Қүрастырушы аға оқытушы Уахитов Ж. Ж. 1 сабақ Шошқаның дене бітімі мен экстетьер бойынша бағалау Мақсаты

Малды бақылау бордақылауға қояруа және тоқтатарда таразымен салмақтарын өлшейді. 12 сағат союға жіберер алдында өлшейді. Бордақылау сапасын мына көрсеткіштер бойынша бағалайды: жасы (күн), тірідей массасы 100 кг, орташа тәуліктік салмақ қосу (г) 30 кг – нан – 100 кг - ға дейін; азық шығыны (азық өлшемі) 1кг салмақ қосу 30 кг – нан – 100 кг тірідей салмағы.

Бақылау сайыс жүргізуді терісін түсірмей (күйдіру арқылы) іске асырады. Категориясын ет комбинатының өкілдері және мамандар анықтайды. Бақылау бордақылауды ГОСТ 1213 - 74 “сайыс шошқалары” бойынша жүргізеді. Еттің сапасын мына көрсеткіштер бойынша сипатталады: сойар алдындағы массасы (кг) - терісі бар жаңа сойылған ұша массасын, бассыз; сирақтары және бүйрек майы; салқындатылған ұша ұзындығы, шат сүйегінің алдыңғы шетінен мойынның бірінші омыртқасының алдыңғы шетіне дейінгі аралық; 6 - 7 кеуде омыртқасының үстінен ол тенетін шпик қалыңдығы, ауданы 1,2 бел омыртқасының арасынан көлденең кесіндісін жарты ұшаны; өлшеуді планиметрмен не калькада “мышечн. Глазок”- тың контурын түсіреді. Оның ауданың, қалындығын және биіктігін 0,8 коэффицентке көбейуін анықтауға болады; артқы үштен бір бөлігінің массасын жарты ұшаның анықтайды. Еметің торайлардың салмағы +- 5 кг сойяр алдында өзгермеу керек, орташа тірідей салмағы 100 кг болғанда сақталады. Бұл үшін белгілер өзгерістері коэффиценттерін қолданады. 1 кг тірідей массасы: сойыс массасы-0,7кг, ушпа ұзындығы 0,2 см, шпик қалыңдығы – 0,03 см, “мышечн глазок” ауданы – 0,1 см² артқы жарты ұшаның үштен бірі – 0,1кг.

Ұшаның еттілігі 1-ден-9-ға дейінгі ұпаймен анықтайды. Бұнда 9 ұпай ең ұзын ұшаға беріледі. Арқа шпигінің таралуы ірі жұмсақ ет пен қатты емес терісімен, 1 ұпай – қысқа ұшаға арқа шпигі нашар жетілген жұмсақ еті, қалың қатты қатпарлы терілі.

Бақылау бордақылау қартындысын талдан 10 таблицаны толтырады. Әр аталық-еркек шошқа етін өңдегеннен кейін шаруашылыққа бақылау тобына аттестат береді.

10 Кесте - Бордақылау және ет саласына асыл тұқымды малдарды бағалау картыснасы.
1. Бума нөмері (АШМ)

2. Макет нөмері (АШМ)

3.Шаруашылық аты.

4.Облыс

6.Лақап аты және нөмері

7.Аналық тұқымы

8.Лақап аты және нөмері

9.Тобы

Туыстық тобы.

Бас зоотехник.

Зоотехник-селекционер

Ескерту: 31,32,33 графалары ғылыми зерттеу жұмысын жүргізгенде.

Бақылау тобының аттестаты.

Аталық ұрпағы тұқымы Лақап аты

Тиісті аудан бақылау бордақылауының мәліметтері дан дейін . жылы.

Бақылау станциясының меңгерушісі:

Зоотехник:

1 тапсырма: Бірінші есеп мәліметі бойынша 12 еметік торайды 3 аналықтың, 1 аталықтың бордақылау санасының көрсеткіштерін анықтау.

2 тапсырма: 100кг саллмағы бар 12 еметін торайлардың еттілік және бордақылау сапасына түзетулер жасау.

3 тапсырма: Бақылау тобының аттестатына қарай әр түрлі топ еркектерінің ұрғашы шошқалардың тұқымдарының сәйкесндік талдау. Қортынды жасау, дәлелденген асыл тұқымдандыру жоспарын жасау, малдарды таңдау бордақылау сапасына қарай жаса. Селекция эффектісін анықтау, дәлелденген таңдау жоспарын жасау.

4 тапсырма: 12 еметін торайларды етінің сапасын анықтау, сол сияқты 3 аналық пен 1 еркек қабанды анықтау.

9 сабақ. Зоотехникалық және тұқымдық есепті ұйымдастыру

Зоотехникалық есеп жүргізу түрлері:

1. Асыл тұқымды еркек-қабан карточкасы. (форма 1 - св). Бұл форманы толтырғанда “Еркек-қабан-тұқымы” деген жолда-тұқым шифрі (жасырып шартты белгісі).

“Туған күні” жолда әр тік бұрышты үшбұрыштарға бір сан жазылады. Мысалы: 02 – 03 - 1983. Алғашқы туған күні, екіншісі-айы, үшінші, төртінші сандары-туған жылы.

1 Кестеде “Шығу тегі” дегенде әр үшбұрышқа жеке нөмерін және М.тұқымды кітапта қабанның ата - анасы туралы өлшемдер жазылады.

2 Кестеде “Қабанды тұқымдық пайдалану” “Шағылыстыру кезеңі” дегенде-басталу күні және біту күні, тұқымдық қолдану көрсеткіштерін келтіреді. Екіншіде “Пайдалану әдісі” дегенде-шағылыстыру қолдан ұрықтандырылды ма, әлде басқаша ма. Қалған бөліктері қабанды пайдаланудың арта мәліметтер жазылады, олар 3 - св “Қабанның өнімділігін есептеу карточкасы” –нан алынады.

3 Кестеде “Қабан мен ата-аналарын бағалау” тірі кезіндегі шпик қалыңдығы және оның ата - бабаларының мәліметтері жазылады, салмағы 85 - 110кг.

“Дене бітімі” дегенде – 4 таблица бойынша “Қабанның конституциясы мен экстерьерін бағалау” дегеннен мәліметтер алады.

“Қыздары не аналарының өнімділігі”-дегенде 1, 2, 3 жолдарыны 5 кестенің мәліметтерін түсіреді. “Қыздарының өнімділігі”, ал ата - аналарына тиісті жолдарына (О, М, ОО, МО, ОМ т.б.) қыздарының, не аналықтың-аталықтарға тән және өз өнімділігін аналықтарға тән.

“Плюс - минус жастастарына” дегендегі көрсеткіштер: көп ұрпақтылық, сүттілік былай есептеледі: әр қызының бірінші торайлағандағы және жеке екінші торайлағандағы өнімділігін табынның ұқсас аналық топтарының көрсеткіштерімен салыстырып, алынған мәліметтерді қосып, оны қыздар (төлдер) санана бөледі.

“Ұрпақтардың тірідей салмағы” дегенге 5 – св - дан “Торайлау және ұрпақтар есебінің кітабы”; “Бордақылау сапасы”-дегенге 9 - св алады. “Асыл тұқымды малдардың бордақылау және етінің сапасын бағалау карточкасы”

“Ұпай қосындысы” – дегенді кестеде мәліметтерінің ұпайын қосып алады. Орта ұпайды анықтау барлық ұпайды белгілер санына бөледі.

Қортынды класс және класс шифрін анықтау орта ұпай бойынша анықтауды “Шошқаның бағалау ережесі” - нен алады.

4 кесте “Қабанның конституциясы мен экстерьерін бағалау” қабанды бағалау, экстерьерін анықтау кезінде толтырылады.

5 кесте “Қабанның қыздарының өнімділігі” 3 таблица сияқты толтырылады, бірінші торайлаған, екінші торайлаған, одан әрі қарайғысын жазады.

2. Қабанның өнімділігін есептеу карточкасы (форма 3 - св). Мәліметтер форма 4 - св “Шағылыстырудың және ұрықтандвруды есептеу журналы және 5 - св “Торайлау және ұрпақтарды есептеу кітабы”.

Бағалау кезінде барлық аналықтар туралы “Қабан өнімділігін есептеу карточкасы” нан алынады. Орташа шамасын барлық көрсеткіштері бойынша жазады және 1 - св “Қабанның тұқымдық карточкасы”-на көшіреді.

3. Асыл тұқымды шошқалар карточкасы (форма 2 - св) 1, 2 кестедеғі барлық бағандар форма 1 - св “Қабанның тұқымдық карточкасы” на сәйкес. 3 кесте “Аналық шошқалардың орташа өнімділігі”, 2 бағанда торайлаудың қатар санын, олар бойынша бағалау кезінде өнімділіктің орташа көрсеткіштеріне қарай аналықтарының өнімділігін есептейді: нақты белгілер өнімділігінің көрсеткіштерінің ұпайын, нақты орта маңыздылығына қарай толтырылады. Басқа таблицалар форма 1 -св “Қабанның тұқымдық карточкасы”-на сәйкес толтырады.

4. Шағылыстыру мен шошқаны ұрықтандыру журналы (форма 4 - св). Оған барлық негізгі және бақылау аналықтарды жазады, олар жыл басына және оларға бекітілген еркек шошқаларды көрсетеді, нақты және күтілетін торайлау күнін ұя нөмерін, ұрпақтың нөмері.
12 таблица. Шағылыстыру және ұрықтану есебі журналы
5. Торайлау және есептеу кітабы әр аналыққа жеке бет ашады: әр торайға асыл тұқымды фермада жеке жазу және барлық ұя боыйнша өнеркәсіп фермаларында толтырады, онда көрсеткіштер жиынтығын, орташа салмағы көрсетітіледі. Басқа аналыққа салынғвн торайды жазады, шығын кеткендерін белгілейді, малдың салмағын, шығу себебін, ант номерінің көрсетеді.Торайлау, төлдерді есептеу кітабынан алып карточка енгізетін аналық, ол “Асыл” тұқымды аналық шошқалар карточкасына және “Асыл тұқымды қабанның карточкасына”, ал өнеркәсіптік шаруашылықтарда “ Аналық шошқалардың асыл тұқымдылық ядросын өнеркәсіптік шаруашылықта. Кесте 12.

6. Өсімтал төл өсіру есебін жүргізу кітабын станок карточкасын станоққа салады контейнерге, онда емізетін аналықтар болады. Олар аналық шошқалар туралы негізгі мәліметтер және қя дамуына мәлімет болады.

7. Тұқымдық куәлік. Әр тұқымдық малға тұқымдық куәлік толтырады. Оған малдың туыстық тегін, дамуын, туған жерін жазады.

8. Тұқымдық қабандар мен аналықтардың дене бітімін бағалауды тіркейтін журнал. Онда тірідей салмағының көрсеткіштері, ұша ұзындығы, дене бітімін сипаттайтын бағалау кезіндегі ақпараттар жазылады. Дене бітімі жүз ұпайлық шкаламен анықтайды. Әр бітімге жеке ұпай жазады. Қоңының бағасын көрсетеді. Негізгі басымдылығы мен экстерьер кемшілігін, малдың қолдану мақсатын жазады.

9. Жинақ ведомост шошқаны бағалау (форма 7 св) кезіндегі қортынды бойынша жазады. Шошқаны бағалау. Қабан мен аналықтарды ұрпақтарына қарай сапалық бағалауды бақылау бордақылау әдістемесін мынадай есеп түрлері қолданады.
13 Кесте - Торайлау, төлдерді есептеу кітабы

Аналық Қабан

жеке №, лақап аты,№ГПК лақап аты, жеке № , № ГПК