Развитие инновационной экономики: теория и практика

1. Дагаев А.Х. Рычаги инновационного роста //Проблемы теории и практики управления, № 5, 2009 г.

2. Комков Н.И., Кулакин Г.К., Инновационно-технологическое развитие экономики России: проблемы, факторы, стратегии, прогнозы. М.: МАКС-Пресс, 2009.

3. Журнал «Экономический анализ: теория и практика», 1(304) - 2013 январь.

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана қ.,

Қазақстан Республикасы

E-mail: gumarova_marjan@mail.ru

Еліміздің экономикалық жағдайы күн санап көтерілу үстінде. Соның ішінде инновацияның атқаратын рөлі, қосатын үлесі зор деп айтуға болады.

Ең алдымен инновация деген терминге тоқталып кететін болсақ, бұл – жаңа немесе жетілдірілген өнім (жұмыс, қызмет) немесе технологиялар түрінде іске асырылған, практикалық қызметте пайдалану кезінде сапалық артықшылықтарға ие әрі экономикалық және қоғамдық пайдасы бар ғылыми техникалық нәтиже [1].

Дүниежүзiлiк Банктiң зерттеулерi мемлекеттiк индустриялық саясатқа қатысты барлық көзқарастар кең ауқымды үш санатқа: инвестицияларды үйлестiруге, iскерлiк ынтымақтастықты дамытуға және нарықтың орнын басуға ұштастырылуы мүмкiн екендiгін көрсеттi. Қазақстанның экономикалық өсудің және бәсекеге қабілеттілікті күшейтудің стратегиялық факторы ретіндегі айтарлықтай ғылыми және білім беру әлеуеті бар.

Қазақстанда инновацияны қалай дамытамыз? Ол үшін өндіріске жаңа технологияларды ойлап тауып, енгізу керек. Шын мәнінде өнеркәсіп орындарында сапалы, инновациялық өнім шығарып, Қазақстан экономикасының дамуына елеулі үлес қосып жатқан кәсіпорындар кемде-кем болып табылады. Сондықтан жаңа технологиялар еңбек өнімділігін арттырып, ел экономикасының гүлденуіне көмектесу үшін әлі де керекті жаңа білім мен мемлекет тарапынан қолдау көрсетілуі керек. Ондай шаралардың біріне 2010 жылғы Қазақстанның 1 млрд. 725 млн. теңге көлемінде бөлінген инновациялық грантын атауға болады [2].

Әр ел өз экономикасының, даму деңгейінің ерекшеліктерін есепке ала отырып, жаһандық инновациялық экономикада өз орнын табады. Қазақстанның артықшылықтары – дамыған іргелі ғылым, білім берудің, әсіресе, математикалық, жаратылыстану-ғылыми және техникалық білімнің жоғары деңгейі болып отыр. Осы артықшылықтарды біздің еліміздің инновациялық экономикаға көшуінің алғышарттары ретінде санайды.

«Инновациялы Қазақстан-2020» форумында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев инновациялық дамудың ұзақ мерзімді және бүтін стратегиясы қажет екендігін атап өткен болатын. Мемлекеттің реттеуші рөлі маңыздырақ болып келе жатыр, ол, бір жағынан, инновациялық қызметтің ұзақ мерзімді даму стратегиясын әлеуметтік-экономикалық даму тұжырымдамасымен бірге қалыптастыра отырып, екінші жағынан, инновациялық қызметті қолдау және ынталандыру бойынша нақты шараларды жүзеге асырады.

Ғылымды қаржыландыру мәселелері шығындардың абсолютті көлемінің өсуімен шешілмейді. Қаржыландыру механизмдерінің өздерін өзгерту қажет. Қаржыландырудың ұлғаюымен бірге, іске жарамды ұйымдардың шектеулі тобын қолдау үшін ресурстарды жинақтау мақсатында тура бюджетті алушылар санын шектеу қажет. Сондықтан, «Ғылым туралы» жаңа заңға сәйкес ғылымды қаржыландыруды ұлғайтумен бірге ғылымды қаржыландыру тәсілдері өзгертілді. Ғылыми зерттеулерді қаржыландырудың үш тәсілі енгізілді: гранттық – елдің ұлттық басымдықтарына сәйкес келетін ғылыми жобаларды қаржыландыру; бағдарламалық-мақсаттық – стратегиялық бағыттар бойынша қаржыландыру; базалық – мемлекеттік тапсырмалар арқылы ғылыми ұйымдар үшін қаржыландыру.

Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттiк стратегиясы (бұдан әрi - Стратегия) Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Елдегi жағдай туралы және 2002 жылға арналған iшкi және сыртқы саясаттың негiзгi бағыттары туралы" Қазақстан халқына Жолдауында және Қазақстан кәсiпкерлерiнiң оныншы форумында берген тапсырмаларына сәйкес әзiрлендi [4].

Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабiлеттi және экспортқа бағдарланған тауарлар, жұмыстар және қызметтер өндiрiсi мемлекеттiк индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып саналады.

Дүниежүзiлiк экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы бiрқатар проблемаларға тап болып отыр. Негiзгi проблемаларға мыналарды жатқызуға болады: бiр жақты шикiзат бағыттылығы, әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi, ел iшiндегi салааралық және аймақаралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы, iшкi нарықта тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну сұранысының мардымсыздығы (шағын экономика), өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның дамымауы, кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалушылығы, ғылым мен өндiрiстiң арасында ықпалды байланыстың болмауы; ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-құрастырымдық жұмыстарға қаржының аз бөлiнуi, менеджменттiң экономиканы ғаламдану процестерiне және сервистiк-технологиялық өтуге бейiмдеу мiндеттерiне сәйкес келмеуi.

Проблемаларды шешу және Стратегия аясында алға қойылған мақсаттар мен мiндеттерге қол жеткiзу үшiн Даму Банкiнiң қызметiн жандандырумен қатар Қазақстанның инвестициялық қоры, Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорация, Инновациялық қор сияқты арнайы даму институттарын құру көзделiп отыр [4].

Қазақстан Республикасының Индустриялық - инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясының негізгі міндеттеріне кіретін бірнеше тармақшалар көрсетілген, атап айтсақ:

- өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқының 8-8,4 % мөлшерiнде қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн кемiнде 3 есе арттыру және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе төмендету;

- өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн арттыру;

- кәсiпкерлiк ахуалды, құрылымды қалыптастыру және жеке секторды ынталандыратын әрi бәсекелестiк артықшылықты жетiлдiретiн қоғамдық институттарды қамту, қосылған құнға барынша қол жеткiзе отырып, нақты өндiрiстерде қосылған құндар тiзбегiндегi элементтердi игеру;

- ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық экспортқа негiзделген өндiрiстер құруды ынталандыру;

- елдiң экспорттық әлеуетiн қосылған құны жоғары тауарлар мен қызметтердiң пайдасына қарай әртараптандыру;

сапаның әлемдiк стандарттарына көшу;

- дүниежүзілiк ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосыла отырып, өңiрлiк және дүниежүзiлiк экономикамен ықпалдасуды күшейту. Индустриялық-инновациялық дамуды қалыптастыру аясында мемлекет тарапынан жүргізіліп жатқан саясаттың алғашқы нәтижелері де көрініс бере бастады. Мәселен, еліміздің индустриялық-инновациялық стратегиясының алғашқы кезеңі аяқталып (2003-2007 ж.ж.), нәтижесінде даму институттары және инновациялық инфрақұрылым элементтері, яғни, инновациялық қызметті жүзеге асыруға қажетті алғышарттар қалыптасты [4].

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев инновациялық экономиканы құруды жалпыұлттық өрлеу идеясы ретінде жариялады. Бұл жоба - Тәуелсіз Қазақстанның ең ауқымды экономикалық жобасына айналғалы тұр. Негізінде жаһандану үдерістері үдей түскен қазіргі заманда инновациялық өрлеу - ұлттың бәсекеге қабілеттілігінің ең басты бір факторы ретінде айқындалуда. Сондықтан Қазақ елі өз өндірісін қарқынды жаңғырту жолына шықты. Осы орайда ел басшылығының тапсырмасымен, еліміздегі зауыттар мен фабрикалар, өндірістер мен кәсіпорындар тек жаңа технологиялармен және заманауи жабдықтармен жарақтандырылып қана қоймай, сондай-ақ «жаңа тұрпатты идеялармен қанықтырылатын» болады.

Осыған қол жеткізу үшін мемлекет инновациялық өнімдерді шығару бойынша бірқатар жобаларды жүзеге асыруға ендігі қызу кірісті. Бұл мақсатта былтырдан бастап, Үкімет Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі арқылы озық ойлар мен жасампаз жобаларға грант түрінде қайтарымсыз қаржы бөлуді бастады. Президент Н.Назарбаев «Қуатты Қазақстанды бірге құрамыз!» атты индустриялық-инновациялық форумда «Қазақстан үшін инновациялық дамудың жаңа жолын ашатын» отандық экономиканың бес оң бағытының біріншісі ретінде «энергиялық тиімділік пен энергия сақтауды» атаған болатын. «Ал оны тек қана жаңа технологиялар бере алады, - деп шарт түйді Мемлекет басшысы, - егер Қазақстандағы қандай да бір кәсіпорын әлемдегі әріптестеріне қарағанда электр қуатын көп тұтынатын болса, оны артта қалған кәсіпорын деп санау керек!» [5].

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Жаңа кезең – жаңа экономика» атты мақаласында «Жаңа экономика кең тұрғыда — бұл жоғары технологиялар, ғылымды көп қажет ететін, барлық салалар мен сегменттерде инновациялармен қаныққан экономика. Шикізаттық және индустриялық-экономикадан интеллектуалдық ресурстарға, ғылымды көп қажет ететін және ақпараттық технологияларға негізделген осынау сапалық басқа құбылысқа көшу әлемдік шаруашылықтың барынша маңызды үрдістерінің біріне айналды», – деген сөздері еліміздің бүгінгі күнінің даму бағытын сипаттайды. Сол себепті Қазақстан бәсекеге қабілетті экономиканың үлгісін таңдай отырып, негізгі мақсаты шикiзат бағытынан қол үзуге ықпал ететiн экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу, ұзақ мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту үшiн жағдай жасау болып табылатын индустриялық-инновациялық стратегияны іске асыра бастады [3].

Инновациялық даму жолын таңдау себептерінің негізгілері: əлемдегі өнеркəсіптің технологиялық жолмен қарқынды дамуы, əлемде жаһандану процесінің өріс алуы, Қазақстанның ДСҰ-на кіру мақсатына байланысты өнеркəсіпті бəсекелестікке дайындау қажеттілігі жəне бəсекеге қабілетті еңселі елу елдің қатарына қосылудағы мақсатқа жету [6].

Әлемдік тәжірибенің өткізген талдамасы осыған қатысты біздің мүмкіндіктеріміз жөнінде ойландырады. Бұл үшін инновациялық қызметтің белсенді дамуы негізінде өндірістің озық тәсілдеріне сапалы ауысуды жүзеге асыру талап етіліп отыр. Бұл ауысу АҚШ-та орын алғандай, өндірістің үнемі сапалы жетілдірілуімен эволюция түрінде өткізілуі мүмкін. Онда өндірістің қазіргі заманғы даму деңгейіне жету үшін бірнеше онжылдықтар қажет болған екен. Мемлекетіміздің қабылдаған аса маңызды индустриалды-инновациялық даму стратегиясы мен елді индустрияландырудың егжей-тегжейлі картасын қамтитын үдемелі индустриалды-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасы мен басқа да бағдарламаларында айқындалған ұстанымдары, атап айтсақ тиімді нормативтік-құқықтық база құру, ұлттық инновациялық жүйені құру, интелектуалды меншікті қорғау, ғылым, білімді және әлеуметтік саланы қолдау, ғылыми-техникалық қызметті ақпараттық және кадрлық қамтамасыз ету Қазақстанның инновациялық дамуын ынталандыру механизмі болып табылады. Қазақстандық отандық инновациялық тауарларды тұтынуға тырысуымыз қажет. Сол кезде ғана әрбір қазақстандық мемлекетіміздің дамуын бір қадам болса да алға жылжытады. Жаһандану заманында ең басты құндылық ақпарат болып табылатындықтан, әлемде болып жатқан өзгерістерден тыс қалмай көбірек ізденіп, оқып білуге талпыну жөн. Қазақстанда жаңа инновациялық жобалардың жүзеге асып, экономикасының дамуына барлығының атсалысуы қажет.

1. 
   Алдашов Б.А., Ткач Е.В. Инновационная инфраструктура: понятие, основные элементы и направления развития //2009
   
2. 
   Арыстанов А.К. Экономика будущего – это инновационная экономика //Альпари. - 2010. - №4
   
3. 
   «Жаңа кезең – жаңа экономика» атты Н.Ә. Назарбаевтың мақаласы. Астана. 2003 жыл //Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты //http:www.akorda.kz
   
4. 
   Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096 Жарлығы
   
5. 
   Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың "Қуатты Қазақстанды бірге құрамыз!" атты форум-көрме, Астана 04.07.2011ж.
   
6. 
   ҚР Yкiметiнiң 2005 жылғы 25 сәуірдегі №387 қаулысымен бекiтiлген ҚР ұлттық инновациялық жүйесiн қалыптастыру және дамыту жөнiндегi 2005-2015 жылдарға арналған бағдарлама. Астана. 2005 жыл.
   

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университетті, Астана қ.,

Қазақстан Республикасы

Е-mail: aidana_92_777@mail.ru

Оны мына төмендегі келтірілген мәселелерден көруге болады:

• 
  экономиканың шикiзат бағыттылығы;
  
• 
  әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi;
  
• 
  ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы;
  
• 
  өңдеушi өнеркәсiп өнiмдiлiгiнiң төмендiгi; кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалуы;
  
• 
  ғылым мен өндiрiс арасында ұтымды байланыстың болмауы;
  
• 
  отандық ғылымның нарықтық экономика жағдайларына нашар бейiмделуi,
  
• 
  ғылыми-техникалық өнiмдi тауар деңгейiне дейiн жеткiзудiң ықпалды тетiктерiнiң болмауы, соның салдарынан тұтастай алғанда инновациялық ұсыныстар деңгейiнiң төмен болуы;
  
• 
  мамандарды және жұмысшы кадрларды даярлау мен қайта даярлаудың қазiргi заманғы жүйесiнiң болмауы;
  
• 
  менеджменттiң экономиканы ғаламдану үрдiстерiне және сервистiк-технологиялық экономикаға өтуге бейiмдеу мiндеттерiне сәйкес келмеуi [2].
  

Бүгінгі таңдағы Қазақстанның инновациялық дамуы қандай деңгейде екенін білу үшін The World Economic Forum рейтингісіне назар аударған жөн. Бұл рейтинг бойынша «Инновация» факторы бойынша Қазақстан 64-орынды иеленсе (2009-2010), «Инновациялық дамуға жағдай жасау» көрсеткіші жөнінен 50 орынды иеленеді. Инновациялық сфераның белгілі дәрежеде ұйымдастырылмауы Қазақстанның 50 дамыған елдер қатарына қосылуға кедергі болуы мүмкін. Өйткені соңғы жылдары осы сферада Қазақстанның рейтингі 65 орыннан 75 орынға төмендеп кетті. Жаһандық бәсекеге қабілеттілік рейтингісіне сәйкес 2011-2012 жылдары Қазақстан 75 орынды иеленіпті. Яғни бұдан көретініміз қазіргі кезде Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға индустриалдық-инновациялық даму стратегиясында көрсетілгендей инновациялық инфрақұрылым қажетті деңгейде дамып жатқан жоқ [3].

Бірақ Қазақстанда инновацияның дамуына жағдайлар жасалмай жатыр деп те айтуға болмайды. Ондай жағдайлардың біріне 2010 жылғы Қазақстанның 1 млрд. 725 млн. теңге көлемінде бөлінген инновациялық грантын атауға болады [4].

Енді осы Қазақстандағы инновацияның дамуына кедергі келтіріп отырған негізгі мәселелерді талдап өтейік.

Ең бірінші мәселе бұл бәрімізге белгілі Қазақстандағы білім беру жүйесі. Қазіргі таңда Қазақстанның барлық дерлік уни­вер­ситеттерінде ин­но­вациялық идея­­лар туғызатын ақыл-ой­дың ортасы жасалмаған. Еліміздегі оқу орында­рының потенциалы тео­риялық ілімнен әрі аспай жатыр Бұл мәселені шешу арқылы біз инновацины дамытуға мүмкіндік аламыз. Себебі мемлекеттің дамуының басты көрсеткіші білімде емес пе?

Келесі мәселеге - кәсіпорындардағы құралдардың ескілігін және тозуын айтуға болады. Сарапшылардың анықтауы бойынша қазақстандық кәсіпорындардағы негізгі құралдардың тозуы 33-35% шамасында. Ал сапалы техникалық құрал жабдықтар өнімділікті жоғарылатып, өнімнің сапасын арттырады және бәсекелестікті жоғарлатады.

Негізінен елімізде инновациялық өнім шығаратын зауыттар жоқ деп те айтуға болады. Жалпы Қазақстан, барлығымыз білетіндей, КСРО құрамында болғанда негізінен Ресейдің шикізат базасы ретінде ғана дамып, КСРО-ны мұнай, металлургия шикізатымен қамтамасыз еткен болатын. Инновациялық саясаттың шикізатық бағытталушылығы өндірістік дамуды қиындатып жіберді.

Мысалы "Байкоңыр" кешенін жалға беруден түсетін бір сәттік пайда табудан гөрі ғарыш айлағын жалға беруді ұзарту жөніндегі келісімде көзделген Ресеймен бірлескен ғарыштық бағдарламалар мен жобаларды іске асыруға қарай ойысқанымыз өте маңызды. Мұның өзі біздің ғарыш жөніндегі ғылымымыз бен жаңа технологиялардың дамуына жәрдемдесер еді.

Міне жоғарыда атап өткендей, Қазақстанда инновацияны дамытуға көптеген іс шаралар жүргізіліп жатқанмен, әлі де болса мұнда көптеген отандық кәсіпкерліктерде ғылымның әлеуеті төмен деңгейде қалып отыр. Сол инновацияны дамытуда келесідей мәселелер шешілсе мүмкін инновация жағары дәрежеде болар ма еді?

Және де отандық тауар өндірушілерге жағдай жасау мақсатында уақытша жеңілдікпен қарыз құралдарын беру, салықтық жеңілдіктер беру және Қазақстанда өндірілмейтін импорттық машиналар мен құрал-жабдықтарды әкелуде ҚҚС босату. Сонымен қатар алдыңғы қатарлы елдерден инновацияны еңгізу жөнінен, патент алу белсенділігін ынталандыру жөнінен тәжірибе алуымыз керек. Мысалға Қазақстанда патент алу АҚШ-та патент алудан анағұрлым қиынға соғады.

Сонымен қорытындылай келе, Қазақстанның әрбір азаматы Қазақстанның экономикасының дамуына үлес қосуға талпыну керек. Мүмкін болғанынша отандық инновациялық тауарларды тұтынуға тырысуымыз қажет. Міне осы кезде әрбір казақстандык мемлекетіміздің дамуын бір қадам болса да алға жылжытады. Статистикалық мәліметтер көрсеткендей, елдегі жалпы инновациялық көрсеткіштердің төмен болуы ол инновацияға байланысты қабылданған бағдарламалар мен стратегиялардың өз деңгейінде жүзеге асырылып жатпағанын аңғартады. Сондықтан инновациялық потенциалды көтеру үшін алдымен бағдарлама мақсаттарын дұрыс анықтау, кадрлар құрамын жетілдіру және кәсіпорындағы инновацияны басқару механизмдерін жетілдіруді қолға алу керек.
Әдебиет:

1. 
   Е. Әмірбекұлы, «Қазақстан Республикасындағы ұлттық инновациялық инфрақұрылымды дамытудың экономикалық механизмі», Алматы, 2011
   
2. 
   Анализ современного состояния экономики и обоснование необходимости инновационного развития РК //www.innovation.com
   
3. 
   Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.
   

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, г. Астана,

Республика Казахстан

E-mail: ainur.duisembaeva@mail.ru

На современном этапе развития Казахстана как нового независимого государства, ориентирующегося на рыночные отношения, главным направлением экономических реформ становится выработка и реализация инвестиционной политики государства, нацеленной на обеспечение высоких темпов экономического роста и повышение эффективности экономики. В сложившихся условиях для обеспечения структурных преобразований экономики на основе программы действий правительства по углублению реформ и в условиях ограниченности внутренних источников финансирования исключительно важное значение приобретает привлечение иностранного капитала в экономику республики.

С помощью иностранных инвестиций можно улучшить деформированную производственную структуру экономики Казахстана, создать новые высокотехнологические производства, модернизовать основные фонды и технически перевооружить многие предприятия, подготовить специалистов и рабочих, внедрить передовые достижения менеджмента, маркетинга и ноу-хау, наполнить внутренний рынок качественными товарами отечественного производства с одновременным увеличением объемов экспорта в зарубежные страны [1, c.89].

В период с 2006 по сентябрь 2012 гг. в экономику Казахстана было привлечено 124,754 млрд. долл. США в виде прямых иностранных инвестиций. С момента независимости Казахстана наблюдается устойчивая тенденция к росту объемов ПИИ, и даже период острой фазы глобального кризиса в 2008 г. не отразился на положительной динамике этого показателя (рис.1).

Рисунок 1- Валовой приток иностранных инвестиций РК за 1993-2012 гг.

Казахстан входит в число лидеров по объему накопленных иностранных инвестиций на душу населения. Так, в 2011 г. ПИИ на душу населения составили 189,84 тыс. тенге. Темп притока ПИИ на душу населения в Казахстане в 2 раза выше, чем в Китае и Турции, и в 1,6 раза выше, чем в России [2]. По данным компании Ernst and Young доля ПИИ в страну в общемировом объеме ПИИ составил 1%.

В экономику Казахстана вкладывают свои инвестиции около 116 стран. Основными инвесторами в Казахстан за период 2006—2011 гг. являлись развитые страны: так в 2011 г. Нидерланды (39,1%), США (8,62%), Великобритания (3,84%), Франция (7,43%), Италия (2,2%), Канада (2,77%) и Швейцария (2,13%). За период 1993—2011 гг. не отмечалось заметных изменений в структуре ПИИ по странам-инвесторам. Напротив, произошло увеличение инвестиций из основных десяти стран и, в частности, из Нидерландов. Потоки инвестиций из перечисленных государств не являются устойчивыми и имеют сильную динамику колебаний в течение рассматриваемого периода. Основной объем ПИИ в 2011гг. был направлен в следующие отрасли: промышленность (53,2% от общего объема инвестиций в основной капитал), транспорт и складирование (18,0%), операции с недвижимым имуществом (9,2%). В свою очередь, в структуре промышленности в рассматриваемый период ПИИ в горнодобывающую промышленность были в разы выше, чем в обрабатывающий сектор. Среди отраслей наблюдается дифференциация по росту инвестиций. Так наибольший рост инвестиций в 2006-2011 гг. составила строительство и обрабатывающая промышленность. Рост ПИИ в несырьевые секторы экономики Казахстана впервые превысил темпы роста инвестиций в горнодобывающие отрасли в 2010 г. (табл.1).
Таблица 1 - Темп роста ПИИ РК по видам экономической деятельности за 2006-2011 гг.

Наименование экономической деятельности	2007 год	2008 год	2009 год	2010 год	2011 год	2006-2011гг.
Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	218,21%	62,58%	125,62%	114,55%	80,49%	158%
Обрабатывающая промышленность	164,46%	180,55%	93,23%	114,20%	139,28%	440%
Строительство	142,04%	66,46%	284,02%	74,23%	98,22%	195%
Оптовая и розничная торговля, ремонт автомобилей и мотоциклов	89,66%	60,84%	104,17%	52,48%	317,56%	95%
Финансовая и страховая деятельность	654,41%	65,27%	28,37%	96,19%	77,24%	90%

Примечание: Составлено автором по данным источника [4].
Об эффективности инвестиционной политики государства можно судить, основываясь на отношении чистого притока (оттока) ПИИ к ВВП государства (табл.2). Так данный показатель в Казахстане в 2011г. равен 6,93%.
Таблица 2 - Динамика показателя чистого притока (оттока) к ВВП РК за 2007-2011гг.

	2007 г.	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.
Приток, млн. долл. США	18453	19790	19017	19036	20809
Отток, млн. долл. США	2637	4642	5151	10317	7777
Чистые инвестиции	15816	15148	13866	8719	13032
ВВП млн. долл. США	104853	133440	115306	148052	188050
Чист. ПИИ/ВВП, %	15,08%	11,35%	12,03%	5,89%	6,93%

Примечание: Составлено автором по данным источника [4].
Основываясь на статистике журнала World Economic Journal Казахстан занимает первое место в мире по этому показателю [3].

Так же Казахстан занимает первое место в мире по показателю отношения накопленного притока ПИИ к ВВП. Данный показатель демонстрирует результат инвестирования иностранцев в страну на протяжении длительного периода времени. В Казахстане в 2011г он равен 52,5% для сравнения в Канаде-34,3%, Китай-10,1%, Индия-10,4% [19]. Данный показатель рассчитывается по следующей формуле - ,

Коэффициент отношения ПИИ к ВВП в 2011г. составил 11,07%. По данным таблицы 3 можно отследить понижательную динамику данного показателя.

Примечание: Составлено автором по данным источника [4,5].

По данным Ernst and Young, 35% респондентов считают, что инвестиционная привлекательность Казахстана за 2010—2011гг. улучшилась, 43% — что ситуация осталась без изменений, 14% — что ухудшилась (рис. 3) [2, стр.12].

1. 
   Уровень развития инфраструктуры.
   

2. 
   Нормативно-правовая система Казахстана.
   

3. 
   Узкая отраслевая направленность инвестиций.
   

4. 
   Дефицит квалифицированной рабочей силы.
   

5. 
   Информированность.
   

1. 
   Б. Садвакасова, Д.Ж. Рахматуллаева «Инностранные инвестиции в Казахстане: привлечение и необходимость использования» Вестник КазГУ. Серия экономическая. Алматы, 1998, №9.88-93-стр.
   
2. 
   Исследование инвестиционной привлекательности Казахстана Ernst & Young, 2012 год. Представления и реальность – 31стр.
   
3. 
   UNCTAD World Investment Report 2012
   
4. 
   Статистика НБРК Платежный баланс и внешний долг РК за сентябрь 2012г.( http://www.nationalbank.kz/)
   
5. 
   www.stat.kz
   
6. 
   Роль прямых иностранных инвестиций в обеспечении инвестиционной безопасности Казахстана. Меруерт Сейдуманова Информационно-аналитический журнал. Analytic 2012/5 (69) c.70-80.
   

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, г. Астана,

Республика Казахстан

E-mail: dl_27@mail.ru

Среди глобальных проблем современности наиболее актуальной является проблема выживания человека. Но она не является новой. С момента формирования экономической теории как науки остро встал вопрос использования ограниченных ресурсов для удовлетворения безграничных потребностей человека. В современном мире в результате быстрого развития научно-технического прогресса и интенсивного использования природных ресурсов возрастает степень их истощения. Общеизвестно, что ресурсный потенциал является основой и важнейшей предпосылкой развития экономики.

В связи с этим можно выделить две группы проблем ресурсопользования:

I. Проблемы общесистемного характера:

• 
  исчерпаемости и нехватки ресурсов;
  
• 
  глобальной невоспроизводимости ресурсов;
  
• 
  структурного дисбаланса экономической системы;
  
• 
  сохранения, рациональности ресурсопотребления и эффективности использования ресурсов;
  
• 
  прогнозирования и предотвращение потерь;
  
• 
  государственной политики в области ресурсосбережения.
  

• 
  энергосырьевая проблема;
  
• 
  воспроизводственные демографические и социально-экономические проблемы использования трудовых ресурсов;
  
• 
  проблема утилизации отходов;
  
• 
  проблема капиталообразования и пр. [1].
  

На рис. 1 изображены диаграммы, показывающие долю мировых энергетических затрат с 1970 по 2030 года. Проанализировав предложенные графические данные, можно с легкостью заметить установившуюся тенденцию по снижению использования углеводородного сырья и, наоборот, растущую долю применения ядерных, возобновляемых, водных и других источников энергии.

В условиях ограниченности и исчерпаемости природных ресурсов нашей планеты интенсивно увеличивающийся рост потребления подогревает как негативные, так и позитивные процессы. При этом, наша страна обладает рядом заметных преимуществ. На земле Казахстана и в ее недрах сосредоточенно множество природных богатств. Соответственно, другие страны и народы будут нуждаться в наших ресурсах.

В свете данных аспектов принципиально важно переосмыслить отношение к национальным природным богатствам. Помимо этого, мы должны научиться рациональному и правильному их использованию, накапливая доходы, вырученные от их продажи. Однако, самое главное, что следует отметить – это необходимость как можно более эффективной трансформации природных богатств Казахстана в устойчивый интенсивный экономический рост.

В начале второго десятилетия XXI века человечество находится на пороге Третьей индустриальной революции, которая в корне меняет традиционные понятия производства и воспроизводства в целом. Технологические открытия способны основательно изменить структуру мировых рынков и их потребности. Нас окружает совершенно иная технологическая реальность в отличие от той, что существовала ранее. Стремление успешно реализовать свой потенциал и достичь прогрессирующего экономического роста обязывает нас стать активными участниками вышеперечисленных процессов. Именно по этой причине «управляемое прогнозирование» становится важным инструментом развития государств в такой нестабильный и неустойчивый период времени.

Суть экономической политики нового курса - всеобъемлющий экономический прагматизм. Фактически, это выражается в кардинальном преобразовании нынешних взглядов и подходов к реализации стратегических задач нашей экономики. Что это означает?

Первое. Принятие всех без исключения экономических и управленческих решений с точки зрения экономической целесообразности и долгосрочных интересов.

Второе. Определение новых рыночных ниш, где Казахстан может участвовать как равноправный бизнес-партнер. Создание новых точек экономического роста.

Третье. Создание благоприятного инвестиционного климата с целью наращивания экономического потенциала. Прибыльность и возврат от инвестиций.

Четвертое. Создание эффективного частного сектора экономики и развитие государственно-частного партнерства. Государственное стимулирование экспорта [2].

Наряду с этим необходимо внедрить совершенно новую систему управления природными ресурсами. Их следует использовать как весомое стратегическое преимущество Казахстана, способствующее обеспечению прогрессивного и интенсивного экономического роста, крупных и немаловажных внешнеполитических и внешнеэкономических договоренностей.

На данном этапе для предотвращения дестабилизации международных рынков в случае нового финансового кризиса требуется ускорить вывод сырья и сырьевой продукции на эти рынки. Такая опережающая стратегия сможет до начала глобального кризиса обеспечить накопление средств, которые впоследствии и помогут устоять в такой сложный с экономической точки зрения период.

Казахстан является одним из крупнейших поставщиков углеводородного сырья на международный рынок. Несмотря на это, мы должны внедрять и развивать использование альтернативных источников энергии, вводить в производство технологии, функционирующие на энергии солнца и ветра. Имея для этого все возможности, в Южном Казахстане уже реализована инициатива образования рынка ветроэнергии. Не остался в стороне и наш Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева. Электропитание внутренней сети учебно-лабораторного корпуса университета обеспечивают 42 монокристаллических базовых эталонных модуля, которые генерируют электроэнергию в объёме 12 350 киловатт/часов в год. Тем самым, с помощью этих и многих других инновационных технологий Казахстан создаст необходимый и стратегический углеводородный "резерв", выступающий основой нашей энергетической безопасности.

Следовательно, для обеспечения инвестиционной привлекательности республики, необходимо:

• 
  ликвидировать мораторий на недропользование;
  
• 
  перейти от простых поставок сырьевых ресурсов к взаимному сотрудничеству в области их переработки;
  
• 
  реализовать обмен новейшими технологиями;
  
• 
  ввести новые стандарты экологичности;
  
• 
  стать региональным "магнитом" для трансферта технологий.
  

Немаловажную роль в реализации стратегии построения "зеленой" экономики Казахстана сыграет предстоящая международная выставка EXPO – 2017, которая пройдет в столице нашей республики. Это поможет изменить мышление нашего общества, отношение народа к водным, энергетическим и углеводородным ресурсам, нацелить его на важность их экономичного и рационального использования.

Таким образом, реализация стратегических положений и целей Послания Президента "Казахстан – 2050", выражающаяся во внедрении новейших технологий добычи и переработки минеральных ресурсов, применении инновационных технологий в сфере альтернативных энергетических ресурсов и современных технологий водоснабжения, орошения и водоочистки, а также в качественном изменении мировоззрения граждан нашей страны позволят привести экономику республики к наиболее оптимальному варианту экономического развития в условиях Третьей индустриальной революции. А значит, и решить глобальную проблему экономической теории – проблему использования ограниченных ресурсов для удовлетворения безграничных потребностей человека.
Литература:

1. И.А. Хисамутдинов, Е.В. Лицкевич. Эффективность использования ресурсов экономики //Материалы II Международной научно-практической конференции, посвященной 65-летию кафедры общей экономической теории экономического факультета Башкирского государственного университета «Проблемы современной экономической теории», 16-17 ноября 2012

2. Послание Президента Республики Казахстан – лидера нации Н.А.Назарбаева народу Казахстана «Казахстан-2050»: Новый политический курс состоявшегося государства //Казахстанская правда. 2012. – №437-438

3. Бескенов Н.Б., Ибрагимов К. Возобновляемые энергетические ресурсы Южного Казахстана: состояние, проблемы и перспективы развития //Официальный сайт Казахстанской электроэнергетической ассоциации www.windenergy.kz

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, г. Астана,

Республика Казахстан

E-mail: dos-yeg@mail.ru

Одной из основ стабильного, из года в год позитивного развития государства, является инновационное развитие экономики, которое невозможно без наличия эффективной инновационной системы и создания институтов поддержки инновационного процесса.

Из опыта зарубежных стран можно сделать вывод, что национальная инновационная система будет эффективной и приносить высокие доходы только в том случае, если в стране присутствует развитый предпринимательский сектор, который в Казахстане характеризуется низким уровнем инновационной активности [1].

Проблема инновационного развития Казахстана заключается в том, что инновационная деятельность на казахстанских промышленных предприятиях в сравнении с технологически развитыми странами все еще находится на низком уровне (рисунок 1).

Рисунок 1 - Основные показатели, характеризующие инновационную активность предприятий в Казахстане в 2006-2011 гг.
В динамике изменения показателей внутри страны прослеживается положительная тенденция роста, однако из 10 723 предприятий республики только 614 хозяйствующих субъекта обладают технологическими инновациями (в 2010 г. – 467 предприятий). По оценкам восприимчивости предприятий промышленности к инновационным процессам, которая характеризуется долей активных предприятий, инновационная активность предприятий Казахстана в 2011 году составила 5,7 %, что выше аналогичного показателя в 2006 году на 1.7% (рисунок 2) [2].


Рисунок 2 – Уровень активности в области инноваций
Для сравнения: доля инновационно-активных предприятий в Германии составляет – 80%, в США, Швеции, Италии, Франции - около 50%, в Российской Федерации – 9,1%, т.е. Казахстан отстает от развитых стран в десятки раз [3]. В 2011 году объем инновационной продукции в Казахстане значительно увеличился по сравнению с 2009 годом на 186% и составил 235962,7 млн. тенге (рисунок 3).

Рисунок 3 - Объем инновационной продукции
Среди инновационной продукции промышленных предприятий наибольший удельный вес в инновационной продукции занимала продукция, вновь внедренная или подвергавшаяся значительным технологическим изменениям – 82.3%, прочая инновационная продукция составила 10.9% и продукция, подвергавшаяся усовершенствованию 6.8% (рисунок 4) [2].

Рисунок 4 – Структура инновационной продукции