С. А. Козлова, Т. А. Куликова
Еңбекті ұйымдастырудың формалары
жүктеу/скачать 1.29 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тапсырмалар.
- 2-3 жастағы балалар
| Еңбекті ұйымдастырудың формалары
Еңбектің мазмұны ұйымдастырудың әртүрлі формаларында жүзеге асырылады. Ғылымда мектепке дейінгі балалардың жұмысын ұйымдастырудың әртүрлі формалары әзірленді және қолданысқа енгізілді: тапсырмалар, кезекшілік, ортақ, бірлескен, ұжымдық еңбек. Тапсырмалар. Бұл ересек адамның балаға қандай да бір еңбек шараларын орындауы туралы өтініші. Тапсырма еңбек қызметін ұйымдастырудың бірінші түрі болып табылады. Бұл форманы зерттеуге В.Г. Нечаева, А.Д. Шатова (1974) зерттеулерін арнаған. Еңбек тапсырмалары ұйымдастыру формасы бойынша жеке, кіші топтар, жалпы болуы мүмкін; ұзақтығы бойынша — қысқа мерзімді немесе ұзақ мерзімді, тұрақты немесе бір реттік; мазмұны бойынша — жұмыстың түрлеріне сәйкес болу. Тапсырмаларды орындау арқылы тек еңбек тәрбиесінің ғана емес, сонымен бірге моральдық, физикалық, ақыл-ой мен эстетикалық міндеттерді шешуге болады. Еңбек тапсырмаларын орындау 2-3 жастағы балалар үшін қол жетімді. Олар ересек адамның өтініштеріне қуанышпен жауап береді: «Қасықты мына жерге қойшы»; «Кел, аяқ киімінді іздейік. Міне, олар, оларды ал да киіп ал». Мектепке дейінгі мекемелерде тәрбиеші балаларды жеке тапсырмалар арқылы қарапайым шаруашылық-тұрмыстық еңбектерге 211 жұмсайды. Тәрбиеші баладан бірдеңе істеуді ғана талап етпейді, бірақ қажет болған жағдайда, тапсырманы орындаудың қандай жолы жақсы екенін түсіндіреді: «Су төгілмеу үшін, су құйғышты екінші қолымен ұста. Жарайсың. Киіміңді бүлдіріп алмау үшін, атыздың үстіне еңкейде, мына әдемі гүлдерді суар. Олар суға шөлін қандырғаннан кейін, саған рахмет айтады».Бұл мысалда әдістің тапсырмасы мен түсіндірмесі жасалды және біртіндеп оң бағалау балалар үшін өте маңызды. Нұсқауларды барлық балалар орындағаны маңызды. Демек, тәрбиеші кімге тапсырма бергенін, қандай тапсырма бергенін, бала тапсырмаға қалай жауап бергенін, мұқият орындағанын бақылап, есебін жүргізуі керек. Әдетте, кішкентай балалар кез-келген істі қуана қабылдайды. Олардың «еңбек мүдделері» әлі де қалыптаспаған. Сондықтан оларды жұмысқа тарту оңай. Тапсырманы іске асырудың негізі мен әдісі қолжетімді және түсінікті болуы керек. Кіші топтардағы тапсырмалар еңбекке деген қызығушылықты сақтауға, еңбекке деген ұмтылыс үшін; еңбек дағдылары мен шеберлігін үйрету үшін, балалардың олардың күштеріне және қабілеттеріне деген сенімділігін қалыптастыру үшін; ересек адамдармен байланыс қажеттілігін қанағаттандыру үшін; еңбекті ұйымдастырудың басқа нысандарына дайындалу үшін қолданылады. Тәрбиелеуші балаларға жеке тапсырмалар арқылы бір-біріне көмек көрсету қызметтерін ұсынады («Наташаға ойыншықтарға өтуге оңай болатындай етіп, орындықты жылжытшы», «Бір-біріне жеңдерінді түруге көмектесіңдер»). Осылайша, балалар өздеріне жүктелген міндеттердің әлеуметтік бағыттылығын түсінеді және қайырымды қарым-қатынас жолдарын меңгереді. Олар сондай- ақ өздерінің еңбектегі күш-жігерінің нәтижесін көру үшін істі аяғына дейін жеткізуді үйренеді. Ересек топтардағы еңбек тапсырмалары және нәтиже үшін жауаптылықтың мазмұны бойынша, орындалуы бойынша, дәрежесі бойынша неғұрлым күрделі болып табылады. Бір әрекет болжанатын тапсырмалармен қатар бірнеше өзара байланысты әрекеттерді тартатын тапсырмалар бар (қол еңбегі үшін материал таңдау, оны үстелге орналастыру, қылқаламды жуу, бояулар мен күрішкелерді орындарына қою және т.б.). Ол тапсырмалар баланың жауапкершілік сезімін тәрбиелеуге мүмкіндік береді, бұл өте маңызды болып табылады. 212 Мысалы, табиғатта жұмыс жасау тірі жануарларға қамқор болуды білдіреді. Нашар, ықылассыз жасалған күтім өсімдіктер мен жануарларға зиян тигізуі мүмкін. Тәрбиеші мұны балаларға тапсырма бере отырып, түсіндіреді («Суды мұқият құй, тамырға су құйма, ол шіріп қалуы мүмкін», «Балықты, құстарды тамақтандыруды ұмытпа, олар аштыққа шыдамсыз»). Мектеп жасына дейінгі үлкен балаларға моральдық бағыттылығы айқын көрсетілген тапсырмалар беруге болады («Кішкентай топқа барып, балаларды мерекеге шақыр», «Сашаға көмек бер - ол құлап, кірлеп қалды»). Аға топтарда тәрбиеші балаларға жалпы (5-6 адам үшін) тапсырмалар береді. Мысалы, ойыншықтарды алаңнан топтық бөлмеге немесе керісінше тасуды ұсынады. Балалар өз іс-әрекеттерін үйлестіруге, жұмыс тәртібін білуге, іске асыру сапасын дербес бағалай білуге тиіс. Әрине, әрдайым мектеп жасына дейінгі балалар осындай күрделі міндеттерді өз бетінше шеше алмайды. Мұндай жағдайларда тәрбиеші сыпайы түрде және мазаламай көрсетеді. Мұнда көрсету, ұсыныс және тапсырманың орындалуын бірлескен талқылау және, әрине, еңбек нәтижесі маңызды. Үлкен топтарда кешіктірген нәтиже беруге болады («Бүгін біз мерекеге дейін өсіп шығатын, біздің топты безендіретін шөпті себеміз. Біз оны күн сайын суарамыз, сосын ол шырынды және әдемі болып өседі»). Тапсырмалар жеке болуы мүмкін, бірақ жалпы нәтижеге бағытталады («Менің отбасым» тақырыбында үйде сурет салу, содан кейін балабақшада барлық жұмыстардың көрмесін жасау). Болашақ оқушыларға өз жұмыстарын ұйымдастыруды,тапсырманы орындау тізбегін қалай ұйымдастыруды үйрену өте маңызды. Тәрбиеші кеңестермен, еске түсіру арқылы нақты көмек бере алады, бірақ міндетті түрде балаға бір тапсырманы орындау барысында өзінің ойлана алатынын, тапсырманы неден бастап, қандай материалдар мен құралдар ол үшін қажет, оларды қайдан алады және жұмыс аяқталғанда қайда қояды соның бәрін жасай алатынын міндетті түрде көрсетуі керек. Адалдыққа, орындаудың ұқыптылығына, істі аяғына дейін жеткізуге назар аударылады. Әсіресе,тәрбиеші шығармашылықты, ойдан шығарудың көрініс табуын, басқаларға қуаныш сыйлауды қалай білуді жоғары бағалайды. Ересек жастағы балалардың осы немесе басқа еңбекке деген 213 әртараптандырылған қызығушылығы айқын көрінеді. Бала бір тапсырмаларды қуана орындайды, ал басқаларын қабылдамайды немесе ұқыпсыз, құлықсыз орындайды. Не істеуге болады? Бір жағынан, тәрбиеге жеке бағдарланған көзқарасты іске асырып отырып, жеке мүдделерді ескеру маңызды. Сонымен қатар, мектепке дейінгі жастағы балаларға кез-келген қажет тапсырманы сүйіспеншілікпен, адалдықпен орындауды үйрету керек. Көбінесе тәрбиші сол белгілі балаларға бірдей тапсырмаларды тапсырады, себебі олардың тапсырманы жақсы орындайтынына сенімді болады (Сашаға әдістеме кабинетіне барып, әдіскерден сабаққа материалды сұрауды сенімді тапсыруға болады. Жол бойы ол терезе алдына барып, жаңбырды тамашалап тұрмайды, сыпайы түрде сұрап, барлығын сол қалпында жеткізеді. Нина ойыншықтарға арналған сөрені сүрткен дұрыс және т.б.). Осылайша «мамандандыру» орын алады. Тәрбиелеушіге осылай тыныштау. Ал тапсырмалардың бірдей түрін жасауға үйренген балалар әртүрлілікті талап етпейді. Әрине, балаға қандай да іс тапсыруға болатыны жақсы.Бұл өзін -өзі құрметтеуді, өзін-өзі бағалауды, өзін-өзі бағалау қабілетін қалыптастырады. Бірақ ақырында, ол өмірде оған ұнамайтын, бірақ қажет істерді орындауына тура келеді. Сондықтан, борыш сезімін, жұмысқа қатысудың қажеттігін түсінуді және әрбір іске құлшыныспен кірісе білуді тәрбиелеу керек. «Көз - қорқақ, қол - батыр», «Істің тек басталуы қиын», «Ештеңе істемеген адам ғана қателеспейді» — сонымен, тәрбиеші баланы қолдап, жігерлендіріп, оны ықыласпен еңбек етуге үйретеді.Балаларға шебер болған ұнаған да маңызды. Педагог еңбектен қорықпайтын және барлығын ықыласпен істейтін адамдарды қалғандарының алдында көтермелеу мүмкіндігін жібермейді. «Шебер— қолы алтын», «халық шебері» — бұл эпитеттербалалар үшін үлкен адамдарға қатысты және өзіне қатысты таныс болуы керек. жүктеу/скачать 1.29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|