С. Т. Иксатова қылмыстық ҚҰҚЫҚ ерекше бөлім


Медицина қызметкерлерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамауы (114-бап)



бет4/29
Дата09.06.2016
өлшемі1.81 Mb.
#124402
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29

Медицина қызметкерлерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамауы (114-бап)
Қылмыстың тікелей объектісі-медицина қызметкерінің кәсіптік міндеттерін реттейтін қоғамдық қатынастар, қосымша объектісі-адам өмірі.

Қылмыс объективтік жағынан медицина қызметкерінің кәсіптік міндеттерін ұқыпсыз немесе оған адал қарамауының салдарынан немесе тиісінше орындамауынан орын алса, онда бұл әрекеттер адамның қайтыс болуына әкеп соғуы арқылы сипатталады. Қылмыс әрекетсіздік арқылы-медицина қызметкерінің кәсіптік міндеттерін ұқыпсыз немесе оған адал қарамауы салдарынан немесе тиісінше орындамауы және осының салдарынан жәбірленушінің қайтыс болуы, қылмыстың осы зардабы мен әрекетсіздіктің арасындағы себепті байланыстың тікелей орын алуы арқылы көрініс табады. Ұқыпсыз қарау деп өз міндетіне салғырт, жауапсыз қарауды, ал адал қарамауы деп тиісті міндетін талапқа сай атқармауы немесе ішінара шала атқаруын айтамыз. Қылмыс құрамы материалдық. Ол медицина қызметкерінің әрекетсіздігінен қылмыстың зардабы-адам өлімі болған сәттен бастап аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан абайсыздықтан істеледі.

Қылмыстың субъектісі-арнаулы, 16-ға толған кәсіптік міндетін атқаратын медицина қызметкері.
Соз ауруларын жұқтыру (115-бап)
Қылмыстың объектісі адам денсаулығына, кейбір соз ауруларын жұқтырғанда адам өмірі де болуы мүмкін.

Қылмыс объективтік жағынан өзінде соз ауруы бар екендігін білген адамның оны басқа адамға жұқтыруы арқылы жүзеге асырылады. Өзінде соз ауруы бар адамның кез келген әрекеттер арқылы (жыныстық қатынас жасау, сүйісу, бір ыдыстан тамақ ішу, гигиеналық тазалықты сақтамау) басқа адамға жұқтыруын осы ауруды жұқтыру деп танылады. Соз ауруы жұқпалы аурулардың тобына жатады. Бұл ауру негізінен жыныстық қатынастар арқылы жұғады. Соз ауруларына мерез, жұмсақ шанкр, лимфогранулематоз, соз гранулемасы т.б. жатады. Соз ауруларын жұқтыру субъективтік жағынан қасақаналықпен де, абайсыздықпен де жасалады. Кінәлы адам өзінің әрекетімен немесе әрекетсіздігімен жәбірленушінің денсаулығына зиян келтіру қаупін туғызғанын сезеді, оның іс-әрекетінен өзі ауыратын соз ауруының басқа адамға жұғатынын біледі және оған саналы түрде жол береді.

Қылмыстық ниет әр түрлі нысанда көрініс табады: кек алу, қатыгездікпен өзгеге жұқтыру, ішімдіктің, нашақорлықтың әсерінен, тағы сол сияқтылар. Кінәлы адам өзінің соз ауруымен ауыратынын білуі қажет. Ондай аурумен ауыратыны дәрігер арқылы ескертіледі, ауруға одан емделу туралы, мұндай күйде жыныстық және басқадай қатынас жасаудың қауіптілігі туралы ескертіледі. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған адам.
Адамның иммун тапшылығы вирусын

(ЖҚТБ-жұқтыруы) (116-бап)
Қылмыстың тікелей объектісі адамдардың өмірі және денсаулығы.

Қылмыс объективтік жағынан басқа адамды көрінеу көрсетілген ауруды жұқтыру қаупінде қалдыруы арқылы жүзеге асырылады. Қазіргі уақытта ғылымда осы ауруды жұқтырудың екі түрлі жолы белгілі. Оның біріншісі жыныстық қатынас арқылы, ал екіншісі қан арқылы (медициналық құралдарды, шприцтерді тиісті дәрежеде пайдаланбай, осы аурумен ауыратын адам қанының басқа адамға жағылуы т.с.с.). Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Ол туралы заңның өзінде ауруды көрінеу жұқтыру деп тура көрсетіліп тұр. Кінәлы адам өзінің әрекетімен басқа адамға ЖҚТБ-ауруын жұқтыру қаупін төндіргенін сезеді және осы әрекеттерді істеуді тілейді. Қылмыстың субъектісі 16-ға толған, өзінде иммунтапшылығы вирусы бар.

Бұл қылмыс көрсетілген ауруды нақты жұқтырған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.

Заңсыз аборт жасау (117-бап)
Аборт дегеніміз - заңда белгіленген тәртіппен жасанды жолмен жүктілікті жою болып табылады. Аборт әйелдердің өтініші бойынша 12 аптаға дейінгі жүктілік кезінде, әлеуметтік көрсеткіштер бойынш а- 23 аптаға дейінгі жүктілік кезінде, ал медициналық негіздер мен әйелдің келісімі бойынша жүктілік мерзіміне қарамастан жүзеге асырылады. Абортты жүзеге асыру осындай қызметті жүзеге асыруға лицензия алған арнаулы мекемелерде жүзеге асырылады. Жүктілікті жасанды түрде жоюдың медициналық негіздерінің тізімін ҚР Денсаулық сақтау министрлігі анықтайды, ал әлеуметтік көрсеткіштердің тізімі ҚР бекіткен ережелер бойынша белгіленеді.

Қылмыстың объектісі-әйелдердің өмірі және денсаулығы. Объективтік жағынан қылмыс тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі жоқ адамның аборт жасауы арқылы (117-баптың 1-тармағы) сараланады. Заң бойынша абортты жоғары медициналық білімі бар хирург-гинеколог, акушер-гинеколог жүзеге асырады. Егер абортты жоғары медициналық білімі бар терапевт, невропатолог, медбике, фельдшер т.б. жасаса, онда олар осы қылмыстың істелгені үшін жауапты болады. Мұндай адамдар үшін тек қана аса қажеттілік жағдайында немесе орынды тәуекел ету арқылы әйелдің өмірін сақтап қалу мақсатымен жүзеге асырылған аборт үшін ғана қылмыстық жауаптылық орын алмайды.

Субъективтік жағы қылмыс тек тікелей қасақаналықпен істеледі.

Кінәлы адам өзінде тиісті бағдардағы жоғары медициналық білім жоқ екенін және осыған байланысты аборт жасауға құқығы жоқ екенін сезеді, бірақ та соны тілеп әрекет істейді. Қылмыстың субъектісі-жалпы, 16-ға толған тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі жоқ адамдар. Егер аборт емдеу мекемесінен тысқары жерде жүзеге асырылса (аса қажеттілік жағдайларынан басқа) аборт жасалатын әйел ауру болса немесе медициналық, әлеуметтік көрсеткіштер бойынша оған аборт жасауға негіз болмаса, бұрыңғы жасалған аборттан соң 6 ай мерзім өтпесе, аборт заңсыз жасалған деп танылады.

Қылмыс заңсыз аборт жасаған уақыттан бастап аяқталған деп табылады.

Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен және әр түрлі ниеттермен: пайдакүнемдік, тұрмысқа шықпаған немесе некесіз жағдайда пайда болған жүктіліктен арылуды өтінген әйелге аяушылық білдіру т.с.с.

Қылмыстың субъектісі-16-ға толған тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі бар заңсыз аборт жасаған адам хирург-гинеколог, акушер-гинеколог, осы қылмыстың ауырлататын түрі –Қылмыстық кодекстің 117-бабының 3-тармағында заңсыз аборт жасағаны үшін бұрын сотталған адамның осы әрекетті қайталанғаны үшін жауаптылығы көзделген.Жауаптылықтың шарты-мұндай адамның сотталғандығы жойылмауы немесе сотталғандықтан арылмауы қажет.
Науқасқа көмек көрсетпеу (118-бап)
Қылмыстың тікелей объектісі-ауру адамның өмірі және денсаулығы. Қылмыс құрамы материалдық. Қылмыс объективтік жағынан:


  1. заңға сәйкес немесе арнайы Ереже бойынша көмек көрсетуге міндетті адамның дәлелді себептерсіз науқасқа көмек көрсетпеуі;

  2. бұл әрекетсіздіктен абайсызда науқастың денсаулығына орташа ауырлықтағы зиян келтірілуі;

  3. әрекетсіздіктен орын алған зардаптың арасындағы себепті байланыстың болуы арқылы көрініс табады.

Заңға немесе арнайы ережеге сәйкес медицина қызметкерлері, басқа адамдар бақытсыз жағдайларға байланысты зардап шеккендерге, жарақат алғандарға, ұландарға немесе басқадай кенеттен пайда болған аурумен ауырғандарға тез арада көмек көрсетуге міндетті. Мұндай көмекті медициналық мекемелер аумақтық, ведомстволық немесе меншік нысанына, бағыныштылығына қарамастан тез, кез келген уақытта, кез келген жерде көрсетпеуге міндетті.

Дәлелді себептерсіз науқасқа көмек көрсетпесе және одан заңда көрсетілген зардап орын алса, онда кінәлы қылмыстық кодекстің осы бабының тиісті тармақтары бойынша жауапқа тартылады.

Дәлелді себептерге-тойтарылмайтын күш орын алуы (су тасқыны, жер сілкіну), аса мәжбүрлік жағдайына байланысты дер кезінде көмек бермеушілік жатады.

Дәлелді себептермен науқасқа көмек көрсетпеу қылмыстық жауаптылықты жоятын мән-жайға жатады. Қылмыс заңда көрсетілген зардап-науқастың денсаулығына орташа ауырлықтағы зиян келтірілген уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Орын алған зардап кінәлы адамның әрекетсіздігі себепті болуы керек. Қылмыстың субъективтік жағы әрекетсіздік жөніндегі қасақаналық, ал одан орын алатын зардап абайсыздық болады. Қылмыстың субъектісі-арнаулы, 16-ға толған, науқасқа көмек көрсетуге міндетті адам.


Қауіпті жағдайда қалдыру (119-бап)
Қылмыстың объектісі-қауіпті жағдайда қалған адамның өмірі мен денсаулығы Қылмыс объективтік жағынан өміріне немесе денсаулығына қауіпті жағдайдағы және сәбилігіне, қарттығына, науқастығына немесе өзге де дәрменсіз күйінің салдарынан өзін-өзі сақтап қалу шараларын қабылдау мүмкіндігінен айырылған адамды кінәлы кісінің ол адамға көмек көрсету мүмкіндігі болған және ол адамға қамқорлық жасауға міндетті болған не оны өміріне немесе денсаулығына қауіпті күйге өзі қалдырған жағдайларда көрінеу көмексіз қалдыруы арқылы көрініс табады. Бұл қылмыс әрекетсіздік арқылы екі түрлі жағдайда көрініс табады:

  1. кінәлы адам өмірі мен денсаулығына қауіп туған адамға қамқорлық жасауға міндетті болса және ол адамға көмек көрсету мүмкіндігі болса;

  2. кінәлы адам ондай адамдардың өмірін немесе денсаулығын қауіпті күйге өзі қалдырса.

Бірінші жағдайда көрсетілген әркетсіздік үшін мына сипаттағы адамдар жауапты болады:

  1. заңның тікелей талаптары бойынша көмек көрсетуге міндетті адамдар: ата-аналар кәмелетке толмаған балаларына; балалары-кәрі ата-аналарына;

  2. көрсетілген әрекеттерді кәсібі немесе қызметтік борышы бойынша атқаруға міндетті адамдар: мектеп мұғалімдері, өрт сөндірушілер, спорт үйірмелерінің жетекшілері, балабақшасының тәрбиешілері және басқалар;

  3. көрсетілген міндеттерді жүзеге асыруды келісім-шарт бойынша жүзеге асыруға міндетті адамдар: жас балалардың немесе мүгедек адамдардың жалдамалы күтушілері;

Көрсетілген адамдар қауіпті жағдайда қалған адамдарға көмек көрсетуге міндетті болса (объективтік белгі) және оны жүзеге асыруға мүмкіндігі болса ғана (субъективтік белгі) және оларды көрінеу көмексіз қалдырған белгілердің тұтастай орын алған жағдайында ғана қылмыстық жауапқа тартылады.

Қауіпті жағдайда қалдырудың себептері әр түрлі болуы мүмкін:: жас мөлшеріне байланысты (сәби, қарттық) адам ағзасында орын алатын патологиялық немесе физиологиялық процестерге байланысты (науқастың күнге күйіп денесінің жансыздануы, басы айналып құлап қалу, көпшілік жүретін немесе басқа да жерде адамның ескілікті дертіне байланысты уақытша есі ауысып зардап шегуі), табиғи апаттарға байланысты (жер сілкіну, су тасу, қар көшкіні салдарынан үйінді астында қалған адамдар) т.б. Кінәлы адам адамдардың өмірін немесе денсаулығын қауіпті жағдайға өзі қалдырып, көмек бермей кетіп қалса осы бап бойынша жауаптылыққа тартылады. Мұндай жағдайларда жол-көлік оқиғасынан зардап шеккендерді тастап кету; көз көрмейтін адамды көшеден өткізуге міндетті адамның оны жолға тастап кетуі т.б. осы сияқты әрекеттер жатады. Қылмыс құрамы формальдық және ол заңда көрсетілген әрекетсіздіктерді істеген уақыттан бастап аяқталған деп саналады.

Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Заңдағы қауіпті жағдайда көрінеу көмексіз қалдыру деген сөздің өзі осы қылмыстың субъективтік жағының дәл мәнін айқындап тұр. Қылмыстық ниет әр түрлі болуы мүмкін, ол жаза тағайындағанда еске алынады.
Адамды ұрлау (125-бап)
Адамды оның еркінен тыс жағдайда заңсыз, қасақана басып алып оған иелік етіп, ұрлаушылардың билігінде ұстаудың адам ұрлау деп айтамыз.

Қылмыстың тікелей объектісі-адамның жеке бостандығы, қосымша тікелей объект-жәбірленушінің өмірі, денсаулығы, меншігі. Қылмыстың жәбірленушісі-жасына, денсаулық жағдайына, азаматтығына, әлеуметтік жағдайына қарамастан ұрланған адам. Өз баласын басқа ата-анасынан, туыстарынан ұрлап алып кету бұл қылмыстың құрамына жатпайды. Қылмыс объективтік жағынан мына әрекеттерді белсенді түрде жүзеге асыру арқылы көрініс табады: тірі адамды оның еркінен тыс жағдайда жасырып, ашық түрде немесе алдау жолымен қолға түсіру, оны тұрғылықты мекен-жайынан немесе уақытша тұрып жатқан жерінен басқа жерге апару; ұрланған адамды бас бостандығынан айырып ұстау. Қылмыс адамды оның еркінен тыс жағдайда қолға түсірген уақыттан бастап аяқталған деп танылады, қылмыс формальдық құрамға жатады. Субъективтік жағынан қылмыс тек тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған кез келген адам.



