Разгледжана І зацверджана на пасяджэнні Навукова-метадычнага савета бду
жүктеу/скачать 1.94 Mb. Pdf көрінісі
|
| турбулентны цеплаабман, які невыпадкова з’яўляецца адным з важнейшых
складальных чыннікаў цеплавога балансу сістэмы Зямля – атмасфера. За кошт віхравога хаатычнага руху асобных мас паветра ўзнікае вертыкальнае і гарызантальнае перамешванне паветра і разам з ім інтэнсіўны перанос цяпла. Турбулентны цеплаабмен паміж зямной паверхняй і атмасферай у тысячы раз інтэнсіўней за малекулярны. Цеплавая канвекцыя таксама важны спосаб цеплаабмену. Ён уяўляе вертыкальны перанос мас паветра і цяпла. Над больш нагрэтымі ўчасткамі паветра становіцца цяплей, а таму яно, як лягчэйшае за навакольнае паветра, паднімаецца, гэтым самым, пераносіць цяпло ад дзейнай паверхні на вышыню – у верхнія слаі трапасферы. Над сушай цеплавая канвекцыя ўзнікае днѐм, а над морам – ноччу і ў халодны перыяд года, калі водная паверхня цяплей за ніжнія слаі атмасферы. Цяпло ў атмасферу таксама паступае пры агрэгатных пераўтварэннях вады, г. зн., у працэсах выпарэнне – кандэнсацыя (сублімацыя) вадзяной пары. Пры выпарэнні вады затрачваецца цяпло, яно пераносіцца паветранымі масамі на вялікія адлегласці, а пры кандэнсацыі ў атмасферы яно вылучаецца і награвае паветра, асабліва больш высокія слаі атмасферы, дзе ўтвараюцца воблакі – прадукты кандэнсацыі. Тэмпература паветра ў даным месцы змяняецца яшчэ ў выніку адвекцыі розных тыпаў паветраных мас, што асабліва характэрна для ўмераных шырот. Таксама як і для тэмпературы глебы, так і для тэмпературы паветра, існуюць яе аптымальныя і крайнія значэнні для развіцця раслін. Фізіялагічныя працэсы ў раслінных арганізмах (дыханне, фотасінтэз, перамяшчэнне вады і спажыўных рэчываў і г. д.) працякаюць толькі ў межах пэўных тэмператур. Тэмпературнымі межамі жыццядзейнасці раслін з’яўляюцца біялагічны мінімум і біялагічны максімум. Паміж імі знаходзіцца зона аптымальных тэмператур, пры якіх развіццѐ раслін і фарміраванне ўраджаю адбываецца найбольш інтэнсіўна. Тэмпературныя межы ў розных раслін неаднолькавыя. Напрыклад, біялагічны мінімум тэмпературы прарастання насення ў ранніх яравых збожжавых культур 3–5 °C, а ў цеплалюбных культур (рыс, вінаград, бавоўнік) ѐн павялічваецца да 12–15 °C. Кожны раслінны від по-рознаму ўспрымае цеплавую энергію. Некаторыя расліны растуць, красуюць і пладаносяць пры тэмпературы ніжэй за 0 °С, а некаторыя не толькі не вегетуюць, але нават гінуць пры 10–15 °С. У цеплалюбных культур інтэнсіўнасць фотасінтэзу істотна паніжаецца ўжо пры тэмпературы 10–12 о С, а ў непатрабавальных да цяпла раслін – авѐс, 46 бульба, радыска і інш., пры гэтай тэмпературы адбываецца значны прырост біямасы. Перыяд года, на працягу якога адбываецца жыццядзейнасць (вегетацыя) раслін называецца вегетацыйным перыядам. Працягласць вегетацыйнага перыяду звычайна выражаецца ў днях ці ў сумах дадатных тэмператур паветра. Ва ўмовах умеранага клімату вегетацыйны перыяд прыкладна адпавядае перыяду з сярэднясутачнай тэмпературай вышэй за 5 °C. Працягласць вегетацыйнага перыяду залежыць ад геаграфічнай шыраты і даўгаты мясцовасці, араграфічных умоў. У Беларусі працягласць вегетацыйнага перыяду павялічваецца ў напрамку з паўночнага ўсходу на паўднѐвы захад. Так, у Віцебску ѐн складае 185, а ў Брэсце – 205 дзѐн. Познія вясеннія і раннія асеннія замаразкі скарочваюць працягласць вегетацыйнага перыяду, які таксама змяняецца год ад году. Вегетацыйны перыяд азімых культур разрываецца халодным зімовым перыядам і ахоплівае два сумежныя гады. Вегетацыя азімых пачынаецца і скончваецца восенню, пасля, вясной наступнага года, вегетацыя аднаўляецца і завяршаецца летам у фазу васковай спеласці. Падобны вегетацыйны перыяд характэрны для эфемероідаў, да якіх адносяцца шматгадовыя травяністыя расліны. Надземныя органы гэтых раслін развіваюцца толькі ў перыяд дастатковых запасаў вільгаці ў каранѐвым слоі глебы (> 4 мм у слоі 0–20 см) і дадатных тэмпературах паветра (> 5 °С). Такія аграметэаралагічныя ўмовы ўзнікаюць у паўднѐвых рэгіѐнах, у пустынях і паўпустынях, у асенне-зімне-вясенні перыяд. З наступленнем гарачага сухога лета надземная частка раслін адмірае, а падземныя органы (клубні, каранявішча, цыбуліны) захоўваюць сваю жыццяздольнасць на працягу некалькіх гадоў. У сухую восень і халодную зіму вегетацыя эфемероідаў прыпыняецца і аднаўляецца толькі вясной. Да эфемероідаў адносяцца пустынная і пясчаная асака, мятлік цыбульны, ячмень цыбульны, цюльпаны і інш. Эфемероіды, распаўсюджаныя ў засушлівых зонах, з’яўляюцца каштоўнай кармавой базай для сельскагаспадарчай жывѐлы. Для сельскагаспадарчай ацэнкі тэрмічных рэсурсаў клімату выкарыстоўваюць паказчык сум сярэднясутачных тэмператур, які характарызуе ва ўмоўных адзінках колькасць цяпла ў дадзенай мясцовасці за пэўны перыяд. Звычайна сумы сярэдніх сутачных тэмператур паветра разлічваюць за перыяды, якія абмежаваныя датамі ўстойлівага пераходу тэмператур праз 0, 5, 10 і 15 о С у бок павышэння вясной і паніжэння – восенню. Гэта так званыя сумы кліматычных тэмператур. Сумы сярэднясутачных тэмператур вышэй за тэмпературу 0 о С называюцца сумамі дадатных тэмператур. Таксама вызначаюць сумы адмоўных тэмператур – ніжэй за 0 о С, якія характарызуюць назапашванне холаду. Абсалютная большасць раслін пачынае актыўна вегетаваць пасля дасягнення сярэднясутачнай тэмпературы паветра 10 °C. Сумы сярэднясутачнай тэмпературы паветра вышэй за 10 °С называюцца актыўнымі сумамі тэмператур. Яны служаць паказчыкам забяспечанасці цяплом перыяду 47 актыўнай вегетацыі сельскагаспадарчых культур. Гэтыя сумы прыводзяцца ў кліматычных даведніках і атласах. Аднак у навуковых даследаваннях гэты паказчык набывае іншы сэнс, а іменна, сумай актыўных тэмператур называецца сума сярэдніх сутачных тэмператур паветра, якая перавышае біялагічны мінімум тэмпературы, устаноўлены для дадзенага віду расліны. Прывядзѐм колькасць цяпла, неабходнага для праходжання ўсіх фаз развіцця – ад пачатку росту да выспявання розных селькагаспадарчых культур (табліца 13). Адрозненні ў патрабаваннях да цяпла розных раслін вельмі вялікія. Напрыклад, позняспелыя сарты кукурузы патрабуюць цяпла амаль утрая больш, чым лѐн. жүктеу/скачать 1.94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|