Ўрта махсус, касб-ҳУНАР ТАЪЛИМИ МАРКАЗИ касб-ҳунар коллежларининг 3521104-Транспортларда ташиш ва бошќаришни ташкил этиш

СОҲА ЭКОЛОГИЯСИ

КҲК директори

КҲК ўқув ишлари бўйича

директор ўринбосари

Ғ.М. Комилов Тошкент автомобил ва йўллар

Ш.Р.Одилов КХК махсус фан ўқитувчилари.

Тақризчилар: А.Ханиев Ўзбекистон автомобил ва дарё

транспорти агентлиги ҳузуридаги

“АВТОДАРЁТРАНС-ИЛМ ”

ДИММ директори ўринбосари

кўрсатиш Марказ бошлиғи

Экологик муаммоларнинг асосий йўналишларини аниқлай олиш ва таҳлил қилиш, атроф муҳитга етказилаётган зарарни баҳолаш каби кўникмаларни шакллантиради.

Экологиянинг асосий тушунча ва тамойиллари, экологиянинг соҳалари , экологик муаммолар ва уларни ҳал этиш йўналишлари , табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш , инсон, жамият ва табиат бирлиги , экологик маданият каби билимларни шакллантиради.

Экология атамасини келиб чиқиши. Экология фанининг бўлим ва соҳалари.Қадимда Ўрта Осиё халқларининг табиатга бўлган муносабати.Ўзбекистонда эколгия тарихи.

Экологик муаммолар, уларнинг келиб чиқиш сабаблари. Глобал моделлаштириш. Барқарор тараққиёт қоидаси.

Организмларнинг яшаш муҳитлари ва муҳит ҳосил қилувчи фаолияти. Экологик ресурслар. Организмларнинг иссиқлик баланси. Экологик ниша. Биосфера. Ноосфера.

Абитотик омиллар, Биотик омиллар. Антропоген омиллар.

Табиий муҳит ва инсон.Ҳозирги замон экологик ҳалокати. Потенциал экологик хавф – хатар.

Фан ва техниканинг экологик аҳамияти. Ишлаб чиқаришни экологиялаштириш. Микробиология ва экология. Атроф –муҳит муҳофазаси бўйича олиб борилаётган илмий-тадқиқот ишлари.

Атроф-муҳит ҳолати ва инсон саломатлиги. Атроф-муҳитни кимёвий ва биологик заҳарлантириш. Шовқин-сурон. Озиқ-овқат маҳсулотлари .Гўзал манзара –саломатлик омили.

Табиий ресурслар ва уларнинг турлари. Табиий ресурсларни оқилона бошқариш. Табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш. Атроф –муҳитга зарар тушунчаси.Ўзбекистонда экологик назорат. ”Экосан” Халқаро жамғармаси.

9-мавзу: Экологик ҳуқуқнинг принциплари ва вазифалари

10-мавзу: Атроф-муҳитга етказилган зиённи иқтисодий баҳолаш

11-мавзу: Автомобил транспортининг атроф-муҳитга келтираётган зарари.

12-мавзу: Экологик маданият.

2.И.Холлиев , А.Икромов “Экология” Т.-“Талқин”-2004

КҲК директори

КҲК ўқув ишлари буйича директор

ўринбосари
Р. А. Тўракулова Тошкент автомобил ва йўллар

КҲК махсус фан ўқитувчиси

йўллари институти доценти

Бош мухандиси

Ёнилғи сарфи ва атроф-муҳит ифлосланишини камайтириш мақсадида Республикамизда автомобиль саноатида ишлаб чиқарилаётган автомобиллар конструкцияси муттасил такомиллаштириб борилмоқда. Автомобилларнинг янги моделлари ва модификациялари мавжуд автомобилларга нисбатан мураккаблашиб, уларнинг тузилишида замонавий электрон қурилмалар ишлатилмоқда. Хозирги кунда хом ашё ва тайёр уй жой бинолари ва саноат корхоналари қуриш, қишлоқ хўжалигига зарур юклар,ўғит ва турли материалларни ташиш,кенг истеъмол молларини бевосита истеъмолчиларга ўз вақтида етказиб бериш ва бошқа мақсадлар учун автомобилларни ишлатиш алоҳида аҳамиятга эга.

