Рубайят узакъ ёмюрледен келген ауаз

    жигити

Омар Хайям адам улуну керти акъылман алими эди, бек уллу, бек закий поэти да. Адам, къыйын, тынч болса да, жашау этип, биягъы топуракъ болуп, ол топуракъдан къошун этген къошунчу ол къошунну чагъырдан толтуруп, аны тёгерегине жыйылгъан факъы-рачыланы, патчахланы да сагъышларын, оюмларын сыйындыралгъанды Хайям тёрттизгин назмуларына. Алтын созгъан устача, алай ишлегенди, алай этгенди ол закий поэт хар назмусун.

Он ёмюр дегенинг ташха окъуна ауур жюкдю. Ол заманны ичине кёп къыралла тюп болуп кетгендиле, кёп шахарланы оюлгъан къалаларын, хуналарын къум басханды, жер жутханды. Алай а Хайямны рубайятлары, адам баласы жашагъан къадарда, юзмезде алтын бюртюклеча, чууакъ кёкде жулдуз кезлеулеча, тенгиз тюбюнде жаухар минчакълача, жылтырагъанлай-жаннганлай турлукъдула жашауну айланч-къыланч жолларында – бирде жырлай, бирде жиляй баргъан адам улуна жол нёгерлик этгенлей.
В. ШЕКСПИР
«ХАЛСЫЗ КЪЫЗНЫ ЖУУУШДУРУУ»

ДЕГЕН КОМЕДИЯДАН
ПЕТРУЧЧО
Бери келсин. Сакълап турлукъма мен.
(Батиста, Гремио, Тронио эм Гортензио кетедиле)
Келсе - ариу айтырма олсагьат.

Ачыуланса - сен булбулдан тадлы

Жырлайса, ауазынг бир хычыуун.

Ол къаш тюйсе уа - чыкъ тюшген гокка

кибик, жарыкъ къарайса дерме мен.

Тынгыласа - махтарма аяусуз,

Сейир этип татлы сёзлерине.

Къыстар акъыл этсе уа - ыразы

Болурма, ол къонакъбайлыкъ этгенча.

Унамаса - некях этер кюнню

Ачыкъ, туура эт, жаным, деп къысарма.

Келе турады да! Таукел сёлеш, Петруччо.

Тюйюлмюдю? Алай эштгенме мен.

Туугъанымлы да Катаринама

Бек сюйдюмлю да, бек услу да Кет,

Алай а дуньяда бек ариу Кет,

Кет - кишиучукъ, Кет - бал да къабынчыкъ.

Сюймеклигим, жюрек жапсарыуум,

Сени алай махтайла адамла –

Ариулугъунг, адамлыгъынг, эсинг...

Не махтаугъа да тийишлисе сен, -

Сени тилей, тебреп велеме мен.

Мындан терк тепдирсин. Къарайма да

Тепдирирге жарайды кесинги!
ПЕТРУЧЧО
Къалай?
КАТАРИНА
Бу шинтикнича.
ПЕТРУЧЧО
Да олтур манга.
КАТАРИНА
Сизни кибик эшеклеге тёреди жюк.
ПЕТРУЧЧО
Къоркъутмайды сизни да ауурлукъ.
КАТАРИНА
Алаймыды? Башка байтал изле!
ПЕТРУЧЧО
Ауурлугъум тиймез санга, о Кет,

Билеме: жашса сен алыкъа, женгилчик.

Ауурлугъум а... Ол манга тамамды.

Чексизди, мардасызды ачыуунг.

Къуйругъундады ийнеси, ууу.

Жаншай тургъан кесинг-се да. Сау къал!

Угъай! Мен бийме!

Манга къол кётюрсенг, сен къаллай бийсе?

Белги акъсюекгеди тийишли.
ПЕТРУЧЧО
Къарайма да эсли заичыкъса сен,

Тукъум тамгъагъызгъа къошсанг а тамгъамы?

Чюйре халлыса, огъурсузса деп

Айта элле. Кёреме: ётюрюкдю.

Жарыкъса, бир ариу тиллисе сен.

Сабырса, тынчса жаз башы гюллей,

Къаш тюймейсе. Къарамайса къыйыкъ,

Эрининги да къапмайса, ачыуланып.

Сёз къошаргъа дз уяласа сен,

Келечиге тюбейсе адепли,

Татлы тиллисе,бал къапхан кибик.

Акъсакъды Кет деп ким айтды манг?

