С. А. Козлова, Т. А. Куликова

317 
жетекші қызмет болып табылады.Педагогикада осы бірінші 
кезеңдікенеттен-зерттеу деп атау қабылданған. Бала заттарды 
зерттейді, бірақ ол алдына мұндай мақсатты қоймайды, бұны әлі 
орындай алмайды. Зерттеу үдерісі кенеттен және жағдайға 
байланысты. Нәресте зат әлемін басқарудың әр түрлі тәсілін 
қолданып көреді. 
Педагогтің осы кезеңдегі міндеттері:
■ 
заттық ортаны онда түрлі пішіндегі, түстегі, материалдағы, 
дыбысталудағы заттар болатындай ұйымдастыру; 
■ 
балалардың заттарға, оларды зерделеуге қызығушылығын 
тудыру; 
■ 
баланың тікелей қоршауындағы заттардың қолданысы туралы 
ұғымды қалыптастыру. 
Барлық 
аталған 
заттар 
өзара 
байланысқан 
және 
педагогикалық үдерісте бірлесіп жүзеге асырылады, алайда 
бірінші міндеттің орындалуы кейінгілердің орындалуы үшін 
жағдай жасайды: ересек заттық ортаны жасайды, оның негізінде 
заттарды жұмсау туралы ұғымдарды қалыптастыру және 
заттармен жұмыс жасау қызығушылығын дамыту міндеттері 
шешіледі.
Баланың айналасында көп зат болмауы керек, бірақ олар әр 
түсті – ашық және жылы; күші мен дыбысталу тембріне қарай әр 
түрлі – қатты және жұмсақ болып ұйымдастырылуы керек. 
Ойыншықтар мен заттар әр түрлі көлемде болу қажет. Әрине, 
міндетті түрдегі талап – ойыншық пен заттардың қауіпсіздігі. 
Зат әлемін игерудің бірінші кезеңінің маңызды міндеті 
балаларды затты жұмсалу мақсатымен таныстыру. Осы 
міндеттің мәні бала затпен алғашқы рет жүздескенде, ол не үшін 
қажет екенін, онымен не және қалай істеуге болатынын ұғыну 
керек, яғни ол заттың тура қолланысын білу керек (қасық 
оныменүстелдің үстін соғу үшін емес, тамақ ішу үшін керек). 
Танудың осындай жолы кеңістікте дұрыс бағыт-бағдарда болуға 
және затты қолданудың адами тәсілін игеруге көмектеседі.
Ересек адам әр кезде балаға заттың қолданылу мақсаты 
туралы айтады: «Міне, мынау біздің ыдысымыз, одан біз сүт 

318 
ішеміз». Нәресте осы білімді игергендігін тексеру үшін, ыдысты 
тауып, көрсету, сосын проблемалық жағдайды шешуді ұсынуға 
болады: сәбидің алдында ыдыс тұр, тәрелке, таяқша, сұрақ 
қойылады: «Сен неден сүт ішесің?» Бұл ерте жастағы балаларға 
(осы барлық кезең сияқты) арналған тапсырма және нәресте 
оның қолданысын ескере отырып, затпен әрекет ету қарым-
қатынасын үйренгені өте маңызды.
Ақырындап сәби бір зат әр түрлі қолданыста жұмсалуы 
мүмкін екенін түсіне бастайды: таяқшамен топырақ қопаруға, 
заттарды алуға, кейде тамақ жеуге де болады және т.б. Дәл 
осындай ұғым орынбасар-заттардың пайда болуына әкеледі, ол 
болса, сюжеттік-рөлдік ойынның туындауы туралы дәлелдейді. 
Заттық әрекет жетекші қызмет – ойынға орнын босатады, бірақ 
өзі жоқ болып кетпей, бала өміріндегі маңызды қызмет болып 
қалады. Сәби заттар әлемін тануды жалғастырады. Заттарды 
игерудегі екінші кезеңкеледі, оны заттардың нұсқалығын түсіну 
кезеңі деп атау қабылданған. Бұл кезеңнің маңыздылығы, 
баланың одан өту нәтижесі қиял-ойының, шығармашылығының 
дамуына әкеледі. Сондықтан баланың заттар әлемін игерудегі 
атаулы кезеңнің педагогикалық міндеттері болып: 
■ 
нәрестенің заттар ортасын байытуды; 
■ 
заттардың қызметі мен қолданысы аралығындағы байланысты 
түсінуді үйрену; 
■ 
қоршаған ортаға шығармашылық қатынасты дамытуға ықпал 
ету саналады. 
Осы кезеңде заттық ортаны байыту баланың маңайында 
көпқызметті болып келетін заттардың пайда болуымен 
байланысты: конструкторлар, олардың белгілі бір бөлшегінен әр 
түрлі заттар құрастыруға болады; жұмсалуына қарай бірдей, 
түсіне, материалына, өлшеміне қарай әр түрлі (доптар, ыдыс 
және т.б.); нәресте орынбасар-зат ретінде жеңіл пайдалана 
алатын заттар (таяқшалар, тақтайшалар және т.б.).
Алайда заттардың әртүрлілігі – аясы тар мақсат емес, 
тәрбиеші заттарды баланың әлеуметтік тәжірибесін байыту үшін 
қалай пайдаланатыны маңызды. Әр жаңа зат балалармен 

319 
талқылауға түсетін затқа айналады: ол нені білдіреді, ол неге 
және кім үшін қажет, онымен қалай жұмыс істеу керек, ол топта 
болғанда қандай қызмет атқарады. 
Мысалы, қабырғада жаңа картина пайда болды. Тәрбиеші 
топтың ішінде не өзгергендігін атап өтуді сұрайды, егер де 
балалар оны өздері байқап қойса, онда алдымен барлығы бірге 
қарастырады, не бейнеленгенін, кім оны салғанын анықтайды, 
содан кейін балаларға топта оның не қажеті бар, одан не пайда 
екеніне ойлану ұсынылады. Егер ол әрекет етуге болатын зат 
болса, мысалы, ол еңбек еткенде көмектессе, онда тәрбиеші 
балаларды әрекет ету тәсіліне үйретеді.
Тұлғаның қиял-ойын және шығармашылық бастауын дамыту 
үшін балаларды логикалық, пратикалық міндеттерді шешу 
ізденісі жағдайына қою керек. Мысалы, шеге қағу керек, бірақ 
балға жоқ. Міндетті шешудің қай нұсқасын балалар ұсынады? 
Олар балғаны балташыдан сұрау керек деп айтуы мүмкін. Ал 
егер де балғашы бүгін болмаса, алайда жұмысты міндетті түрде 
жасау керек? Тәрбие әркез балаларға арналған міндетті, оларды 
шешуге жақындата отырып, күрделендіреді.
Балалар материалына, пішініне және т.б. қарай келіспейтін 
затқа шеге қағайық деуі мүмкін. Ойына салуға асығып керігі 
жоқ, балаларға орамды ойлауын дамыту үшін дұрыс жауабын өз 
бетінше тауып алуы өте пайдалы.
Баланың заттар әлемін игерудегі үшінші кезең (мектепке 
дейінгі орта және жоғарғы жас) – саналы-зерттеу және 

жүктеу/скачать 4.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: