Қазақ этнопедагогикасының зерттелу бағыттары мен бүгінгі жағдайы

Қазақ этнопедагогикасының зерттелу бағыттары мен бүгінгі жағдайы

Дүйсембінова Р.Қ.,- педагогика ғылымдарының докторы,

І.Жансүгіров атындағы Жетісу университеті, Қазақстан
Этнопедагогика қоғамның тарихи дамуы барысында көкейкесті проблема болғандығын өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Оның көкейкестілігі соңғы жылдары әр республиканың егемендік алып, жеке мемлекет болуына, сонымен бірге ұлттық сана-сезімнің жетілуіне, қоғам өмірінің рухани жандануына байланысты бұрынғысынан да артуда. Мұны ғылымның барлық саласында орындалған зерттеу еңбектері де дәлелдеуде.

Зерттеушілердің басым көпшілігі бұл ұғымға түсінік беруде. Этнопедагогика проблемасы көкейкестілігінің жаңа қоғам талаптарымен ұштасып жатқанын ҚР Үкіметінің, Білім және ғылым министрлігінің нұсқаулары, нормативті құжаттары мен бағдарламалары «Халық педагогикасы дәстүрлерін оқу-тәрбие процесінде пайдалану», «Этнопедагогика және білім жүйесіндегі дарынды балалар проблемасы», «Этникалық педагогика курсы», ғылыми-практикалық конференция материалдары және соңғы буын оқулықтарының жарық көруі дәлелдеп отыр.

1. 
   Этнопедагогика проблемалары барлық мемлекетте педагогика ғылымының көкейкесті мәселесі болып саналады.
   
2. 
   Этнопедагогиканы мектеп практикасына кешенді ендіру мәселесі жеке зерттеу проблемасы тұрғысында қарастырылмайды. Зерттеулердің басым көпшілігі халық педагогикасы аясында орындалған.
   
3. 
   Этнопедагогика мен халық педагогикасы материалдары (поэтикалық, музыкалық, сәндік-қолданбалы, салт-дәстүрлер) мектеп жасына дейінгі мекемелерде (О.В.Леонова, З.Б.Лопоносова, Р.Ш.Халикова, Ж.М.Орозбаев) мектептерде (В.И.Баймурзина, А.Ш.Хасанов, В.Ж.Хамаганов, Л.Г.Агурашвили) тәрбие құралдары ретінде зерттелді.
   
4. 
   Этнопедагогика мен халық педагогикасы материалдарын жеке пән сабақтарында пайдалану жолдары – математика Х.Г.Валицис, әдебиет А.А.Полякова, Ж.А.Доржиева, еңбекке баулу А.К.Атдаев, Л.В.Ершова, денешынықтыру Е.Сағындықов, В.П.Красильников еңбектері негізінде анықталды.
   

1. 
   Оқушылардың адамгершілік қасиеттерін, ұлттық сана-сезімін дамыту мақсатында халық педагогикасы материалдарын мектеп практикасында пайдалану қажеттігін кезінде ұлы ағартушы Ы.Алтынсарин өзінің тәжірибесі мен еңбектері арқылы дәлелдеп берді (ұлттық мектеп ашты, халықтың ауызекі шығармаларын, қолөнерін, салт-дәстүрлерін бала тәрбиесінде пайдаланды).
   
2. 
   Қазақ этнопедагогикасын мектеп практикасына мектеп практикасында пайдалану қажеттігін тікелей атап көрсетпегенімен, оның бала тәрбиесіндегі рөліне, құнды адамгершілік қасиеттері мен ұлттық сана-сезімін қалыптастырудағы мәніне ғұлама ағартушылар Ш.Уәлиханов пен А.Құнанбаев та ерекше назар аударған.
   
3. 
   Қазақ зиялылары мен ғалым-педагогтары Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, М.Дулатов және т.б. халықтың өнегелі салт-дәстүрлерін, әдет-ғұрпын, ауызекі шығармашылығын оқу-тәрбие процесінде ұлттық сананы ояту, туған жерге, елге аялы көзқарасты қалыптастыру мақсатында пайдалану, ана тілінде мектептер ашу мәселелеріне аса мән берді.
   
4. 
   Қазақ этнопедагогикасы материалдарын мектептерде пайдалану туралы қазақ зиялыларының айтқан ой-пікірлерін кейінгі жылдардағы ғалым-педагогтар (М.Ғабдуллин, Т.Тәжібаев, Қ.Бержанов) қолдап отырды. Еңбектерге жасалған талдау қазақ этнопедагогикасының арнайы зерттеу объектісі болмағандығының және мектеп тәжірибесінде жүйелі пайдаланылмағандығын дәлелдейді.
   
5. 
   Қазақ этнопедагогикасы 70-ші жылдардың басынан (А.Х.Мұхамбаева, И.Оршыбеков) зерттеле бастады. Кейінгі он жыл көлемінде әр түрлі ғылыми-педагогикалық еңбектер (іргелі, қолданбалы, өңдемелер) ғылыми мақалалар, кітаптар мен қолжазбалар жарық көрді.
   

1. 
   Қазақ этнопедагогикасы материалдарын оқу-тәрбие процесінде пайдалануда мұғалімдер басылым көрген кітаптар мен қолжазбаларды, оқу құралдары мен қолданба құралдарды, кітапшаларды негізге алумен шектелген.
   
2. 
   Қазақ этнопедагогикасы материалдарын оқу-тәрбие процесінде пайдалануға байланысты жасалған бағдарламаларда педагогикалық талаптар ескерілмейді және мазмұны теориялық тұрғыда негізделмейді.
   
3. 
   Материалдарды практикада тиімді пайдалану факторлары мен шарттарын анықтау ескерілмейді.
   
4. 
   Бағдарлама мазмұнына ендірілген мнақты көрсеткіштер арқылы сұрыпталмайды.
   
5. 
   Қазақ этнопедагогикасы саласында қалыптасқан озық тәжірибелерді мектептерге ендіру мәселесіне назар аударылмайды.
   
6. 
   Қазақ этнопедагогикасы аясында орындалған ғылыми-зерттеу еңбектерін оқу-тәрбие процесінде пайдалану жолдары қарастырылмайды.
   

Бүгінгі күннің ең көкейкесті проблемасының бірі мектеп практикасына қазақ этнопедагогикасы бойынша орындалған ғылыми зерттеулердегі жетістіктерді, қазақ этнопедагогикасының озық тәжірибелерін ендіру болып отыр.

Қолданбалы зерттеулердің көкейкестілігі – проблеманың практикадағы қажеттілігімен; ал маңыздылығы – зерттеудің көлемі және бағыттылығымен сипатталады. Зерттеу нәтижелерін практикада пайдалану мүмкіндіктері басты көрсеткіштерінің бірі болып саналады. Бұл зерттеулерпдің бірқатары теориялық мәселелерді шешуге де өз үлесін қосып отыр.

Іргелі педагогикалық зерттеулерде авторлар (С.Қалиев, Қ.Жарықбаев, С.А.Ұзақбаева, Ж.Наурызбай, К.Қожахметова) өзінің әдіснамалық, теориялық көзқарасын дәлелді негіздеуге талпынады, шешімі қарастырылып отырған проблеманы теориялық тұрғыда көлемді негіздейді. Зерттеу нәтижелерін мектеп практикасында пайдалануға байланысты қолданбалы әдістемелік ұсыныстар беріп, өңдемелер жасайды.

Қорғалған ғылыми-зерттеу еңбектері республика баспаларында жарияланым көрмей, кітапхана сөрелерінен орын алуда. Ал, бұл болса қазақ этнопедагогикасы аясында орындалған зерттеулерге, біріншіден – мұғалімдер сұранысын шектейді, екіншіден – олардың мектеп практикасына мерзімінде ендірілуіне кедергі келтіреді. Зерттеу еңбектеріндегі ғылыми нәтижелерді мерзімінде мектеп практикасына ендіру мәселесін шешу – Білім және ғылым министрлігінің құзырында.

Ғылыми конференцияларда көрініс тапқан баяндамалар мазмұны ғалымдар мен оқытушыларды қазақ этнопедагогикасының мынадай мынадай салалары толғандыратынын айғақтайды:

• 
  Этнопедагогиканың кейбір теориялық және практикалық мәселелері.
  
• 
  Іс-әрекет.
  
• 
  Ұлттық мәдениетті меңгерудің әдіснамалық негіздері.
  
• 
  Мақал-мәтелдердегі еңбек тәрбиесі.
  
• 
  Халық ауызекі шығармашылығы.
  
• 
  Танымдық қызығушылықты қалыптастыру құралдары.
  
• 
  Мұғалімнің әдістемелік даярлығы.
  
• 
  Қазақ этнопедагогикасындағы патриоттық тәрбие.