С. Д. Якушева педагогикалық шеберліктің негіздері педагогикалық мамандықтар бойынша орта кәсіптік білім берудің бағдарламаларын жүзеге асыратын білім мекемелерінің оқу процесінде қолдануға арналған оқулық
ЭСТЕТИКАЛЫҚ СЕЗІМДЕР - ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІКТІҢ АСА МАҢЫЗДЫ ҚҦРАМДАСЫ
жүктеу/скачать 4.79 Mb.
|
| ЭСТЕТИКАЛЫҚ СЕЗІМДЕР - ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІКТІҢ АСА МАҢЫЗДЫ ҚҦРАМДАСЫ
Эстетикалық сезімдер, адам психикасының бҥкіл эмоционалды-сезімдік саласы ретінде, нысандық-субъектілік қатынастары болмыс көрінісінің өзіндік тҥрінде айтарлықтай ерекшеленеді. Эстетикалық сезім оның негізін қҧрайтын риясыз рухани қажеттілікпен сипатталады. А.А. Фет айтқандай, Венера Милосскаяны қызметтің келесі сатысына көтерілу ҥшін тамашаламайды1. Сезімдер сыртқа өте жақсы көрінеді. Олар педагогикалық шеберліктің маңызды қҧрамдасы бола отырып, оқытушының қызметінде өте маңызды орын алады. Салқын, таза «ақпараттық» сабақтар ғылыми тҧрғыда жəне тəрбиелік жоспарға сəйкес, И.А. Зязюннің пікірі бойынша, ықпалы аз. Педагогтың өз сезімдерін оқушыларға елеуді жəне тартымды ете отырып білдіре алуы маңызды рөл ойнайды. Педагогикалық қызметте оқытушы сөйлеудің ин-тонациялық-фонетикалық қҧралдарын, дене қимылын, ымдауды, мəнерлі қалпын жəне т.б. пайдаланады. Сезімдер тілінің көмегімен ол студенттердің назарын белгілі көзқарастарға, əрекеттерге, адамгершілік қҧндылықтарға аудара отырып, бірге уайымдауға шақырады. Педагог сезімсіз «Мен» болмайтынын ҧмытауы тиіс. Олар біліммен біріккен оң сезімдерге (тамаша жəне көтеріңкі) толы болған жағдайда ғана берік бола алады. Тек осындай негізде ғана тҧлғалық рухани-эстетикалық сауаттылық қалыптасады. Бірге мазасыздану, ойша өзінің «Менін» қандай да бір кейіпкерімен сəйкестендіру мҥмкіндігіне қарай оқырман, тыңдарман, көрермен адамгершілік, эстетикалық, саяси мəдениет, еңбек жəне тҧрмыс мəдениетінің қырлары бірігетін көркем шығарманың кейіпкері өмірінің көпқырлы тəжірибесіне қосылады. Фет А.А. Менің естеліктерім. — М., 1990. Орта кəсіби білім беру мекемесінде оқытушы қҧндылықтарды адамгершілік эгоцентризмімен қабылдайтын жастар тобымен жҧмыс жасайды. Колледж студенттері білім беру ҥдерісінде болып жаптқан барлық жағдайларды тура қабылдайды. Бҧл кезеңде оларға жақын тақырыпты «өмірден алынған» мысалдардан емес, педагогикалық өнер шеберлерінің шығармаларында шоғырланған оның ең жақсы ҥлгілерінен ҧсыну маңызды. Педагогикалық ғылымда тəжірибенің алуан тҥрлерін қалыптастыру оларды табыстау жəне тҧлғаның сезімдік елгезектігіне тура пропорционал заңдылығы бар. Жағымды сезімдерде тҧлғаның қажеттіліктерімен жəне қызығушы-лықтарымен шартталған тҥрлі психофизиологиялық мақсаттар, қылықтар мен практикалық əрекеттер өнімді болады. Адам қажеттіліктерінің ауқымы кең жəне алуан тҥрлі. Ал бҧл, өз кезегінде, оның алуан тҥрлі сезімдерін шақырады. Педагогтың практикалық жҧмысы ҥшін сезімдердің тҥрлерін, олардың ерекшеліктерін, пайда болу ерекшеліктерін білу маңызды. Бағытталуына қарай сезімдер: моральді (адамның басқа адамдарға, қоғамға қатынасын уайымдау); зияткерлік (танымдық қызметімен байланысты сезімдер); эстетикалық (əсіресе өнер туындыларын, табиғат қҧбылыстарын, қоғамдық өмірдің оқиғаларын қабылдау барысында пайда болатын сҧлулық сезімі); практикалық (адамның қызметімен байланысты сезімдер) болып бөлінеді. Эстетикалық бастама қоршаған өмірдің жəне өзін-өзі қайта жасауға бағытталған адамның өзінде де, оның қызметінде де берілген. Философ В.А.Канке байқағандай, эстетиканың қҧпиясы заттың «бетінің» адамның ішкі эмоционалды-көркем өмірімен керемет ҥйлесімдікте тҧрады. Өзімен жəне басқалармен өзінің қатынасында ол барлығын ҥнемі адамгершілікке тексереді, оны сыртқы қоршаған ортамен байланыстыратын ҥйлесімдіктерді іздейді. Педагог педагогикалық қызметті игеруіне жəне дамытуына қарай өз ісінің шебері, кəсіпқой болады. Педагогикалық қызмет шеңберінде таралатын ҥдерістер бар уақытта жағымды жəне жағымсыз эмоционалды уайымдаумен бірге жҥреді. Бҧл эмоционалды көріністер, көңіл-кҥйлер, аффектілер, стрестер, қҧштарлық қабылдауға, есте сақтауға, ойлауға, қиялға қандай реттеуші жəне белсендіруші əрекет етсе, тҧлғалық қызығушылыққа, қажеттіліктерге, уəждерге жəне басқаларға да дəл сондай əрекет етеді. Оқытушы міндеттерінің бірі – оқу қызметіне, оның мазмҧнына қатысы бойынша жағымды эмоцияларды қамтамасыз ету. Эмоционалды қалып есте сақтауды жақсарта отырып, назарды кҥшейтеді, сонысымен қол жеткізілетін мақсаттардың тиімділігін арттырады. Әлемге деген сезімдік, эмоционалды қатынасты қалыптастыру тҧлғаның бастан кешірілетін сəттерді сезінуге ықпал етуі мҥмкін, болып жатқан өзгерістерге қатысты бейтараптықтың көріністерімен кҥресуге көмектесе алады. Ең тамаша бастамалар адамдарды немқҧрайлы қалдырса, іске асырылмай қалады1. Педагог мамандығының мағынасын анықтауда оның қызметіндегі эстетика маңызды орын алады. Оқытушы жас адамның ішкі дҥниесінің қалыптасу ерекшеліктерін бар уақытта ескеру қажет. Студенттер өз ойларында жəне əрекеттерінде, соның ішінде тамашалайтын немесе жасайтын əсемдікке қатысты эмоционалды болады. Ойын, жарыстар немесе шығармашылық қатынастардың басқа тҥрлерінде пайда болатын қарым-қатынастарды олар басқа қызметтердің салаларына жəне жағдайларда шынайы ретінде қабылдайды. Сондықтан сабақ барысында білім беру қызметінің қандай да бір тҥрімен қисынсыз айналысу жас адамның эстетикалық позициясының, оның тҧлғалық қасиеттерінің қалыптасуына жағымсыз нəтиже беруі мҥмкін. Тҧлғаның рухани дҥниесі – бҧл ойлаумен, ерік-жігермен, адамгершілікпен, білімімен, мəдениетімен, дҥниетанымымен байланысты сезімдердің айқымды спектрі. Эстетикалық сезімдер жағымды да, жағымсыз да болуы мҥмкін, олардың пайда болу көздері еңбек, өнер, дін, адами қарым-қатынастар жəне т.б. болып табылады. Жағымды эстетикалық сезімдерге әсемдік және асқақ, ал жағымсыз – ұсқынсыз және арсыз болып табылады. Олардың арасындағы аралық – трагедиялық және сықақ жатады. Адам сезімдерінің табиғаты жоғары жҥйке қызметімен шартталған. Сезімдер барлық уақытта ағзасының сыртқы жəне ішкі өзгерістерінде көрінеді. Мҧны əрбір педагог білуге тиісті. Одан басқа, ол білім алушылардың эстетикалық сезімдерін дамыту əдісін, бірінші кезекте – жағымды сезімдерін меңгеру қажет. Бҧған педагогикалық əрекеттің табысты болуы байланысты, жəне тек оқытушы ғана жастарға педагогикалық ықпал етудің заңдылықтарын танып, оларға эстетикалық білім жəне тəрбие алуын сауатты ҧйымдастыра алады. Ғылымның тəжірибе жинақтауы кҥрделі психофизикалық мақсаттарды жасау ҥдерісі, балаларды əлеуметтендірудің физиологиялық жəне психологиялық негізінің шартты-рефлекторлық байланыстары ретінде тҥсіндіріледі. Алу дереккөздері бойынша тəжірибенің екі тҥрін ажыратуға болады: тікелей жəне, басты тҥрде, екінші дабылды жҥйе арқылы «алынатын» жанама жеке тəжірибе. Выготский Л. С. Өнер психологиясы. — Минск, 1998. Онтогенетикалық жоспарда баланы əлеуметтендіру ҥдерісі тəжірибенің алуан тҥрлерінің эмоционалдық-сезімдік дамуынан басталады, жəне осы негізде болмысты тану, қарапайым сыртқы əсерлерге адекватты сенсорлық реакциялардың алғашқы дағдылары алынады. Бала ҥшін тікелей өмірлік тəжірибе эстетикалық, ақыл-ой, практикалық дамудың жалғыз көзі болып табылады. Сөйлеуді жəне ойлауды қалыптастыруына қарай тəжірибенің дамуының эстетикалық , ақыл-ой, практикалық тҥрлері сөз жəне практикалық əрекет арқылы жанама жолмен дамиды, игеріледі, жетілдіріледі. Бҧл ретте қабылданатын жаңа материалдық-сезімдік функцияны, апробация мен орнығу қызметін орындайтын жеке өмірлік тəжірибемен салыстыру жҥреді. Мҧндай ҥдеріс мақсатты педагогикалық басшылықты: дербестікке ниеттілікті, ерік-жігерді жəне бҧл ретте барынша əсемдіктің жəне асқақтың көп сезімдік əсерленуін талап етеді. *** Педагогикалық қҧралдар жҥйесінде Ресей халықтарының мəдени-тарихи мҧрасын игеру ҥлкен қҧндылықты білдіреді. Біздің уақытымызда оқытушы мен студенттер арасындағы эстетикалық дамудың айтарлықтай қайшылықтары байқалады. Сҧлулықтың сиқырлы жігерлендіретін кҥші бар: ол оны жасайтындарды да, оны қабылдайтындарды да өзгертеді. Оның игілікті əсерінен адамдардың бейнесі де, олардың адамгершілік əлемі, психологиясы, сенімдері де өзгереді. Тҧлғалық шеберлікті ҧштау, педагог пен білім алушылардың тəжірибелерінің тҥйіскен жерінде орналасқан педагогикалық шығармашылықтың ақиқатын табу қажет. жүктеу/скачать 4.79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|