Ётюрюкчю! Кет чертлеюук терек

Кибик субайды. Жемиши кибик татлы.

Атлачы бир! Акъасай эсенг а сен?

Былай ариу, бу отоудача Кет?

Диана бол. Диана Кет болсун.

Кет адепли болур. Диана уа - халсиз.

Жашы жекбашды ансы, менгиреу.

барып жукълагъыз сиз.

Жукълар ючюн келгенме мен бери.

Атанг сени манга береди. Биз

Къалын бла да келишгенбиз, хау!

Мен ант этеме ариулугъунгу

Манга, туура этген да, сюйдюрген да

Жарыкъ бла. Сен башхагъа бармазса.

Сени кепге жйяр ючюн туугъанма мен.

Туз киштикни этерме кишиучукъ,

Былай жууаш кишиу. Атанг келе

Турады,Кет унамаздан сёлешне!

Мен баш иенг боллукъма - хакъды ол!

ЯПОН ПОЭЗИЯДАН

1644 – 1694

Жел а жер этди анга...

Орам сабийи.
* * *
Ай жарыкъ. Салнъын кече…

Къурт нарат кемиргенин

Эшитеме мен.
* * *
Айсыз кече. Къарангы.

Тюлкю жерге жайылып

Бара бишген хууаннга.
* * *
Тар гытычыгъымы

Ай тёрт мюйюшюн да жарытды,

Терезеден къарап.
* * *
Кюз артында нечик сызгъырады жел!

Кече къула тюзде къалсагъыз

Анда ангыларсыз назмуму.
* * *
Сууда сары чапыракъ.

Сенгирчге, не жерледе

Уянырса сен?
* * *
Жалан бутакъ.

Жангыз къаргъа.

Кюз. Сууукъ ингир.
* * *
Шыхырт таууш эшитилир да бирде,

Кёлюнгде мудахлыкъ уяныр...

Къамиш. Аяз кече.
* * *
Кюзде да келеди жашарыгъы

Бу гёбелекни: ашыгъыш

Ичеди чыкъ чапыракъдан.
* * *
Къуругъандыла гюлле.

Агъадыла урлукълары,

Кёз жашла кибик.
* * *
Кёл — къамишге кесдирип.

Макъа суугъа секирди да,

Шошлукъ уянды.
* * *
Таууш этип къошун жарылды:

Танга бузлап чыкъгъан суу

Уянып къалды.
* * *
Толгъан ай учуп барады!

Жалан терек бутакълада

Жауун тамычыла.
* * *
Буз кибик сууукъду суу!

Жукълаялмайды чарлакъ*,

Толнъунлада чайкъяла.
* * *
Бюгюн кёк бир чууакъды.

Къандан тамады жауун? –

Кёкде булут устукку.
* * *
Бир кечеге окъуна,

Чагъа тургъан юлкю, сен

Калак итге ышыкъ бол!
* * *

Балли терекле чагъып!

Танг а алайлай — танглай,

Узакъ тауну артында...

----

* Чарлакъ — чайка

* * *
Юйню иеси бла

Тынгылайма ингир шошлукъгъа.

Чапыракъла агъалла.

Уян, уян теркирек —

кел, шуёхла болайыкъ!
* * *
Къонгуроу да зынгырдап

Башларыкъ сунама мен. –

Сенгирчкеле жырылдай...
* * *
Жел къагъа да,

башха бутакъгъа къона,

тал терекде гёбелек.
* * *
Жолда сууукъ жунчутду.

Хаух бер депми тилейим

Бодуркъудан женглерин?
* * *
Ай жарыкъда,

кёлге сюйюне

айланама жагъада.
* * *
Учуп бара къанатлы.

Ызындан а — тауушу,

Суу юсюне жайыла.
* * *
Танг жарыйды.

Къонгуроуну тауушу

акъ туманнга бёленип.
* * *

Кюз арты сууукъ кече.

Хаух берир зыккылларын

манга бодуркъу.

къамишге къонуп,

тунтуйду да къалды.
* * *
Жарлы гытычыгъымда

къонагъымы жангыз къууанчы,

ургъуйла гитчечикле...
* * *
Баштёбен болгъанды.Ол,

жар тюшгенча юсюне...

Мылы къар бюкген къамиш.
* * *
Къар бояды тийрени...

Кёз илинир зат болуп, —

сохан сабакъ — бахчада.
* * *
Шош кече. Каштан терек.

Кишиу бюртюкчюгюн къурт

кемиргенин эштеме.
* * *
Чапыракъсыз бутакъда

къарт къаргъа кеси жангыз.

Кюз арты — жел этеди.
* * *
Эй, оюрюучю жашчыкъла,

кесине да къоюгьуз

эрик чыбыкъла кесе.
* * *
Чакъгъан гюлчюкде —

дидин. Тийме сен анга,

чорбат чыпчыгъым!
* * *
Ол хууанла битдире

эди. Энди бахча — бош.

Ингир сериуюн.
* * *
Элия бутагъын къолунга

алгъанча, алай жандырдынг

сен жау чыракъны.
* * *
Къарылгъашчыкъ, топуракъ

агъызырса къайда да, —

чагъыр кесеме.
* * *
0, ючкюнлюк ай,

сени тенглешдирирге

юлгю табалмам!
* * *
Тамалла, шырылдай.

Кюл тюбюнде шыхыр ёчюлюп

къалды жилямукъладан.
* * *
Къамиш къырдым чорбатха.

Унутулгьан сабакълагъа

ууакъ къарчыкъ жауады.
* * *
Жаз башы озады. Чыпчыкъла

жиляйдыла. Чабакъланы кёзлери

жилямукъладан толу.
* * *
Кюн батады.

Губу аула да

эрийдиле ингирге.
* * *
Барады жауун тюбюнде...

Чакъгъан бутакъчыкъча алай

тийишлиди жыргъа жолоучу.
* * *
Тау да, терек бахча да

келе турадыла узакъдан,

келе турадыла юйюме.
* * *
Эл къыйыры. Жангыз юй.

Агъач къакъгъыч окъуна

къакъмайды да эшигин.
* * *
Отоуумда эки къыз...

Чакъгьап терек бутакъчыкъ

бла жангы ай кеси.
* * *
Шуёхум пиринч ийди...

Мен а Айгъа къонакъгъа

элтейим деп чакъырдым.
* * *
Агъадыла терекледен жемишле...

Къанатлыла, дауур эте, учалла.

Урады эрттен аяз.
* * *
Черек жагъа. Сериуюн.

Чай да, чагъыр да — иги.

Иги — бу ай кече да.

* * *
Жылтырайла чыкъ тамычыда.

Алай а мудахдыла татыулары,

Унутмагъыз аны!

Кёл этдире, алай шыбырдайды

кюз жауун алагъа.
* * *
Хей, саудюгерчи, хей!

Сюе эсенг, къалпагъымы сатайым,

къары бла бирге окъуна.
* * *
Балли чагъыуун

эслемей, ёхтем сюеледи

ол жангыз эмен.

БУСОН

* * *
Жукъларгъа жатарма да,

эрттенликде уянсам —

Жангы жыл а — арбазда!

Тёгюлелле тенгизге

кир болгъан суула.
* * *
Жырлайды булбулчукъ,

бир — ары, — бир — бери бурулуп,

чакъгъан бутакъда.
* * *
КъаЙтадыла къазла,

АЙ булутла арасыНда

ажаптхан кечеде.

* * *
Къолунда — жау чырагъы.

Къоншум жазны ашыра

апланады бостанда.

Кёл чабакъны башына

тамычыла тийдиле.
* * *
Сыбызгъы тауушха терилип,

жагъагъа аталла кеслерин

хаЙран толкъунла.
* * *
Сууукъла...

Анда, узакъда

къыяулу турна къычыра.
* * *

Кюз арты боран —

Бир бек ачыйды жаным

ол беш гытыгъа.

пиринч сабанлагъа къондула,

узакъдан келип.
* * *
Къышхы боран.

Абына барады юйюне

мени атчыгъым.
* * *
Ёсинода гудучула жокъ!

Чагьып тургъан балли бутакъны

бир киши да урламаз.

* * *
Дуппур башына чыкъдым.

Мудахма. Анда уа, ой,

юлёкъу ариу чагъып!

анда, мында тамычыла...

анда, мында.
* * *
Бу тал терекден

башланады ингир.

ёзен жолу.
* * *
Жауунла кезиуюнде

нечик огъурсуз болады

гитче черекчмк.
* * *

Чий эрикни

Къыйырындап къапды да,

эринин жынырды ариу.

КИКАКУ

1661 - 1707

къоннганды да макъачыкъ,

гурулдайды акъырын.
* * *
Туурадым да хууанны,

маймулгъа да къапдырдым. —

Нечик къызыуду!
* * *
0, таш атыгъыз манга!

Чакъгъан балли бутакъчыкъны

сындырып къойдум.
* * *
Айны женгил жарыгъы!

Юн тюбюне аумасын

Атханды нарат.
* * *
Балли терекле чагъып

турадыла ёзенде.

Узакъ таула да уа — къар.
* * *
Мени эрттен тюшюме

анам келди... Кукук, сен

элгендирме анамы.
* * *
Жазны биринчи жырын,

башчыгъын ийип, алай

Жырлайды булбул.
* * *
Жауун къуйду!

Баппушчукъла

Къычырдыла амалсыз.
* * *
Биринчи къар жауады!

Аны ашлаугъа жайып,

къарап турур эдим мен.
* * *
Факъырачы барады.

Аны болгъан кийими –

кёк бла жер.
* * *
Жауун тёгюлдю кёкден!

Жаууннга къууанмазлыкъ

Къуругъан юлкю.
* * *
Чайкъалады, чайкъалады

банан чапырагъында

гитче макъачыкъ.
* * *
Сенден келген адам,чакъгъан

бутакъчыкъны узатып,

Алай берди къагьытынгы.
* * *
Салкъын эрик хауасы!

Ол факъырны гытысындан

Айырмазса кёзюнгю.
* * *
Бу къар, мени къарымды!

Къалан женгил кёрюнеди

Ол, къамиш къалпагъымда.
* * *
Къара къыш. Сууукъ. Сууукъ.

Ёзенде бодуркъула —

Къаргъа къонушла.
* * *
Ингир. Тейри жарыгъы!

Бу тынчайгъан орамда

Гёбелекле учалла.
* * *
Эрттен жулдуз!

Баллилени тыпчлыкълары — тас:

Тау башында бир акъ булутчукъ.
* * *
Къыз, тырманнга тынгылай,

Башын бир мудах ийди,

Ингир ала гоккача.
* * *
Сууукъ кече арасы..

Буз юсюне атылып

Эски къайыкъчыкъ.
* * *
Кёрюн болмайма аны,

Ол а жашап турады,

Къыш чибин кибик.
* * *
Уянгача буъъ бери —

Мени салкъыплыгъыма, —

Жибиген къарылгъашчыкъ!

ИССА

жууунады кёлчючде. —

Жаз башы келе турады.
* * *
Жаз башы. Жел урады.

Ичи къызгъан чычханчыкъ

суу ичеди кёлчюкден.
* * *
Жаз жауун. Агъады юй.

Сиз а не дейсиз анга,

жарлы гинжиле?
* * *
Жашил ёзен. Саз туман.

Эки арыкъ алаша

кимни сёзюн этелле?
* * *
Охо да, чалманымы

бошатайым бюгюн мен

ол жырчы булбулчукъгъа.
* * *
Жырлайды булбулчукъ,

чага сапха къонуп.

Гитче Эрикни эли.
* * *
Биягъы гёбелекни

учуруп, къалкъыу эте

турады буу таначыкъ.
* * *
ЭЙ, сюркел, сюркел,

таукел сюркел, метеке,

Фудзи тауну башыпа!
* * *
Ариу жырлайса, хау!

ТепсеП да бир кёрчю сен,

сейИр макъачыкъ.
* * *
€ууу къуругъан,

тунчукъгъан къуюну жанында

акъ чакъгъан эрик.
* * *
Гыллыучада учхан жашчыкъ

нечик къаты къысханды

чакъгъан эрик бутакъчыкъны.
* * *
Жайды энди таулада.

Жаз тауукъну биягьы

хычыуунду тауушу.
* * *
Аламатды, хау, дунья!

Сенирчгеле жырлайла,

учалла илячинле...
* * *
Уручу келип къалса,

сиз макъала болугъуз,

салкъын хууанла!
* * *
Жай кече эки гыты,

ол ариу чакъгъан

тюзге къарап туралла.
* * *
Бирден жетдиле жукълап

тургъан жашха ургъуйла.

Тюшлюк заман.
* * *
Бир адам,

бир жангыз да чибин

уллу отоуда...
* * *
Игирек жашасам,

сени да сыйлар эдим,

чибин, пириншчик бла.
* * *
Сейирди да метеке!

Къарары да келмеди

къызыл чакъгъан гюлчюкге.
* * *
Бу ариулукъгъа къара!

Къабыргъа тешикледен

Къой Жолу жарый...
* * *
Кюз кече. Къарт жолоучу

кюрешеди жамаргъа

хузум кийимин.
* * *
Сабийчикни сабанда

желден сакълап турады

бахча бодуркъу.
* * *
Ачыуу чыгъып,

къутурады тыкыр мытыргъа

кюз арты боран.
* * *
Жангыз лыбыта.

Урады, урады желде

аны жюреги.
* * *
Чабады, чабады къыстау,

сора, тыялмай кесин,

отха атады хиличи жауун.
* * *
Чууакъ эрттен.

Къууанады от жагъада от,

киштикчикча мурулдай.
* * *
От жагъада олтуруп,

жибий тургъан гиназгъа

къарап турама.
* * *
Къыстамагъыз дидинни.

Ол узакъдан келгенди

бу гюллеге къонакъгъа.
* * *
Чыпчыгъым, шуёхчугъум,

кет жолдан! Кет жолдан!

Ат келеди, кёресе!
* * *
Къар эриди да кетди.

Жарыкъ болду бетлери

жулдузланы окъуна.
* * *
Ой, урма чибинни!

Къоллары къалтырайла аны.

Аны аякълары къалтырайла.
* * *
Баллиле ариу чагъып!

Атындан тюшюртдюле

Ёхтем бийни да ала.
* * *
Къарачыгъыз, булбулчукъ

Ол жырчыгъын жырлайды

Къошакълы бийлеге да.
(1995)

ИСИКАВА ТАКУБОКУ
Танкала
* * *

Мудах тауушла кече

тунукъ агъадыла шошлкъгъа.

Айланама мен,

аланы бирем-бирем

жыйгъан кибик жерден.

* * *
Кюз келди.

Сюймекликни къайгъысы

солуу бермейди бир кесекге да…

Жукъусуз озады кечем.

Турна тауушла.

* * *
Кюз,

атача огъурсузду;

кюз,

ышыкъсыз жашына.

* * *
Жангыдан

жолукъгъанча болдум

эртте унутхан шуёхума.

Алай жарыкъды

суну тауушу.

* * *

кемесиз тенгизча, къуруду – бош.

Бир ауана де кёрюнмей…

Кёк! Сен нечик жангызса,

къаргъа окъуна учмай.

* * *

къара кёзлюкле кийдим.

Алай юйреннгенме мен

жиляргъа,

кишиге да билдирмей.

* * *
Къаядан

таш юзюлдю.

Ма алай жыгъылдым мен

бюгюннгю

кюннге.

Алай а – не?

Тюрленмейди жашау…

Тюрслеп къарайма мен

къолларыма.
* * *
Кёкде чарс бола баргъан,

кёкде тас бола баргъан

ожакъ тютюн,

сен кимни эсгертдинг?

Кеси кесими?
* * *
Мен ич сёзюмю

тенгиме айтдым.

Алай

бир затымы тас этгенча,

таулу

мудах сагъышымда

эсгереме мен сени.
* * *
Бир къыстаудула жылла.

Жылдан жылгъа,

сенден узакъда

бютюн да бек

сюеме мен сени.
* * *
Уручуну

бичакъ жарасыча,

сынтыл болуп турур

айырылыу

мылы

Къалай ауур болуп къалдынг,

о кёз жаш!
* * *
Ойнап

кётюрдюм да анамы,

жиляп къалдым

атлам да эталмай!

Алай женгил эди ол.
* * *
«Жангыз аны ючюн

ёлюрге?»

жашаргъа?»

Къойчу, къой керексиз даулашны.
* * *
Мен элгеннген окъуна этдим!

Бу биринчи упады,

хау.

Жиягъымы бир шош сылады

къачды да кетди,

жаралы жанлыча,

тынчлыкъсыз къайгъым…

къачды да кетди жюрегимден.
* * *
Хар адамны жюрегинде,

керти да

жашырын тутмакъ

ынчхайды.
* * *
Жашчыкъны кёзлеринде

жашай эди зарлыкъ.

Майна, учуп барады чыпчыкъчыкъ,

учуп барады

жырлай, жырлай.
* * *
«Не болса да болсун!

Энди

дедим да

Булутла ─ устукку-устукку.

Кёрюнмейди ай да!

О, ашхам кёк,

нечик ушайса манга!
* * *
Эсней-эсней,

керилсем эди,

жукъ да къыйнамай жанымы,

мыртыскы жукъудан