Бас бостандығынан заңсыз айыру (126-бап)
Бұл құрам Қылмыстық кодекстің 125-бабында көрсетілген қылмысқа ұқсас. Одан айырмашылығы адам өзі тұратын жерден басқа жерге ауыстырылмайды, оған өлтіремін немесе денсаулыққа зиян келтіремін деп қорқыту арқылы еркін жүріп-тұруға шек қойылады, егер бұл талапты орындамаса оған ескертілген зиянның келтірілуі есіне салынады.Қылмыстың тікелей объектісі-адамның жеке басының бостандығы, қосымша тікелей объектісі-адам өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігі. Қылмыстың жәбірленушісі кез келген адам болуы мүмкін. Объективтік жағынан қылмыс адамды, оны ұрлауға байланысты емес жағдайда бас бостандығынан айырумен сипатталады.Яғни жәбірленушінің еркін- қалауынша жүріп-тұруына тыйым салынады немесе оны бір тұрғын жайға жауып қояды не байлап, қорқытып зорлықпен ұстайды, өз тілегі бойынша адамдармен кездесу мүмкіндігінен айырылады. Қылмыстың жасалу тәсілі жәбірленушіні күш қолданып немесе күш қолданбақшы болып қорқыту болып табылады. Қылмыс құрамы формальдық. Адам бас бостандығынан заңсыз айырылған уақыттан бастап қылмыс аяқталған деп танылады. Заңсыз бас бостандығынан айыру мерзімі қылмысты саралауға әсер етпейді. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстық ниет әр түрлі: қызғаныш, кек алу, бұзақылық т.с.с. болуы мүмкін.Қылмыстың субъектісі-16-ға толған жай адам.Лауаазым адамдарының мұндай әрекеттері Қылмыстық кодекстің тиісті басқа баптары бойынша саралануға жатады.
Бас бостандығынан заңсыз айыру (126-бап)
Бұл құрам Қылмыстық кодекстің 125-бабында көрсетілген қылмысқа ұқсас. Одан айырмашылығы адам өзі тұратын жерден басқа жерге ауыстырылмайды, оған өлтіремін немесе денсаулыққа зиян келтіремін деп қорқыту арқылы еркін жүріп-тұруға шек қойылады, егер бұл талапты орындамаса оған ескертілген зиянның келтірілуі есіне салынады.Қылмыстың тікелей объектісі-адамның жеке басының бостандығы, қосымша тікелей объектісі-адам өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігі. Қылмыстың жәбірленушісі кез келген адам болуы мүмкін. Объективтік жағынан қылмыс адамды, оны ұрлауға байланысты емес жағдайда бас бостандығынан айырумен сипатталады. Яғнжәбірленушінің еркін-қалауынша жүріп-тұруына тыйым салынады немесе оны бір тұрғын жай-ға жауып қояды не байлап, қорқытып зорлықпен ұстайды, өз тілегі бойынша адамдармен кездесу мүмкіндігінен айырылады. Қылмыстың жасалу тәсілі жәбірленушіні күш қолданып немесе күш қолданбақшы болып қорқыту бол-ып табылады. Қылмыс құрамы формальдық. Адам бас бостандығынан заңсыз айырылған уақыттан бастап қылмыс аяқталған деп танылады. Заңсыз бас бостандығынан айыру мерзімі қылмысты саралауға әсер етпейді. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстық ниет әр түрлі қызғаныш, кек алу, бұзақылық т.с.с. болуы мүмкін. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған жай адам. Лауазым адамдарының мұндай әрекеттері Қылмыстық кодекстің тиісті басқа баптары бойынша саралануға жатады.
Психиатриялық стационарға заңсыз орналастыру (127-бап)
Психиатриялық стационарға орналастырудың негізгі және тәртібі Қазақстан Республикасының «Психиатриялық көмек көрсету және азаматтарға ондай көмек көрсетуге байланысты кепілдіктер туралы» арнаулы заңында көрсетілген. Осы заңға сәйкес психиатриялық стационарға осындай дертпен ауыратын адамдар тек қана дәрігерлік-психиатриялық комиссияның тиісті қорытындысына немесе сот қаулысына сәйкес орналастырылады. Сау адамды психиатриялық стационарға орналастыру заңсыз деп танылады. Қылмыстың тікелей объектісі-адамның бостандығын реттейтін қоғамдық қатынастар. Объективтік жағынан қылмыс адамды психиатриялық стационарға заңсыз орналастыру немесе заңсыз ұстау арқылы сараланады. Заңда көрсетілмеген негіздер бойынша немесе жалған құжаттар жасау жолымен сау адамды психиатриялық стационарға орналастыру осы мекемелерге заңсыз орналастыру деп танылады. Емдеу мерзімі өткен немесе сауыққан адамды шығарудан бас тарту психиатриялық стационарда заңсыз ұстау деп табылады.Қылмыс формальдық құрамға жатады, ал адамды психиатриялық стационарға заңсыз орналастырған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстық ниет-пайдакүнемдік, кек алу, жек көру, қызғаныш т.б. болуы мүмкін. Қылмыстық ниеттің іс-әрекетті саралауға әсері болмайды, бірақ жаза тағайындағанда ескерілуі мүмкін. Қылмыстың субъектісі-заңсыз психиатриялық стационарға орналастыруға немесе заңсыз ұстауға шешім қабылдаған адамдар (дәрігер-психиатр, емдеуші дәрігер немесе жалған құжат дайындаған психиатр-дәрігер, сондай-ақ қаулы шығарған судья). Басқа 16-ға толған адамдар осы қылмыстың ұйымдастырушысы, айдап салушы немесе көмектесушісі болуы мүмкін.

Дәл сол әрекет, егер ол: а) пайдакүнемдік ниетпен жасалса;

б) адам өзінің қызмет бабын пайдаланып жасаса;

в) абайсызда жәбірленушінің өліміне не өзге ауыр зардаптарға әкеп соқса-осы қылмыстың ауырлататын түріне жатады.(127-баптың 2-тармағы).

Абайсызда жәбірленушінің өлімге душар болуы заңсыз психиатриялық стационарға орналасқанына ыза болған адамның өзін-өзі өлтіруі немесе басқа есі ауысқан аурулардың жабылып өлтіруі салдарынан орын алуы мүмкін. Өзге де ауыр зардаптарға-жәбірленушінің ауыр, орта дене жарақатын алуы, өзінің немесе туыстарының психиатриялық ауруға шалдығуы т.с.с. жатады.
Адамдарды пайдалану үшін азғырып көндіру (128-бап)
Қылмыстың тікелей объектісі адамдардың бостандығы мен еркі қосымша тікелей объект-жәбірленушінің ар-намысы, адамгершілігі.

Қылмыс объективтік жағынан адамдарды алдау жолымен жасалған нәпсіқұмарлық немесе өзгедей пайдалану үшін азғырып-көндіру әрекеттері арқылы сараланады. Қылмыстың өзі әрекет арқылы алдау тәсілін қолданып жүзеге асырылады. Алдау (жұмыс беру, қызмет көрсету, оқу-өндірістік істерді ұйымдастыру) арқылы адамдарды жиып алып, оларды нәпсіқұмарлық әрекеттермен айналысуға немесе өзгедей) жезөкшелік, притон ұйымдастыруға т.с.с.) пайдалану үшін азғырып көндірумен ұштасады. Азғырып көндіруге алдау жолымен жиналған адамдарға нәпсіқұмарлықтың артықшылығын, пайдасын құлағына сіңіретін әртүрлі айла-шарғылар жасау жатады. Қылмыс құрамы формальдық, ол адамдарға алдау әрекетін жасаған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен, пайдакүнемдік мақсатымен істеледі.Қылмыстың субъектісі 16-ға толған кез келген адам, лауазымды адамдардың қызмет бабын пайдаланып істеген мұндай әрекеттері қызмет бабын теріс пайдаланғандық деп танылады (307-бап).

а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;

б) кәмелетке толмағандығы көрінеу анық адамға қатысты жасалған әрекеттер осы қылмыстың ауырлататын түрі (ҚК-тің 128-бабының 2-тармағы).



Жеке адамның ар-намысына және

адамгершілігіне қарсы қылмыстар.

Жала жабу (129-бап)
Қылмыстық кодексте жала жабу, яғни басқа адамның ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін немесе оның беделін түсіретін көрінеу жалған мәліметтер тарату-деп көрсетілген. Қылмыстың тікелей объектісі адамның ар-намысы мен қадір-қасиеті, беделі. Қылмыстың заты көрінеу жалған мәліметтер. Қылмыстың жәбірленушісі болып кез келген адам, оған есі дұрыс емес, кәмелетке жасы толмаған, өлген адамдар да жатады. Объективтік жағынан қылмыс белсенді әрекет арқылы басқа адамның ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін, оның беделін түсіретін көрінеу жалған мәліметтер тарату жолымен жүзеге асырылады. Тарту деп осындай жалған мәліметтерді өзінен басқа кем дегенде бір адамға, бірнеше адамға, белгісіз адамдар тобына айтуын немесе баспасөзде жариялауды, радио, теледидар арқылы, сондай-ақ көпшілік алдында сөйлеген сөз арқылы жеткізуді айтамыз. Қылмыс құрамы формальдық. Қылмыс жалған мәліметтерді таратқан уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Мұндай мәліметтер: біріншіден, шындыққа жатпайтын жалған болуы; екіншіден адамның ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін немесе оның беделін түсіретін болуы керек. Мысалы, жәбірленушіні соз ауруымен ауырады деп бөтен адамға айтса немесе ол үнемі притон ұйымдастырады деп көп адамның арасына сөз таратса. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам адамның ар-намысына және қадір-қасиетіне, беделіне тиетін көрінеу жалған мәліметтер тарататынын сезеді және соны істеуді тілейді. Шын мәнінде жанылысып айтқан мұндай мәліметтер үшін Қылмыстық жауаптылық туындамайды. Қылмыстық ниет сан қилы болуы мүмкін: кек алу, жек көрушілік, қызғаныш, мансапқорлық т.с.с.

Қылмыстың субъектісі-16-ға толған кез келген адам. Көпшілік алдында сөз сөйлегенде не көпшілікке таратылатын шығармада, не бұқаралық ақпарат құралдарында жала жабу-осы қылмыстың ауырлататын түріне жатады (129-баптың 2-тармағы). «Көпшілік» деген термин-қоғамдық орындарда, көп адамның ортасында, бөтеннің арасында осындай мәліметтерді тарту дегенді білдіреді. Көпшілікке тартылатын шығармаға-кітаптар, фильмдер, плакаттар, картиналар, фотоальбомдар жатады. Бұқаралық ақпарат құралдарына-газет, журнал, радио, теледидар, бейнекассеталар арқылы жалған мәліметтерді таратулар жатады. Жала жабу әрекетін саралағанда кінәлының пиғылының адамның ар-намысына және адамгершілігіне қарсы бағытталғанын анықтаудың маңызы зор. Егер кінәлы адам жалған мәліметтерді жәбірленушіні қылмыстық жауаптылыққа тарту мақсатын көздеп таратса, онда оның әрекеті жала жабу емес, көрінеу жалған сөз жеткізуге (351-бап) жатады. Көрінеу жалған сөз жеткізуде қылмыс жасады деген мәліметтер әдетте қылмыстық іс қозғайтын органдарға хабарланады.


Қорлау (130-бап)
Қылмыстың тікелей объектісі - адамдардың ар-намысы, қадір-қаиеті, беделі.

Қылмыстың жәбірленушісі кез келген адам.Объективтік жағынан қорлау, яғни басқа адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін әдепсіз түрде кемсіту арқылы жүзеге асырылады.Қылмыстың объективтік жағының міндетті белгілерінің бірі адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін әдепсіз түрде кемсіту болып табылады.

