждығын анықтау.

2 тапсырма. Құрама жем құрамының рецепін әдебиеттен көшіріп жазу.

3 тапсырма. Ет үшін бордақылау шошқаларына жем-шөп мөлшерін құрастыру, егер тірі салмағы 60кг болса, концентратты-картофильді азықтандыру типі (тәуліктік қосымша салмақ қосу – 600г болса).
25 сабақ. Шошқаларды жазғы лагерлік жағдайда күту технологиясын үйрену (оқу).
Мақсаты: шошқаларды күту технологиясымен танысу.

Сабақ жүргізу әдістемесі мен мазмұны.

Өнеркәсіптік шошқа етін өндіру – шошқа басын шоғырландырын, арнайы қораларды және технологиялық әдістер мен түрлері аналық табынды интенсивті пайдалану бағытында жұмыс істеуді талап етеді. Ірі шаруашылықтарда барлық малдарды қорада ұстап күту қолданылады, бұл шошқалардың потенциалдық мүмкіншілігін тежейді. Сондықтан физиологиялық қызметтерін стимулдау әдістері қолданылады, олар біраз шошқаның өнімділігін төмендеуін азайтады. Кешендерде әр технологиялық топтарды бір-бірінен бөлек ұстайды, өнеркәсіп ритімі шошқаларды серуенднгін және жайымдық күту қолдануға мүмкіндік жоқ. Бірақ кішкене товарлы фермаларда және асыл тұқымды шаруашылықтарда жазғы лагерлік жағдайда күтуді қолдануға болады. Бұл әдіс серуенсіз, жайылымсыз ұстаудан көп пайдалы жағы бар. Жазғы лагерлік күту негізде қораларды жөндеу және зарасыздандыруға мүмкіндік туады, яғни қоралардың “демалысы” болады. Шағын шаруашылықтарда жазғы лагерлік жағдайда ұстауды барлық мал басымен жүргізуге болады. Жазғы лагерлік жағдайды аймағына қарай 6-9 ай, ал оңтүстік аймақта жыл бойы қолдануға болады. Құрылыс нормасына қарай жазғылагерлік алаңдарды таңдап, бөледі. Негізгі қоралардан 200-250 м қашықтықта лагерді орналастырады. Жазғы лагерлік алаңға жақын шошқа жоятын бұршақ себілген жайылым, сумен қамтамасыз етуі керек. Бірінші кезеңде жазғы лагерді емізетін аналықтар мен толықтыру жас шошқаларына жасайды.

Оңтүстік аймақта сәуір айынан қазан айына дейін жазғы лагерде 2 рет торай алуға болады. Аналықтарды торайлар алдында 15 күн бұрын ауыстырады. Егер ерте ауыстырғанда оларды топтық жинау станогына орналастырады, одан кейін жеке ұстайды. Торайлаған соң торайлар аналықпен 45 не 60 күн болады, 15 күннен соң торайларды жайылымға үйретеді.

Торайларды айыруды барлық аналықтар тобында жүргізеді де, жазғы лагердегі қораларға негізгі өнеркәсіптік қораларға ауыстырады, ал торайларды ені антаға сол станокта қалтырып, одан кейін өсіру топтарына ауыстырады. Механикалық тазалап, зарасыздандырған соң табиғи санациялаған соң келесі аналық топтарына орналастырады. Емізетін аналықтарды торайларымен қоятын станок мөлшері 2,5 х 3,0 х 1,0 м = 7,5 м², торайларға азықтандыратын бөлім 1,0 х 1,5 = 1,5 м² болатын, оны станокқа жалғас жасайды, қызмет көрсететін жол жағында болу керек. Сол бөлімге кішкене науашық торайлар азықтандыруға, аспалы өз бетімен азықтандырғыш – онда қуырылған арна және минералды қоспалар қалады. Аналықтар мен торайларды сумен қамтамасыз ету керек. Аналықтарды “асхана” –да не серуендеу алаңында, бір басқа – 6,0 м² әр топқа жасайды. Азықтандыру фронты бір басқа 0,45 м болуы керек. Асханада не серуендейтін алаңда міндетті түрде топтық автосуарғыштар орнату керек.

16-сурет.

Аналықтарды стациондардан әкелген азықпен азықтандырады. Торайларды үстен қоректендіруді станоктар бөлімінде қоректендіреді, сол сияқты “асхана”-да не серуендеу алаңшасында орналасқан. “асхана” не серуендеу алаңдағы қиды БН-1 қондырғысын МТЗ-50-мен қи жинағышқа шығарады. Еден кезкелген материалдан жасайды, ол аз жылу өткізгіш болу керек, еденің көлбеулігі 5 пайыз қи каналы жағына жасалады. Мысал ретінде 80 емізетін аналықтарға арналған жобас ұсынылады.

1 Тапсырма. Сәуірден қазанға дейінгі аралықта емізетін аналықтар мен толықтыру жас шошқаларына арналған асыл тұқымды қалыштастыру үшін жазғы лагерде азыққа жем шөп не мұқтаждығын есептеу.

2 Тапсырма. 25 бастан 4 топқа арналған жазғы лагерь жоспарын сызу.

3 Тапсырма. Жазғы лагерь, толықтыру жас шошқаларына арналған, азықтандыру серуендеу алаңшасында қи шығару, азықтандыру механикаландырылған, жоспарын сызу.