Ўзбекистон Республикасида автомобиль транспортининг ривожланиш босқичлари ва автомобиль саноатида рақобатбардош автомобилларни ишлаб чиқариш муаммолари. Автомобиллар классификацияси. Автомобиллар умумий тузилиши ва уларнинг тавсифномалари ҳақидаги билимларни ўрганиш.

• 
  автомобилларнинг умумий тузилиши;
  
• 
  двигателларни умумий тузилиши ва иш цикллари;
  
• 
  двигател ва механизм тизимлари тузилиши ва ишлаш принципи;
  
• 
  трансмиссиянинг вазифаси, тузилиши ва ишлаш принципи;
  
• 
  юриш қисмининг вазифаси ва тузилиши;
  
• 
  бошқариш органларининг вазифаси ва тузилиши.
  

• 
  автомобилларни тузилишини бўлакларга бўлиб ўрганиш;
  
• 
  двигателларни механизм ва тизимлари тузилиши бўйича амалий машғулотларни мустақил равишда бажариш;
  
• 
  автомобилларнинг трансмиссияси, юриш қисми, бошқариш, органларини тузилиши бўйича амалий машғулотларни мустақил равишда бажариш;
  
• 
  барча турдаги автомобилларни тавсифномаларини махсус маълумотнома асосида тузиб чиқиш.
  

Ушбу фанни ўзлаштириш учун ўқувчи “Умумтаълим” фанларидан физика, математика ва кимё фанларини, шунингдек техник механика, электротехника ва электроника асослари, маҳсулот сифатини стандартлаштириш ва метрология асослари ва чизмачилик каби фанларни чуқур ўзлаштирган бўлишлари талаб этилади. Ўқувчи табиат ва механика қонунларидан хабардор бўлсагина ички ёнув двигателида содир бўлаётган жараёнларни тасаввур этади, ёки кимёвий элеменларнинг тузилиши ва хоссаларини билсагина автомобиль деталларини нима учун турли хил металл қотишмаларидан тайёрланганлиги баҳо бера олади. Ўқувчи-талаба кимё фанида олган билимларига таяниб ёнилғи, мойлаш ва сурғичли материаллар нима учун автомобилларнинг конструциясига кўра ишлатилишини,уларнинг вазифаси нималардан иборат эканлигига жавоб бера олади. Шунинг учун ўқув режага кўра юқорида келтирилган фанларни ўзлаштирилгандан сўнг ўқувчи-талаба “Автомобиль тузилиши” фанини ўзлаштиришга кириши кўзда тутилган.

Бугунги автомобилларнинг конструкцияси шу қадар мураккаблашиб бормоқдаки , уларни оддий плакат ёки схемаларда ўқувчининг онгига етказиш мумкин эмас. Қуйида ушбу фанни замон талаби асосида дарсларни ташкил этиш бўйича тавсиялар берилди:

-техникага оид фанларни ўргатиш жараёни турли хилдаги кўргазмали ўқув қуролларини қўрсатиш билан, машқлар ва лаборатория ишлари, бу машғулотларнинг ўзаро узвий боғланганликлари билан олиб борилиши лозим.

- “Автомобиль тузилиши” фанидан дарс беришда автомобилларга оид барча кўргазмали техник қуроллар (актив, пассив), унинг қисмлари бўлиши лозим.

- таълим беришнинг замонга хос техник воситаларидан- слайдлар, кинофильмлар, ўргатувчи ва назорат қилувчи компьютерлардан ҳамда уларнинг дастурларидан (қўлланмаларидан) фойдаланиш керак.

- маълумки, таълим - икки ёқлама жараён. Бу жараёнда педагог ҳам, ўқувчи-талаба ҳам фаол бўлиши керак. Агар педагог ўз ишида муваффақиятга эришишни истаса, у албатта, ўқувчиларнинг фаоллигини тўғри йўлга солишга интилади. Педагог бераётган ахборот ўқувчилар томонидан қандай қабул қилинаётганини, бошқача қилиб айтганда “Тескари алоқа - билим олиш” юзага келаётганлигига ишонч ҳосил қилиши керак. Тескари алоқа таълим беришнинг асосий мақсади ва шартидир.

Фаннинг мақсади ва мазмуни. Ўқув вақтининг тақсимланиши. Тавсия этиладиган адабиётлар. Транспортнинг иқтисодда тутган ўрни.

Ўзбекистон Республикасида автомобил транспортининг ривожланиш босқичлари ва автомобил саноатини барпо қилиш муаммолари. Автомобиллар классификацияси. Ўрганиладиган автомобилларнинг қисқача тавфсифномаси.

Автомобил транспорти ва саноатини ривожлантириш соҳасида ҳукуматнинг қарорлари. Автомобилларнинг умумий тузилиши.

Автомобилнинг умумий тузилишини мустақил равишда ўрганиш.

2-мавзу. Двигателнинг умумий тузилиши ва асосий кўрсаткичлари

Двигателнинг умумий тузилиши ва асосий кўрсаткичлари. Двигател механизм ва тизимлари. Поршеннинг илгариланма-қайтма ҳаракатини тирсакли валнинг айланма ҳаракатига айлантириб бериш. Двигателнинг асосий кўрсаткичлари: пастки ва юқориги чекка нуқталари. Поршен йўли, ёниш камераси ҳажми, цилиндрнинг тўла ва ишчи хажмлари, литраж, сиқиш даражаси.

3-мавзу. Ишчи цикллар

Тўрт тактли карбюраторли двигателнинг иш цикли Тўрт тактли дизел двигателнинг иш цикли.Икки тактли поршенли ички ёнув двигателининг иш цикли. Бир цилиндрли двигателнинг камчиликлари. Кўп цилиндрли двигателнинг ишлаш тартиби. Цилиндрлари бир қатор жойлашган 4 тактли двигателларнинг (4 ва 6 цилиндр) ва цилиндрлари 2 қатор V симон жойлашган двигателларнинг (4 ва 6 цилиндрли) ишлаши. Кўп цилиндрли двигателларнинг афзаллиги ва камчиликлари..

Двигателларнинг умумий тузилиши ва иш циклларини мустақил ўрганиш.

Кривошип-шатун механизмининг вазифаси, тузилиши ва унинг қисмлари. КШМ нинг двигателда зарурияти ва вазифаси. КШМ нинг турлари ва қисқача тахлили. Бензинли ва дизел двигателлари кривошип шатун механизмларининг тузилиши.

Газ тақсимлаш механизмининг вазифаси. Механизмнинг турлари. Механизмнинг тузилиши ва қисмлари. Клапанлари пастда ва юқорида жойлашган меҳанизм қисмлари ва ўзаро таъсирланиши.

Механизмдаги иссиқлик тирқиши.Газ тақсимлаш фазалари ва унинг двигател ишига таъсири.

4-амалий машғулот

Бензинли ва дизел двигателларининг газ тақсимлаш механизми тузилишини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Совутиш тизимининг вазифаси. Ўта совутиш ва қиздиришнинг двигател ишига таъсири. Совутиш тизимининг турлари. Суюқлик билан совутиш тизимининг умумий тузилиши ва ишлаш тартиби. Двигател доимий иссиқлик режимининг аҳамияти, уни ушлаб туриш усуллари. Совутиш суюқликлари. Совутиш тизими қисмларининг тузилиши. Совутиш тизимини юргизиб юбориш олдидан қиздириш. Двигател юргизиб юбориш қиздиргичларининг тузилиши ва ишлаш тартиби.

Суюқлик ва ҳаво билан совутиш тизимининг афзаллик ва камчиликлари.

5-амалий машғулот

Двигател совутиш тизими қисмларини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Мойлаш тизимининг вазифаси. Ишқаланувчи юзаларга мойни узатиш усуллари.

Мойлаш тизимининг умумий тузилиши.

Мойлаш тизими қисмларининг тузилиши. Мойни фильтрлаш. Ҳар хил фильтрларнинг фильтрлаш сифати буйича ва фильтрлаш қобилиятининг доимийлиги бўйича таққослаш.

Двигател картерини совутиш. Совутишнинг вазифаси, турлари, тузилиши ва ишлаш тартиби. Двигател картерини совутиш атроф муҳитни ифлослантиришга таъсири.

6-амалий машғулот

Двигател мойлаш тизими қисмларини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

8-мавзу. Карбюраторли двигателнинг таъминлаш тизими

Таъминлаш тизимининг вазифаси. Таъминлаш тизимининг умумий тузилиши ва ишлаш тартиби. Карбюраторли двигателлар учун ишлатиладиган ёқилғилар. Двигателнинг детонацияси тўғрисида тушунча.

Ёнувчи аралашма. Ишчи аралашма, ёнувчи аралашма таркиби. Ҳавонинг ортиқлик коэффиценти.

Ёнувчи аралашманинг алангаланиш чегаралари. Ёнувчи аралашмага қўйиладиган талаблар. Аралашма таркибининг двигател қувватига ва тежамли ишлашига ва атроф муҳитга таъсири.

Оддий карбюратор. Оддий карбюраторнинг вазифаси, тузилиши ва ишлаши карбюраторга қўйиладиган техник талаблар. Двигателнинг иш режимлари ва бу режимларда ёнувчи аралашманинг таркиблари. Асосий тозалаш тизимининг вазифаси, ўрганилаётган карбюраторли тизимнинг турлари, тузилиши ва ишлаши. Карбюраторнинг ёрдамчи қурилмалари. Карбюратор ҳамда тирсакли вал чеклагичининг тузилиши ва ишлаши. Карбюраторни бошқариш. Ёнувчи аралашма ҳосил қилувчи ва ишланган газларни чиқарувчи қурилмаларнинг тузилиши ва ишлаши. Ишланган газлар таркибининг атроф муҳитга таъсири. Ишланган газларнинг заҳарлигини камайтириш усуллари. Ёқилғини пуркаш электрон системаси. Каталитик нейтирхтизаторлар тузилиши ва ишлаши.

7-амалий машғулот

Карбюраторли двигател таъминлаш тизими қисмларини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Автомобиллар учун ишлатиладиган газ ҳолатидаги ёнилғилардан фойдаланиш ва уларнинг афзалликлари. Суюқ ва сиқилган газда ишлайдиган газ балонли қурилмаларнинг умумий тузилиши ва ишлаш тартиби. Газ балонли автомобиллар учун ёнилғилар. Газ балон қурилмали двигателни юргазиб юбориш ва ишлаши. Ҳавфсизлик техникаси ва ёнилғи хавфсизлиги буйича асосий талаблар.

Газ балон қурилмаларининг тузилишини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Дизел двигателли автомобилларни ишлатишдаги афзалликлар. Дизел двигателли таъминлаш тизимининг умумий тузилиши ва ишлаш тартиби.

Дизел ёқилғилари. Дизел двигателида аралашма ҳосил қилиш. Дизел двигатели таъминлаш тизими ускуналарининг тузилиши ва ишлаш. Дизел двигатели ишлашининг атроф-муҳитга таъсири.

9- амалий машғулот

Дизел двигатели таъминлаш тизимининг қурилма ва ускуналарининг тузилишини мустақил равишда ўрганиш.

Инжекторли двигателларнинг замонавий ёнилғи пуркаш тизими. Инжекторли ёнилғи пуркаш тизимининг тузилиши, таснифи ва ишлаш тартиби. Инжекторли ёнилғи пуркаш тизимининг асосий қисмларининг вазифаси, тузилиши ва ишлаш тартиби.

Инжекторларнинг двигателларнинг ёнилғи пуркаш тизимининг вазифаси ва умумий тузилишини ўрганиш.

Ўт олдириш тизимининг вазифаси ва унинг турлари. Контактли ва контактли-транзисторли, ўт олдириш тизимининг умумий тузилиши ва ишлаш тартиби. Ўт олдириш тизимларининг афзаллик ва камчиликлари. Ўт олдириш тизими ускуналарининг тузилиши. Ўт олдиришни илгарилатиш бурчагини ростлаш. Юргизиб юбориш тизимининг вазифаси. Стартёр ва унинг юритмаси тузилиши, ишлаш тартиби. Двигателни юргизиш ва тўхтатиш. Электрон ўт олдириш тизимининг умумий тузилиши ва ишлаш тартиби.

Ўт олдириш тизимининг қисмларини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Трансмиссиянинг вазифаси ва турлари. Ғилдирак формуласи. Ғилдирак формуласи 4х2, 4х4, 6х4, 6х6 механик трансмиссияларининг схемалари.

Трансмиссия агрегатларининг вазифаси ва уларнинг автомобилда жойлашиши.

14-мавзу. Илашиш муфтаси

Илашиш муфтасининг вазифаси ва турлари. Бир дискли ва икки дискли илашиш муфталарининг тузилиши. Бурама тебранишларнинг сўндиргичлари. Илашиш муфталарини гидравлик, механик юритмалари, ажратиш механизмлари, тузилиши ва ишлаши. Илашиш муфтасининг ажратиш механизмидаги эркин йўли. Илашиш муфтаси юритмасидаги кучайтиргичларнинг тузилиши ва ишлаш тартиби.

Бир дискли, икки дискли илашиш муфталарининг тузилиши ва ишлашини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Узатмалар қутисининг вазифаси ва турлари. Тишли поғонали узатмалар қутисининг схемаси, тузилиши ва ишлаши. Узатмалар сони тўғрисида тушунча. 4:5:10 поғонали узатмалар қутиларининг тузилиши. Синхронизаторнинг тузилиши. Узатмалар қутисини бошқариш механизмининг тузилиши ва ишлаши. Гидромеханик узатмалар қутиси. Узатмаларни ажратиб-қЎшишни бошқаришнинг электрон системаси. Тақсимлаш қутисининг вазифаси ва тузилиши. Спидометрнинг вазифаси ва тузилиши. Спидометр юритмаси.

4,5,10 поғонали узатмалар қутиси ва тақсимлаш қутисини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Карданли узатманинг вазифаси ва турлари. Кардан шарнирларининг, оралиқ таянчининг, шлицали бирикмаларнинг, валларнинг тузилиши.

Карданли узатмани мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Кўприк турлари. Етакчи кўприкнинг вазифаси ва тузилиши. Етакчи кўприк балкасининг вазифаси, умумий тузилиши.

Асосий узатманинг вазифаси, турлари. Якка ва қўшалоқ асосий узатмаларнинг тузилиши. Дифференциалнинг вазифаси ва турлари. Ғилдираклараро дифференциалнинг ва юқори ишқаланишли дифференциалнинг тузилиши. Ярим ўқларнинг вазифаси, турлари, тузилиши. Оралиқ кўприкнинг вазифаси, тузилиши. Бошқарилувчи етакчи кўрикнинг вазифаси, тузилиши.

15-амалий машғулот

Асосий узатма, дифференциал, ярим ўқлар, бошқарилувчи ғилдирак юритмасини мустақил равишда ўрганиш.

Раманинг вазифаси ва турлари. Лонжеронли рамаларнинг тузилиши. Агрегатлар, механизмлар, узелларнинг рама билан бириктирилиши. Тортувчи-уловли қурилманинг тузилиши.

Тортувчи-уловчи қурилманинг тузилишини, агрегатларини, механизм ва узелларни мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Кўприкларнинг вазифаси ва турлари. Бўлинадиган ва бўлинмайдиган олдинги бошқарилувчи кўприкларнинг тузилиши. Бошқарилувчи кўприкда ғилдиракларни ўрнатиш. Ғилдиракларнинг оғиши ва яқинлашиши, шквореннинг кўндаланг ва бўйлама текисликда оғдириб ўрнатилиши. Бошқарилувчи кўприкдаги ғилдиракларнинг ҳаракат хавфсизлигига, шиналарни ейилишига ва ёнилғи сарфига таъсири.

Бўлинадиган ва бўлинмайдиган олдинги бошқарилувчи кўприкларни тузилишини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Осмаларнинг вазифаси ва турлари.

Мустақил ва номустақил осмаларнинг тузилиши. Уч ўқли автомобилнинг орқа осмаси. Рессорнинг вазифаси, турлари, тузилиши.

Кўндаланг турғунлик стабилизаторларнинг вазифаси, тузилиши. Осмаларни ҳаракат хавфсизлигига таъсири.

Осма турларини, рессор амортизаторининг тузилишини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Ғилдиракнинг вазифаси ва турлари. Чуқур ва текис ободлик ғилдиракнинг тузилиши. Ғилдиракларнинг гупчакка ва ярим ўқларда маҳқамланиши.

Шинанинг вазифаси ва турлари. Камерали ва камерасиз шиналарнинг тузилиши. Диагонал ва радиал шиналар тўғрисида тушунча. Шиналарнинг белгиланиши. Шиналарда ҳаво босимининг меъёрлари. Шина конструкцияси ва ҳолатининг ҳаракат ҳавфсизлигига таъсири.

19-амалий машғулот

Ғилдирак ва унинг маҳқамланиши камерали ва камерасиз шиналарнинг тузилишини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Кузовнинг вазифаси. Енгил автомобил ва автобусларнинг кузовларининг турлари. Кўтарувчи кузов енгил автомобил ва автобуснинг тузилиши. Енгил автомобил ва автобуснинг кўтарувчи кузовининг тузилиши.

Юк автомобили ва автобуснинг кабина ва платформасининг тузилиши. Кузов ва кабинани ўрнатиш. Занглашдан ҳимоялаш, ўриндиқларнинг тузилиши.

Эҳтиёт ғилдиракни маҳкамлаш усуллари. Эшик механизмлар, қулфлар, юкхоналар, ойна тозалагичлар, кузгулар, қуёшга қарши ҳимоя ускуналарининг тузилиши.

Кузов ва кабинани шабалатиш ва иситиш. Капот, радиатор облицовка, қанотлар.

20-амалий машғулот

Эшик қулфларининг ишлаши, капот, юкхона, ойна кўтрагич, ойна тозалагич, шамоллатиш ва иситиш тизимини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Рул бошқармасининг вазифаси. Рул бошқармасинниг асосий қисмлари. Автомобилнинг бурилиш схемаси.

Рул трапециясининг вазифаси. Рул механизмининг вазифаси, турлари, тузилиши, ишлаш тартиби. Рул тортқиси люфти ва рул чамбараги люфти тўғрисида тушунча.

Рул юритмаси кучайтиргичларининг вазифаси, турлари, тузилиши, ишлаш тартиби. Рул бошқармаси ҳолатининг ҳаракат хавфсизлигига таъсири.

Рул механизми, рул юритмаси кучайтиргичларининг тузилишини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Тормоз тизимининг вазифаси. Тормоз тизимининг асосий қисмлари. Тормоз тизими асосий қисмларининг автомобилда жойлашиши.

Тормоз механизми вазифаси ва турлари. Ғилдирак ва трансмиссия тормоз механизмларининг тузилиши ва ишлаш тартиби. Тормоз юритмасининг турлари. Механик, гидравлик ва пневматик юритмали тормоз механизмининг ишлаши. Тормоз юритмасидаги кучайтиргичларнинг вазифаси ва турлари. Антиблокировкали тизимнинг автомобил хавфсизлигига таъсири

22 - амалий машғулот

Тормоз тизимларининг тузилишини мустақил равишда топшириқ буйича ўрганиб бажариш.

Махсуслаштирилган транспорт воситалари ҳакида умумий маълумотлар. Махсуслаштирилган транспорт воситаларининг иқтисодда тутган роли ва аҳамияти. Махсуслаштирилган транспорт воситалари нинг таснифи.

1. 
   Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. Tошкент, Узбекистон, 1997 й.
   
2. 
   Tаълим тугрисидаги Узбекистон Республикаси Конуни. Tошкент, 1997 й.
   
3. 
   И.А.Каримов "Узбекистон XXИ аср бусугасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари" 1997 й.
   
4. 
   И.А.Каримов Узбекистон буюк келажак сари. Tошкент, Узбекистон, 1998й.
   