Кемсітудің тәсілі сан алуан болуы мүмкін ауызша, жазбаша, әрекет арқылы. Әдепсіз түрде кемсітуге моральға, адамгершілікке жатпайтын әдепсіз сөздермен, жаман, теріс қимылдар көрсетумен немесе бетіне түкірумен, ұрумен, балағат сөздермен тілдеу сияқты әрекеттер жатады. Мұндай қорлау әрекеттері нақты адам немесе бір топ адамға қатысты орын алуы мүмкін.Қылмыс құрамы формальдық, ол жәбірленушіні қорлайтын әрекеттер орын алған сәттен бастап аяқталған деп танылады.Субъективтік жағынан алғанда қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам бөтен адамның ар-намысын, қадір-қасиетін әдепсіз түрде кемсітетінін сезеді және оны жүзеге асыруды тілейді. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған адам.Көпшілік алдында сөз сөйлегенде не көпшілікке таратылатын шығармада, не бұқаралық ақпарат құралдарында қорлау- осы қылмыс құрамының ауырлататын түріне жатады. (130-баптың 2-тармағы). Қылмыстың ауырлататын бұл түрлерінің мазмұны жала жабу (129-бап) құрамының ауырлататын түріне ұқсас.

Жыныстық қылмыстар
Жыныстық қылмыстардың қоғамға қауіптілігі өте зор және ол кең өріс алған қылмыстардың бірі. Оның қоғамға қауіптілігі сол мұндай қылмыстарды істеу азаматтардың заң қорғайтын жыныстық бостандығына және жыныстық бостандығына қол сұғылмаушылыққа қасақана қол сұғу арқылы, оларға моральдық, рухани, адамгершілік тұрғысынан зиян келтіре отырып, жеке тұлғалардың өмірі мен денсаулығына зор қатер туғызады. Бұл тұрғыда қылмыстардың топтық объектісі жеке тұлғалардың жыныстық бостандығын, жыныстық бостандыққа қол сұғушылықты реттейтін қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады. Қылмыстың тікелей объектісі-жыныстық бостандықтың, жыныстық бостандыққа қол сұғушылықтың жекелеген салалары болып табылады. Объективтік жағынан бұл тұрғыдағы қылмыстардың барлығы белсенді әрекет арқылы жүзеге асырылады. Заңдылық құрылысы жөнінен бұл қылмыстар (зорлаудың ауырлататын түрінен басқалары) формальдық құрамға жатады. Субъективтік жағынан осы топқа жататын қылмыстар тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады.Қылмыстың субъектісі-нақты қылмыс құрамының ерекшеліктеріне байланысты 14, 16,18-ге толған кез келген ер немесе әйел жынысты адамдар болады. Зорлаудың субъектісі тек ер жынысты адам болады. Енді осы топқа кіретін жекелеген құрамдарға талдау жасайық.
Зорлау (120-бап)
Зорлаудың тікелей объектісі әйелдің жыныстық еркі және бостандығы, ал қосымша тікелей объектісі әйелдің денсаулығы, ар-намысы болып табылады. Қылмыстың жәбірленушісі тек қана әйел жынысты адамдар болады. Объективтік жағынан алғанда зорлау жәбірленушіге немесе басқа адамдарға күш қолданып немесе оны қолданбақшы болып қорқытып, не жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдаланып жыныстық қатынас жасау арқылы көрініс табады.

Зорлау дегеніміз еркектің әйелдің еркінен тыс, оның келісімінсіз табиғи түрде жыныстық қатынас жасауы болып табылады. Бұдан басқа күш қолданылып жасалатын жыныстық актілер нәпсіқұмарлық сипаттағы басқадай іс-әрекеттерге жатады (мысалы, табиғи емес түрде жыныс қатынасын жасау, еркек пен еркектің, әйел мен әйелдің зорлықпен жасалатын жыныстық қатынастары т.с.с).Зорлауды жүзеге асырудың тәсілдері заңда (120-бап) атап көрсетілген. Олар: 1) жәбірленушіге немесе басқа адамдарға күш қолдану;

2) немесе оны қолданбақшы болып қорқыту;

3)жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдаланып жыныстық қатынас жасау деп тура көрсетілген.Күш қолдануға жәбірленушінің қарсылығын басу үшін оны ұрып-соғу, жарақаттау, басқа да тәнін ауыртатын жарақаттап келтіру, қол-аяғын байлау, тұрғын жайға қамап ерекше ұстау, көмек, шақыруға мүмкіндік бермеу әрекеттері жатады. Күш қолданбақшы болып қорқытуға кінәлының жәбірленушіні, оның балаларын немесе жақын туыстарын, өзге де оған жақын деген адамдарды ұрып-соғып, сабайтынын, азаптайтынын немесе басқадай зорлық әрекеттерін жасайтынын білдіретін әрекеттері жатады. Жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдалануға оның дене бітімі немесе психикалық жай-күйіне байланысты (өте жастығына, кемтарлығына, есінің кіресілі-шығасылы болуына, басқадай ауыр науқастығы немесе ессіз күйге келуі салдарынан) өзіне қарсы істеліп жатқан әрекеттердің сипаты мен мәнін түсінбеушіліктен немесе оны түсінгенімен жәбірленушінің оған қарсылық көрсетуге мастығынан немесе басқадай негіздер бойынша шамасы келмеген жағдайлары жатады. Зорлау құрамы болу үшін кінәлы адам заңда көрсетілген тәсілдердің бірін қолдана отырып, жәбірленушімен физиологиялық жағдайда жыныстық қатынаста болуы қажет. Яғни көрсетілген қылмыс жыныстық актіні бастаған уақыттан, яғни кінәлының өз жыныс мүшесін жәбірленушінің жыныс органына енгізген сәттен бастап аяқталған деп танылады.Қолданылып жүрген қылмыс заңы алдау арқылы жыныс қатынасын жасағаны үшін қылмыстық жауаптылық белгілемейді. Сондықтан да әйелді алдап, яғни оған үйленемін деп сеніміне қиянат жасау жолымен жыныс қатынасын жасауда әйелді зорлау қылмысының құрамы жоқ. Ал күш жұмсау арқылы жәбірленушімен жыныс қатынасын жасауға бағытталған, бірақ кінәлыға байланыссыз себептермен орындалмай қалған қасақана әрекет зорлауға оқталу деп саналады. Зорлауға оқталуды басқа қылмыстардан ажыратқанда кінәлы жәбірленушімен жыныс қатынасын оның еркінен тыс жасауды мақсат қылғанын және қолданылған күш осы мақсатқа жету үшін жұмсалғанын анықтау керек. Бұл жағдайлар анықталмаса, онда кінәлының әрекетінде зорлауға оқталғандық үшін қылмыс құрамы жоқ. Жәбірленушіні жыныс қатынасын жасауға көндіруге бағытталған дәмелену, жалыну, сондай-ақ алдау сияқты әрекеттерді зорлау немесе оған оқталу деп саралауға болмайды. Зорлаудан өз еркімен бас тартуға дейінгі жасалған қоғамға қауіпті әрекеттер (соққыға жығу, денеге жарақат салу, киімді жырту ж.т.б.) нақты жағдайларға қарай денеге қасақана жарақат салу, қасақана мүлікті жою және басқа жауаптылықты белгілейтін Қылмыстық кодекстің баптары бойынша сараланады.Жыныс қатынасын жасауға физиологиялық жағынан қабілеті жоқ адамның жыныстық қатынастар жасау әрекеттері нақтылы жағдайларға байланысты бұзақылық, қорлау немесе өзгедей жауаптылықты көздейтін қылмыстық кодекстің басқа баптары бойынша саралануы мүмкін. Мұндай әрекеттер зорлауға оқталғандық деп танылмайды.



Субъективтік жағынан зорлау тек қана тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады. Кінәлы адам жәбірленушімен оның еркінен тысқары жағдайда заңда көрсетілген тәсілдерді қолданып жыныс қатынасын жасайтынын біледі, сезеді және соны жүзеге асыруды тілейді. Зорлаудың субъектісі болып 14-ке толған ер адам ғана болады. Әйелдер осы қылмыстың ұйымдастырушысы, айдап салушысы немесе көмектесушісі болуы мүмкін. Егер кінәлы адамның зорлағаны немесе нәпсіқұмарлық сипаттағы зорлау әрекеттерін жасағаны үшін бұрын сотталғандығы жойылса немесе ол адам жаман атақтан арылса, онда ол осы қылмысты бірнеше рет жасаған деп танылмайды. Кінәлы адам шамалы уақыт ішінде бір ниетпен жәбірленушімен бірнеше рет жыныс қатынасын жасаса, онда оның осы әрекетінде зорлаудың бірнеше мәрте жасалған құрамы бар. Абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеп соқтырған зорлауда кінәлының екі нысаны орын алады. Зорлап жыныс қатынасын жасауды кінәлы тікелей қасақаналықпен жүзеге асырады, ал одан болатын зардап-жәбірленушінің өлуіне абайсыздықпен жол береді.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет