С. Б. Сатымбекова компьютерлік желілер оқулық

206 
береді. Қолданбалы іскерлік бағдарламалардың кӛпшілігі кӛп қолданушылық 
болып табылады. 
Желілік операциалық жҥйенің (ЖОЖ) компоненттері желідегі жҧмысшы 
стансаларында орын алады. Қазір кӛптеген ЖОЖ бар: 

Windows NT; 

Windows for Workgroups; 

LANtastic; 

NetWare; 

Unix; 

Linux және т.б. 
Алғашқы кезеңдерде компьютер желіде жҧмыс істеу ҥшін қосымша 
желілік операциялық жҥйені жҥктейтін. Компьютер автономды да, желілік те 
операциалық жҥйелермен бір мезгілде басқарыла беретін. Бір компьютерде екі 
ОЖ орнатылатын. Мысалы, Mіcrosoft LAN ОЖ желілік болып есептелсе де 
оның қызметі компьютердің автономды ОЖ-нің (MS-DOS, UNІX н/се OS/2®) 
кызметтерін желіде қолдайтын (48-сурет).
48-сурет – Wіndows NT Server желілік бағдарламалық қҧралдарымен 
қамтылған 
Қазіргі ОЖ-де (Mіcrosoft Wіndows NT,Wіndows NT Workstatіon және 
Wіndows 95 Server) автономды және желілік біртҧтас жҥйе болып жобаланған. 
Бҧл ОЖ барлық аппараттық және бағдарламалық қҧралдар қызметінің негізі 
болып саналады. Желілік ОЖ аппараттық және бағдарламалық жабдықты 
бағыттап, қолдап, әрекеттестіріп, аппаратық ресурстарды бӛлу мен қолдануды 
басқарып отырады. 
Желілік ОЖ және қызметті қолдау ӛте кҥрделі жҧмыс. Сондықтан да 
желілік ортаны ҧйымдастыру алдында кӛпмақсаттылығын (multіtaskіng) 
ескерткен орынды. Кӛпмақсаттылы ОЖ компьютерде бір мезгілде бірнеше 
маселелерді шешуге мҥмкіндік береді. Кӛпмақсатты ОЖ-нің бағынысындағы 
компьютер бір мезгілде бірнеше ӛңдеулер жасап жатқандай болып кӛрінеді. 
Желілік ОЖ желідегі барлық компьютерлерді, сыртқы қондырғыларды 
байланыстырады; солардын қызметтерін бақылайды; рҧқсатсыз енуден 
қорғауды ҧйымдастырады. Wіndows NT Server доменінің бақылаушысы желіні 
біртҧтас орта етіп ҧйымдастырады.
Желілік бағдарламалық қамтамасыз етудің қҧрамдас бӛліктері:
1) клиент компьютерлерінде орнатылған желілік бағдарламалар тобы; 

207 
2) сервер компьютерлерінде орнатылған желілік бағдарламалар тобы. 
Клиенттік бағдарламалық қамтамасыз ету. Желіде пайдаланушы сҧратуды 
алыстағы қорға (ресурсқа) жібергенде, ол сҧрау редиректормен жеткізіледі. 
Редиректор – желілік бағдарламалық қҧрал, қызметі - компьютердегі 
сҧратуларды қабылдап, қайда бағыттайтынын анықтайды. 
Сонымен, редиректордың жҧмысы пайдаланушы сҧрату жіберген мезетте 
басталады. Пайдаланушы сҧрату жібергендіктен, оның компьютері клиент 
болып есептеледі. Сҧрату редиректормен ҧсталынада да, желі бойымен 
жіберіледі. 
Редиректорлар 
сҧрауларды 
компьютерлерге 
де, 
сыртқы 
қондырғыларға да жібере алады. Жергілікті принтерге жіберілген тапсырманы 
іліп алып, желілік принтерге жібере алады. 
Сервердің бағдарламалық қҧралдары желідегі барлық компьютерлерге 
сервердегі деректерді, сондай-ақ қосылған сыртқы қондырғыларды да 
қолдануға мҥмкіндік береді. Wіndows NT ортасында жҧмыс жасайтын клиент-
компьютерлер клиенттік және сервердің бағдарламалық қҧралдарымен 
жабдықталған. 
Мысалы, пайдаланушы алыстаған дискінің каталогына сҧрату жібереді. 
Сҧрату редиректордың кӛмегімен желіге жіберіледі де, принтер қосылған және 
бірігіп қолданылатын каталог орналасқан файлдар серверіне жеткізіледі. Жауап 
ретінде каталог тізімі жіберіледі. 
Кӛбінде желілік ОЖ пайдаланушылардың қорларын (ресурстарын) бірігіп 
қолдануын ретке келтіреді, бірігіп қолданылатын қорларға (ресурстарға) енуге 
мҥмкіндік беріп, қолдану ретін анықтайды. Бірігіп қолданудың реті дегеніміз: 

әртҥрлі дәрежеден пайдаланушының қорына (ресурсына) енуді 
қамтамасыз ету; 

қорларға (ресурстарға) енуді бағыттау; 

екі компьютерді бір уақытта қорға (ресурсқа) енгізбеуін қадағалау.
Мысалы: әкімші (администратор) желінің барлық пайдаланушыларын 
нақты бір қҧжаттың (файл) қҧрамымен таныстыруы керек - ол бҧл қҧжатқа 
(файлға) жалпыға бірдей енуге мҥмкіндік береді, бірақ енуді басқаруды былай 
жҥргізеді: 

кейбір пайдаланушылардың қҧжатты тек оқуға ғана мҥмкіндігі болады; 

басқа пайдаланушылардың қҧжатты оқуға, сонымен қатар ӛзгерістер 
енгізуге мҥмкіндігі болады.
Желілік ОЖ желі әкімшісіне (администраторына): қорларға (ресурстарға) 
пайдаланушылардың ену қҧқықтарын анықтау; олардын тізіміне ӛзгерістер 
енгізу кӛптеген мҥмкіндіктерін береді. 

жүктеу/скачать 2.3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: