Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

89 
Т.Тәжібаев [1], М.Мҧқанов [2], Қ.Б. Жарықбаев [3] этнопсихологиялық 
теориялар негізінде тҧлғаның іс-әрекетке дайындығын оның ҧлттық 
психологиялық қасиеттері мен ерекшеліктерін дамыту тҧрғысынан қарап жеке 
тҧлғаны жан-жақты дамыту қажеттілігін атап кӛрсетсе, С.Қ. Бердібаева 
шығармашылық 
іс-әрекеттің 
этнопсихологиялық 
ерекшеліктерін 
[4] 
қарастырған. Бҧл еңбектерді болашақ маман тҧлғасын қалыптастырудың 
ҧлттық ерекшеліктерін жалпы әлемдік мәселемен ҧштастыра жҥргізуде 
басшылыққа алуға болады. 
Х.Т. Шерьязданова болашақ мамандарды психологиялық тҧрғыда 
дайындаудың жеке ҥдеріс ретінде ҧйымдастырылуына кӛңіл бӛліп, оқыту 
мазмҧны және әдістемелерінде білім алушылардың ерекшеліктерін ескеруді 
ҧсынған. Ол болашақ педагог-психологтарды біртҧтас жҥйе тҧрғысынан кәсіби 
дайындаудың алғаш рет психологиялық ҥлгісін жасаған ғалым. Бҧл ҥлгі қарым-
қатынас психологиясының теориялық және практикалық мәселелеріне 
негізделеді. 
Ғалымның 
пікірінше, 
психологиялық 
дайындау 
психодиагностикалық және психокоррекциялық бағыттағы жҧмыстарды 
қамтиды. Психологиялық осы білімнің топтастырылған сипаттағы дәрістері 
және білім алушыларды меңгертілген психологиялық, академиялық білімді 
тәжірибеде қолдана білуі кәсіби дайындаудың басты шарты деген пікір 
білдіреді [5].
Болашақ мамандарды даярлауда С.М. Жақыповтың «бірлескен-диалогтік 
танымдық іс-әрекет» тҧжырымдамасының маңызы зор. Ол педагогикалық 
психология саласы бойынша «оқу іс-әрекеті» және «оқыту іс-әрекеті» 
категорияларының психологиялық мазмҧнын қарастыру барысында арнайы 
ҧйымдастырылған оқыту жағдайларында адамның таным іс-әрекетінің 
бірыңғай жҥйесіне таным процестерін синтездеудің шарттары мен тетіктерін 
анықтайды. Оның пікірінше, оқыту ҥдерісі ерекше психологиялық қҧбылыс 
ретінде таным ҥдерістерінің ӛзара әрекеттесуін және бҧрынғы жинақталған 
жҥйесіне жаңа білімнің қосылуын қамтамасыз ететін субъектінің когнитивтік 
тәжірибесін тҥрлендіру ҥшін қажетті жағдайларды жасайды [6]. Ғалымның бҧл 
ойларын біз тарқата келе, таным тәжірибесін қайта қҧру индивидтің бҥкіл 
ӛмірін қайта қарауды және оған тиісті қатынасының ӛзгеруін талап етеді, 
осылайша адамның тҧлғалық қасиеттерінің ӛзгеруі іске асады деген болар едік. 
Ал тҧлғаны тек тҧлға ғана қалыптастырады.
Tҧлғаның қалыптасуындағы субъектілік мәселелерін отандық ғалымдар 
Ж.Ы. Намазбаева [7], А.Р. Ерментаева [8] қарастырған. Осы еңбектерді 
зерделеу бізге болашақ педагог-психолог мамандардың кәсіби қҧзыреттілігінің 
мәнін ашуға ықпал етті. 
Жоғары оқу орнының қызметі болашақ педагогты кәсіби әрекетке 
мақсатты даярлаумен қоса педагогикалық шығармашылық қызметке әзір болуға 
дайындаумен тікелей астасып жатуы тиіс. Ол болашақ мҧғалімнің жалпы 
мәдени, әдіснамалық, әдістемелік пәндерді меңгеруі арқылы қамтамасыз 
етіледі. Мамандықты меңгеру барысында олардың ішкі ашылмаған 
мҥмкіндіктері іске қосылып, жаңашыл педагог болуға қажетті таланттары, 
қабілеттері жетіледі. Бҧл бағытта жҥргізілген зерттеулер қатарына болашақ 

90 
педагогтердің 
кәсіби 
дарындылығын 
дамыту 
мәселесіне 
арналған
Л.М. Нәрікбаева [9], болашақ маманның біліктілігін, шығармашылық әлеуетін 
дамытуды қарастырған Б.А. Тҧрғынбаева [10] еңбектерді жатқызамыз. 
Б.А.Тҧрғынбаеваның пікірінше, болашақ педагог маманы кәсіби маманға 
бірден жоғарылай қоймайды. Ол алдымен шеберлік, кәсібилік, қҧзырлылық 
сияқты сатылардан ӛтуі тиіс. Б.Т. Кенжебеков қҧзыреттілік жӛнінде: 
«Қҧзыреттіліктің бар-жоғын адам еңбегiнiң нәтижесiне қарап пайымдау кажет. 
Кез - келген қызметкер, ӛз әрекетiмен кәсiби iс-әрекеттiң тҥпкi нәтижесiне сай 
талаптарға жауап беретiн жҧмыстарды орындаса ғана, кәсiби кҧзыреттi болып 
саналады»-, деп анықтама береді [11].
«Қҧзыреттілік» ҧғымы – білім, біліктілік, дағдының жай жиынтығы емес, 
оқу нәтижелерімен қатар студенттердің шығармашылық әс-әрекеттері мен 
қҧндылық бағдарларының жҥйесін де кӛрсетеді. Қҧзыреттілік студенттің алған 
білімі мен дағдыларын тәжірибеде, кҥнделікті ӛмірде қандай да бір 
практикалық және теориялық мәселелерді шешу ҥшін қолдана алу қабілеттігін 
сипаттайды. Студенттердің қҧзыреттілігі оқу ҥдерісінің негізгі сапа кӛрсеткіші, 
оның жетістігі қойылған педагогикалық мақсатқа жету болып табылады.
Кәсіби қҧзыреттілік – жеке тҧлғаның кәсіби іс-әрекетті атқаруға 
теориялық және практикалық әзірлігі мен қабілеттілігінің бірлігі. 
Кәciби қҧзipeттiлiктiң тҥpлepiне тоқталатын болсақ:
- apнaйы қҧзipeттiлiк - ӛзiнiң кәciби ic-әpeкeтiн жeткiлiктi дәpeжeдe 
мeңгepy, ӛзiнiң кәciби қaлыптacyын жoбaлaй бiлy; 
- ҽлeyмeттiк қҧзipeттiлiк – бipлece, кәciби ic-әpeкeттi aтқapyды, 
ынтымaқтacyды, coндaй-aқ, ocы кәciпкe қapacты қaтыcымды мeңгepy, ӛзiнiң 
кәciби eңбeгiнiң нәтижeлepi ҥшiн әлeyмeттiк жayaпкepшiлiк; 
- жeкe тҧлғa қҧзipeттiлiгi - ӛзiн кӛpceтe бiлy мeн қaлыптacтыpy 
aмaлдapын, жeкe тҧлғacының кәciби қapcы тҧpy қҧpaмдapын игepy; 
- дapa қҧзipeттiлiк - ӛзiнiң қaбiлeттiлiгiн acыpy жәнe кәciп aяcындa ӛз 
дapaлығын қaлыптacтыpyғa қaбiлeттiлiк.
Қҧзipeттiлiктiң aтaлғaн тҥpлepi бip aдaмның бoйынaн тaбылa бepмeyi 
мҥмкiн. Aдaм ӛз мaмaндығы aяcындa ғaнa жeтiк бoлyы, бipaқ қapым-қaтынac 
жacay жӛнiн бiлмeyi, ӛзiн дaмытy жoлындaғы мiндeттi жҥзeгe acыpa aлмayы 
мҥмкiн. Ocығaн opaй, oның мaмaндық жaғынaн жoғapы қҧзipeттiлiгiн, aл 
әлeyмeттiк жәнe тҧлғaлық жaғынaн қҧзipeттiлiктiң әлciз, тӛмeн eкeнiн 
пaйымдayғa бoлaды. Aдaмғa кәciбiнeн тыcқapы жepдe қaжeттi қҧзipeттiлiктiң 
кeйбip жaлпы тҥpлepi aйқындaлғaн. Бҧлap кeйбip ӛзeктi кәciби мaңызды 
caпaлap мeн кәciби мiнeз-қҧлық типтepi, кӛптeгeн кәciп тҥpлepi aйқындaлғaн, 
мәнiн жoғaлтпaйды. Жoғapыдa cипaттaлғaн қҧзipeттiлiктiң әp тҥpiнe 
кәciпapaлық жaлпы кoмпoнeнттepдiң мынaдaй тҥpлepiн eнгiзyгe бoлaды: 

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: