Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

286 
-қорытындылау сҧхбат — тізбектеліп қҧрастырылған тапсырмалар мен 
сҧрақтар; 
-мотивацияны тудыратын тәсілдерді қолдану: қызықты материалды 
хабарлау (тарихи фактілер, ертегілер, аңыздар және т.б.), тҥсініксіз 
қҧбылыстарды кӛрсету (эксперимент, кӛрнекілік), «белсенділік» — мағынасын 
табу, оқушыларға оқиғаның маңыздылығын жеткізу. 
Мәселелік оқытудың тӛрт тҥрі: мәселелік оқытудың ғылыми, тәжірибелік, 
кӛркемдік және шығармашылық. Білімді деңгейі бойынша ҥйлестіру 
оқушылардың меңгеру және ойлау қабілетінің деңгейіне байланысты: 
Әдетте белсенділік деңгейі. 
Жартылай ӛздік белсенділік деңгейі. 
Ӛздік белсенділік деңгейі. 
Шығармашылық белсенділік деңгейі. 
Келтірілген деңгейлер оқушылардың жаңа білімді меңгеру деңгейін, ми 
қызметінің тәсілдерін және ойлау қабілетінің деңгейін қалыптастырады. 
Басқаша айтқанда, оқушы алған білімін қай жағдайда және қалай қолдана 
алатыны. Оқушылардың ең жоғары деңгейі — тӛртінші. 
Әдетте белсенділік деңгейінде оқушылар мҧғалім баяндаған оқу 
материалының тҥсінуіне, мәселелік жағдайда ойлау әрекеттерін сезінуге, 
жаңғырту тҥріндегі тапсырмаларды орындауға тырысады. Екінші деңгейде, 
жартылай белсенді деңгейде, оқушылар алынған білімді жаңа жағдайда 
қолданады және оқу мәселесінің шешімін табу тәсіліне қатысады. Кӛптеген 
оқушылар осы деңгейде тоқталады. Оларға осы деңгейде мҧғалімнің кӛмегі 
керек және оларда жаңа тану жағдайлар қиындық туғызады. Ҥшінші деңгейде, 
белсенділік деңгейде, оқушылар репродуктивті-іздеу тҥріндегі ӛздік 
жҧмыстарды орындай алады. Осы деңгейде оқушылар алынған білімдерін 
ӛздігімен жаңа жағдайда қолдана білу, теориялық материалмен жҧмыс жасау, 
орта қиындық деңгейдегі есептің шешімін қҧрастыра білу тиіс. Тӛртінші 
деңгейде, шығармашылық деңгейде, оқушылар логикалық талдау талап ететін, 
шешімнің жаңа әдісін табатын, ӛздік жҧмыстарды орындай алады. Тӛртінші 
деңгейге жеткен оқушылар ойлау қызметінің тәсілдерін жылдам меңгереді, 
болжамдарды қоя алады, мәселенің шешімін қабылдайтын жол таңдай 
алады.Нәтижесінде оқушыларда сӛйлеу-логикалық ойлау қабілеті артады [5].: 
М.Н.Скаткин мәселелік оқытудың ҥш тҥрін анықтайды: 
1.Білімнің мәселелік баяндалуы. 
2.Білімді баяндаудың жеке қадамдарында оқушыларды іздеуге тарту. 
3.Зерттеу әдістері. 
Мәселелік баяндауда мҧғалім есеп немесе логикалық ойлауға арналған 
тапсырма береді. (есепке айналдырылған мәселелер нені анықтау керек). 
Теориялық материалдың ҥзіндісі мазмҧндалады және оған мәселе-есеп немесе 
логикалық тапсырма ретінде қойылады. Мҧғалім материалды тҥсіндіру кезінде 
осындай бірнеше мысал келтіруі мҥмкін. Оқушылар әр есепті шешіп,логикалық 
тапсырмалардың шешуін табады. Мәселелік оқытудың зерттеу тҥрінде 
оқушыларға ҥлкен еркіндік беріледі. Еркіндік іздеу жоспар қҧруда, гипотезаны 
ҧсынуда, оны тексеруде, тәжірибені, қадағалауды жасауда, фактілердің 

287 
тіркелімінде, топталуында және қорытындыларында байқалады. Оқушы осындай 
жҧмыс барысында ғылыми зерттеудің деңгейлері мен принциптерін сезінеді. 
Мәселелік сабақтың қҧрылымы: 
I. Оқу мәселесін қою. 
II.Оқу есебін қою. 
III. Шешімді іздеу. 
IV. Шешімді баяндау. 
V. Ӛнімді жҥзеге асыр 
Оқу мәселесін қҧрастыру кезінде оқушыларда «Неге болмайды?» деген 
сҧрақ туады. Оқу есебін қоюда сабақтың тақырыбы мен міндеттері 
тҧжырымдалады. Оны мәселелік жағдай немесе мотивацияны кӛтеретін 
тәсілдер арқылы жҥзеге асыруға болады. Оқу мәселесін іздеу қадамында 
зерттеу, эвристикалық және мәселелік баяндау әдістері қолданылады. 
Эвристикалық әңгімені сҧрақ-жауап әдісі ретінде сипаттауға болады. 
Оқытушы логикалық байланысқан сҧрақтарды қояды, ал оқушылар жауап 
береді. Әңгіменің сҧрақтары оқушылардың білімін ӛзектілейді, жауабын табу 
ҥшін оқушылар бҧрын алынған білімдеріне негізделуі тиіс. Эвристикалық 
әңгімеде оқушының жауабы оның жеке алынған тәжірибесіне негізделіп 
қарастырылады, яғни дайын жауапты білмейтіндігі, оны оқу әдебиетінде 
кездестірмеуі немесе мҧғалімнен естімеуі. 
Эвристикалық әңгіменің нәтижесі мәселенің шешімі болады. Мҧғалім 
әңгіме барысында қоятын сҧрақтар мәселені шешетін қадамдары болып 
саналады. Оқу пікірталасы топта шешімді табуға бағытталған мақсатты және 
кезектелген пікірлермен, ойлармен алмасу болып табылады, әр қатысушы 
ӛзінше ойлармен алмасуды ҧйымдастыруға қатысады. 
Пікірталас баяндау, ақпаратпен алмасу жағынан тиімді емес, бірақ 
деректерді бекіту, қарастырылған материалды шығармашылық сезіну және 
бағыт беру жағынан ӛте тиімді.
Мәселелік сабақтың «Шешімді іздеу» кезеңі оқушылардың жаңа 
білімдерін ашуға арналған. Бҧл білімдерді болжам арқылы алуға болады. 
Алдымен болжам қою, сосын оны тексеру. Болжамды дәлелдейтін немесе 
жоққа шығаратын пікірлер келтіріледі. Сабақтың осы кезеңінде қорғау 
сҧхбатын қолдану ыңғайлы[6]. 
Зерттеу әдісі оқушылардан жеткілікті теориялық білімдерін талап етеді. 
Бҧл әдіс оқушылардың жоғары деңгейдегі таным белсенділігімен сипатталады. 
Осы әдіс тәжірибелік және зертханалық сабақтарға қатысты. Оқытуда зерттеу 
әдісі «жаңарту» дидактикасына жатады, яғни оқушылар ғылымда белгілі 
білімдерді ӛздері ашады. Оқу және ғылыми зерттеудің айырмашылығы осында 
жатыр. 
Ӛнімді жҥзеге асыру қадамында немесе алынған білімді шығармашылық 
кҥйде қолдану барысында оқушыларға тірек-белгіні немесе кӛркем бейнені 
қолдануға болады. Шығармашылық бҧл әрекет, нәтижесінде, жаңа 
материалдық және рухани қазына болып табылады. Тірек-белгі ретінде кесте, 
тірек сӛздер, сызбалар және т.б. болуы мҥмкін. 

288 
Мәселелік оқытудың басты психологиялық-педагогикалық мақсаттарын 
атайық: 
- оқушылардың ойлау және жҥйріктілік қабілеттерінің дамуы, 
шығармашылық дағдыларының дамуы; 
-мәселені ӛздігімен шешу және белсенді іздеу барысында алынған 
білімдерді, іскерліктерді меңгеру, нәтижесінде, бҧл білімдер, дағдылар, 
дәстҥрлі оқытуға қарағанда, орнықты; 
-оқушының белсенді шығармашылық тҧлға ретінде тәрбиелеу ерекше 
мәселелерді кӛру, қою және шеше біле алатыны. 
Мәселелік оқытудың жетістік шарттары: 
-жеткілікті мотивациямен қамтамасыз ету, мәселенің мазмҧнына 
қызығушылық оятатын; 
-әр қадамда туатын қиындыққа тиісті жҧмыспен қамсыздандыру (белгілі мен 
белгісіздің тиімді тиістілігі); мәселені шешуде алынған ақпараттын қҧндылығы 
оқытушы мен оқушының игілікті қарым-қатынасы оқушы айтқан барлық 
пікірлерге, ойларға назармен және ынтамен қарау . 
Мәселелік оқытудыц тҥрлері: 
-оқу материалының мәселелік баяндауы дәрістің монолог немесе 
семинардың сҧхбат тҥрі; 
-оқу материалын дәрісте мәселелік баяндау, оқытушы мәселелік 
сҧрақтарды қояды, мәселелік есептерді ӛзі шешеді; 
- ал оқушылар ойша шешімді іздеу процесіне қатысады; 
- зертханалық сабақтарда тәжірибені орындау барысында жартылай-іздеу 
қызметі; 
-мәселелік 
семинарлар, эвристикалық сҧхбаттасу. Оқытушының 
сҧрақтары оқушыларда зияткерлік қиындықтар мен бағытталған ойлау 
тасқынын туғыздыру керек; 
-оқушылар мәселені ӛздігінен қойып, оны мҧғалімнің бақылауы негізінде 
шешуі — ӛзіндік зерттеу қызметі. 
Мәселелік оқыту технологиясының артықшылықтары мен кемшіліктерін 
ескере отырып қорытындылайтын болсақ. 
Дәстҥрлі оқытуға қарағанда, мәселелік оқытудың артықшылыгы: 
 логикалық, ғылыми, диалектикалык, шығармашылық кҥйде ойлауға ҥйретеді; 
 оқу материалын дәлелдеуге ықпал жасайды, дҧрыс екеніне сенім ҧялатады; 
 оқушыларда ӛзінің мҥмкіндіктеріне және кҥш-қуатына сенімділігін арттырады, 
сондықтан оларда ғылыми тҥрде білім алуға қызығушылық пайда болады; 
 ӛздігімен алынған білімдер, заңдылықтар ҧзаққа есте қалады. 

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: