Разгледжана І зацверджана на пасяджэнні Навукова-метадычнага савета бду
жүктеу/скачать 1.94 Mb. Pdf көрінісі
|
| тэрмаперыядызм.
Адрозніваюць сезонны і сутачны тэрмаперыядызм. Сезонны тэрмаперыядызм – патрабаванне раслін умераных шырот у чаргаванні дадатных і адмоўных тэмператур. Сутачны тэрмаперыядызм – біялагічная неабходнасць раслін да чаргавання дзѐннага павышэння тэмпературы і начнога паніжэння. У цэлым можна падагульніць, што вегетацыйны перыяд раслін характарызуецца наступнымі асаблівасцямі тэрмічнага рэжыму: 1. пэўнай крывой ходу тэмператур на працягу вегетацыі; 2. узроўнем тэмператур пачатку і канца вегетацыі; 3. мінімальнай, максімальнай і дыяпазонам аптымальных тэмператур; 4. сумай эфектыўных тэмператур, неабходных для ўсяго перыяду вегетацыі, яго асобных фаз і этапаў. Па характары тэмпературнай крывой расліны падзяляюцца на тры групы: 1. Расліны трапічнага паходжання, што развіваюцца ва ўмовах роўнага на працягу года ходу тэмпературы. 2. Расліны, якія вырошчваюцца ва ўмераным поясе – двухгадовыя і азімыя, што развіваюцца восенню, калі тэмпература паніжаецца, а пасля зімовага спакою – вясною і летам пры тэмпературах, якія павышаюцца. 3. Яравыя аднагадовыя расліны, якія пачынаюць вегетаваць пры нізкіх тэмпературах, потым развіваюцца пры павышэнні тэмпературы, а ў перыяд выспявання тэмпература зноў паніжаецца. Такім чынам, для першай групы раслін характэрна роўная, для другой – увагнутая, для трэцяй – выпуклая тэмпературная крывая развіцця. Максімум тэмпературы паветра для працякання шэрагу фізіялагічных працэсаў не павінен перавышаць 35–45 °C. Кожны перыяд жыцця розных раслін характарызуецца інтэрвалам аптымальных тэмператур, пры якіх найбольш інтэнсіўна працякаюць біялагічныя працэсы. 1.4.5. Глебавая вільгаць як аграметэаралагічны фактар Вільгаць – адзін з асноўных фактараў жыцця раслін, урадлівасці глебы і ўраджайнасці. Патрэбнасць раслін у вадзе праяўляецца з моманту сяўбы. Прарастанне насення пачынаецца тады, калі яно набухне, г. зн. калі яно паглыне пэўную колькасць вады. Гэта колькасць вады для розных раслін складае ад 25 да 150 % ад вагі сухога насення. Напрыклад, насенне жыта ў глебе каб набухнуць для прарастання паглынае 50–70 % вільгаці. 50 Вада ўдзельнічае ў фотасінтэзе раслін, ажыццяўляе перанос спажыўных элементаў з глебы, неабходных расліне на стварэнне арганічнага рэчыва. Вада таксама забяспечвае тэрмарэгуляцыю расліны. Яна патрэбна раслінам перш за ўсѐ як крыніца хімічных элеметаў для фізіялагічных працэсаў і фотасінтэзу: , 2 , О – вылучаецца ў атмасферу, H – выкарыстоўваецца на стварэнне арганічных рэчываў. Сельскагаспадарчыя расліны на працягу вегетацыі спажываюць шмат вады. Аднак звыш 95 % вады, што спажываюць расліны, ідзе на выпарэнне яе лісцем – транспірацыю. Бесперапынны рух вады ад каранѐў да лістоў і яе выпарэнне мае важнае фізіялагічнае значэнне. Сумесна з вадой рухаюцца ў раслінах розныя рэчывы – элементы жыўлення, якія неабходныя для сінтэзу арганічнай масы. Працэс выпарэння вады звязаны з затратай цяпла. Таму пры выпарэнні паніжаецца тэмпература расліны. Гэтым самым расліна ахоўвае сябе ад перагравання. Пры недахопу вільгаці ў глебе расліны губляюць тургор і завядаюць. Засухі ў асобныя перыяды вегетацыі прыводзяць да аслаблення фотасінтэзe і паніжэння ўраджа., а пры працяглай засусе – да пагібелі расліны. Увогуле расліны ўтрымліваюць 80–90 % вады ад агульнай сваѐй масы, адпаведна сухое арганічнае рэчыва складае 10–20 %. У працэсе сваѐй жыццядзейнасці расліны трацяць велізарную колькасць вады. Для стварэння адзінкі вагі сухога рэчыва расліна затрачвае 300–800 частак вады. Гэтым тлумачыцца, што ў арыдных раѐнах няўстойлівыя і нізкія ўраджаі сельскагаспадарчых культур абумоўлены недахопам вільгаці. Вада таксама неабходна для жыццядзейнасці мікраарганізмаў, якія вызваляюць мінеральныя элементы жыўлення з арганічнай часткі глебы – гумусу, што забяспечвае ўрадлівасць глебы. 1.4.6. Водны рэжым глебы і раслін Пад водным рэжымам разумеецца сукупнасць працэсаў і з’яў паступлення вільгаці ў глебу, яе перамяшчэнне, расход з глебы, змяненне яе фізічнага стану і выкарыстанне раслінамі на працягу вегетацыйнага перыяду. Вывучэнне воднага рэжыму і кіраванне ім з мэтай атрымання высокіх і ўстойлівых ураджаяў мае выключна важнае сельскагаспадарчае значэнне. Пры вывучэнні воднага рэжыму вызначаецца вільгацеспажыванне раслін, іх патрэба да вады, якая залежыць ад шматлікіх фактараў, асноўнымі з якіх з’яўляюцца пагодна-кліматычныя ўмовы, біялагічныя асаблівасці культуры і агратэхнічныя мерапрыемствы. Важнейшымі пагодна-кліматычнымі фактарамі, якія вызначаюць патрэбу раслін да вады, з’яўляюцца сонечная радыяцыя, тэмпература паветра, дэфіцыт вільготнасці паветра і інш. Ёсць некалькі метадаў вызначэння аптымальнай патрэбы раслін да вільгаці. У адным выпадку аптымальнае вільгацеспажыванне (сумарнае выпарэнне) культурных раслін разлічваецца па формуле 51 b t e E 4 , дзе t – сума тэмператур паветра за перыяд вегетацыі; е – каэфіцыент вільгацеспажывання культуры, разлічаны на 1 °С; b – лік дзѐн вегетацыйнага перыяду. У другім выпадку ў якасці асноўнага элемента, што вызначае велічыню аптымальнага вільгацеспажывання, выкарыстоўваюць дэфіцыт вільготнасці паветра. Менавіта дэфіцыт вільготнасці з’яўляецца функцыяй тэмпературы і вільгацеўтрымання паветра, ѐн вызначае патрабаванне раслін да вады. , d k E дзе Е – патрабаванне культуры да вады (мм); Σd – сума сярэдніх сутачных дэфіцытаў вільготнасці паветра (мм) за вегетацыйны перыяд; k – біялагічны каэфіцыент выпарэння, ѐн адлюстроўвае біялагічныя асаблівасці развіцця расліны. Яго атрымоўваюць шляхам асярэднення дзелі ад дзялення фактычных расходаў вільгаці дадзенай культуры на d за той жа перыяд (пры аптымальным увільгатненні). У сярэднім ѐн роўны 0,65. Ёсць умоўны паказчык ўвільгатнення тэрыторыі: f P K , дзе P – ападкі, f – выпаральнасць. Існуе добра вядомы гідратэрмічны каэфіцыент увільгатнення (ГТК), які ўяўляе адносіны сумы ападкаў Р у мм за перыяд з сярэдняй сутачнай тэмпературай паветра вышэй за 10 о С (перыяд актыўнай вегетацыі) да сумы сярэдніх сутачных тэмператур (Σt) за той жа перыяд, зменшанай у 10 разоў (адпавядае выпаральнасці): ГТК 10 : t P . У агракліматалогіі ГТК шырока выкарыстоўваецца для характарыстыкі ўвільгатнення і з’яўляецца адной з агракліматычных характарыстык вільгацезабяспечанасці раслін. Паказчык увільгатнення ГТК добра пасуе да прыродных зон: 1,1–1,3 – адпавядае лясной, а таксама лісцѐвым лясам, 0,8–1,0 – лесастэпавай, 0,6–0,8 – стэпавай, 0,3–0,5 – паўпустыннай, <0,3 – пустыннай зоне. Устаноўлена сувязь паміж паказчыкам увільгатнення і ураджайнасцю яравой пшаніцы. Максімальны ўраджай бывае пры ГТК=1,2, пры ГТК<1,2 ураджай паніжаецца ў сувязі з развіццѐм засушлівых умоў, а пры ГТК>1,2 – змяншаецца ад пераўвільгатнення. 52 Расліны ў працэсе свайго развіцця спажываюць вялікую колькасць вады. Вільгацеспажыванне раслін ацэньваецца транспірацыйным каэфіцыентам. Пад ім разумеюць колькасць вады, неабходнае для ўтварэння сухога рэчыва расліны, ѐн вагаецца ў шырокіх межах. Сярэдні расход вады на транспірацыю ў грамах на ўтварэнне 1 г сухога рэчыва прыведзены ў табліца 14. Бачна, што патрэба ў вадзе на ўтварэнне адзінкі сухага рэчыва неаднолькавая для розных відаў раслін і залежыць ад пагодна-кліматычных умоў і біямасы фітацэнозу. жүктеу/скачать 1.94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|