С. Б. Ержанова ҚазМемҚызпу профессоры, ф.ғ. д
жүктеу/скачать 1.56 Mb. Pdf көрінісі
|
| Неологизмдер (грекше neos - жаңа) – ұлттық тілге жаңа-
дан, тыңнан енген соны сөздер. Әдебиеттану тұрғысынан тал- дауда неологизмдерді жалпытілдік (жалпы қоғамдық дамумен сабақтас туған неологизмдер: нарық, құжат, таяқшар немесе тастаяқ т.б.) және авторлық неологизмдер деп ажыратамыз. Жал- пытілдік неологизмдер қоғамдық өмірде туған жаңа құбы- лыстарды, заттарды белгілеу үшін және кірме сөздердің бала- масын табу мақсатында қажет. Олар көркем мәтіннің стилис- тикасына әсер ете қоймайды және өзіндік эстетикалық бей- нелілігі жоқ. Авторлық неологизмдер жаңадан енген, кейде бұ- рыннан бар заттар пен құбылыстарды айқынырақ белгілеу үшін туған бейнелі сөздер. Мысалы, И.Тургеневтің «Әкелер мен ба- лалар» романында сол дәуірдің озық ойлы азаматтарын айқын- дайтын «нигилистер» неологизмі үлкен мағына жүктеген. Абай өз қара сөздерінде бір алуан неологизмдерді жасады: «елбасы», «топбасы», «көсем болу» т.б. Көркем әдебиетте варваризмдерді – бір тілдің өзінде бала- масы бола тұрып, сол тілге қажеттілігі болмаса да, басқа тілден ауысқан сөздерді қолдану тәжірибесі бар. Мысалы, Б.Майлин «Ауыл тілі» суреттемесінде төрешілдікті әжуалау мақсатында варваризмдері сәтті қолданған: «Сұлу мұртын ширатып қойып жоғарыдан келген қатынас қағаздарға «тәртіп қойып» жатқан Қарқаралы уезі, Дегелек болысының атком ағасы Оспанұлының кеңсесіне бір мұғалім кіріп келіп, оның қолын алуға ұмтылады. Болыс «рукопожатие отменяется» деп қол бермейді. Анау тұм- сыққа ұрғандай қып-қызыл боп отыра кетеді. Әлден уақытта есін жиып: «Мені қай мектепке жібердіңіз, соны білейін деп ем»,— дейді міңгірлеп. «Ірі адамның жұмысы да ірі болу керек, осын- дай пустяк нәрсемен келесіңдер» – деп болыс оны тағы қағып тастайды. Сазарып отырып қалған оқытушы бір кезде «қашанғы отырам; айта салсаңызшы!» – дейді. Сонда болыс: «Видишь, человек занят» – деп дүңк ете қалады. Кейіпкер тілінде варваризмдердің қолданылуына шығар- маны талдау барысында үлкен мән беріледі. Көркем тілдің таби- 124 ғатын зерттеуші Р.Сыздық: «Дөрекі, қарапайым элементтер, бөгде тілдік сөздер, әсіресе макоронизмдер кейіпкердің мінез– құлқын, алған білім– тәрбиесін, білім, мәдениет дәрежесін көрсету үшін келтіріліп, оның образын жасауға көмектеседі. Бұл – стильдік тәсіл. Тәсілдің дұрыс қолданылуы жазушының сөз құдіретін тану шеберлігіне алып барады» 1 – дейді. Мұндағы макоронизмдер варваризмдерге ұқсас, яғни мәтінде бөгде тілдің сөздерінің араласуы. Идиома (грекше idioma – ерекшелік, айрықшалық) – тер- миндер сияқты емес, өзге тілдерге аударуға келмейтін, тура ауда- рылса ұтымды, әсерлі болмайтын, құрылысы жағынан тек ана тіліне тән сөз тіркесі. Ол әдеби шығармаларда характерді ашу мақсатында кейіпкерлердің сөзінде жиі қолданылады. жүктеу/скачать 1.56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|