6.И.А.Каримов. Баркамол авлод орзуси.Tошкент, 1999, «Шарк» наширёт-матбаа контсерни, 247 бет

7.Автомобиллар тиркама ва ярим тиркамалар (рус тилида), стандартлар тўплами. “Стандарт”, М., 1974.

8..Михайловский Е.В., Серебняков К.Б., Тур Е.Я. Устройство автомобилей.

9.БОСЧ Автомобилсозлик бўйича справочник (немис тилида). Флуент Деутсчланд ГмбЋ 2007.

10. ЭУРОПА Лећрмиттел Автомобилсозлик учун махсус справочник (немис тилида). Верлаг Эуропа-Лећрмиттел Ноурней, Воллмер ГмбЋ & о. КГ - 2005.

11. ЭУРОПА Лећрмиттел махсус мужозлар учун Автомобилсозлик асослари (немис тилида). Верлаг Эуропа-Лећрмиттел Ноурней, Воллмер ГмбЋ & о. КГ - 2005.

12. Й. И. Боровский, Й. В. Буралиев ва бошќалар автомобилларнинг тузилиши, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш (Касб-ћунар коллежлари ућун ўќув ќўлланма) Tошкент - “Tалќин” – 2005

13.Автомобилсозлик материалларига оид справочник (рус тилида). “Машиностроение”, М., 1977.

14. В. И. Анохин. Ватанимиз автомобиллари (рус тилида). “Машиностроение”, М., 1977.

15. Я. Повловский. Автомобил кузовлари (рус тилида). “Машиностроение”, М., 1982.

16. Н. Н. Вишиняков, В. К. Вахламов, А. Н. Нарбут ва бошќалар. Автомобил. Конструксия асослари (рус тилида). “Машиностроение”, М., 1985.

17.П.С.Яреско, и др. Автомобили КАМАЗ вопросо` и ответо`. “Tранспорт” М. 1989 г., 288 стр.

18. У.Каримов “Tрактор ва автомобил двигателлари назарияси” Tошкент – Мећнат – 1989й.

19. С. М. Бабусенко Tрактор ва автомобиллар ремонти. Tошкент “Ўќитувчи” – 1990.

20. С.М.Қодиров. Автомобиль ва трактор двигителлари.Тошкент 1992 й X.

21. Маматов Автомобиллар 1,2-ќисм. Tошкент Ўзбекистон“ – 1998.

Й.И.Боровских. Автомобиларнинг тузилиши техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш. Тошкент. Талқин 2005 йил.

22. Э.З.Файзуллаев. Транспорт воситаларининг тузилиши ва назарияси. Тошкент. 2005 й.

23.Учебное пособие по техническому обслуживанию “Дамас, Лабо” ДЕУ, 283 стр.

24.Учебное пособие по техническому обслуживанию “Tико двигател” ДЕУ, 114 стр.

25.Учебное пособие по техническому обслуживанию “Tико шасси” ДЕУ, 107 стр.

26.Учебное пособие по техническому обслуживанию “Tико электрооборудование” ДЕУ, 132 стр.
ФОЙДАЛАНИШГА ТАВСИЯ ЭТИЛАДИГАН ИНTЕРНЕT TАРМОЃИ

1. 
   http:// www. lee. de – автомобил тузилиши тўѓрисида.
   
2. 
   http:// www. bk-dtp.de - автомобил тузилиши тўѓрисида.
   
3. 
   http:// www. kfz-technik.de - автомобил тузилиши тўѓрисида.
   
4. 
   http:// www.edu.uz – техника ютуќлари ва илмий маќолалар.
   
5. 
   http:// www. audi.de – автомобиллар тўѓрисида.
   
6. 
   http:// www.bmw.de– автомобиллар тўѓрисида.
   
7. 
   http:// www.carpoint.сom - сервер для автолюбителей.
   
8. 
   http:// www.autoreview. ru - научно-популяный журнал «Авторевю».
   
9. 
   http:// www.auto.msk. ru – Всё об автомобилях.
   
10. 
    http:// www.carmarket. ru – Запчасти для твоего авто.
    
11. 
    http:// www.auto.well. ru – Автодумы.
    
12. 
    http:// www.colibri.avto. ru – Книги для автомобилистов.