Сабақ эмр-дің теориалық астарымен оның объектісі

В) Жапонияда

Д) АҚШ-та

А) Кәсіпкерлерге жаңа фирмалар ашуға, ынталандыратын заңдар шығару.

Б) Кәсіпорындарды жекешелеидіру

В) Ел ішіндегі қор биржаларыпың санын арттыру

Г) Ішкі рынокты шет ел инвесторлары үшін ашып беру

Д) Бағалар мсн тарифтерді реттейтін заң шығару

А) 100. мың

Б) 20 мың

В) ІЗОмың

Г) 77 мың

Д) 46 мың

А) Өпдіріс саласына

Б) Өндірістік смес салаға

В) Жеціл өнеркәсіпке

Г) Ауыл шаруашылығы саласына

Д) Байланыс саласына

А) Жапония

Б) Норвегия

В) Австралия

Г)Үлыбритания

Д) Қазақстан

Фискалдык саясаттын ең манызды бөлігі салықты реттеу болып табылады. Ежелден салыкка қатысты белгілі нәрсе, ол экономикада еи жакты роль аткарады. Бір жағынан — мемлекеттің табысын қалыптастырса, екінші жағынан тұтынушы мен өндірушіге ынталандырушылык әсер етеді. Салықтың жоғары болуы жалпы ұлттық өнім көлемін азайтады. Сондай-ак салықтың төмен болуы мемлекеттің табысын азайтады. Сондықтан нақты жағдайды ескере отырып, салык. ставкасының дұрыс шекарасын анықтау мәселесі көлденең тартылады. Салықты реттеудің ең кең тараған түрлері мыналар болып табылады:

а) кейбір экономикалык процестерді ынталандыру мен шектеу максатында салык ставкасын өзгерту. Мемлекет экономиканы көтеруді ынталандыру үшін кейбір жекелеген сала мен территорияға (Арал өңірі), табиғаты келеңсіз ауданға, еркін экономикалық аймақка арнайы салык салудың женілдеген режимін белгілейді.

Кәсіпорынның қызметі ең маңызды мәселені шешуге арналса, жергілікті деңгейдегі мемлекетгік органдар өз шама-шаркьша қарай оны ынталандыра алады. Телеушілердін негізгі массасына жанама салык пен табыс салығы ставкасын көтеру жеке түгыну тауарларына сұранымды шектеу ұшін жасалады. Пайдаға салык ставкасынын өзгеруі қорлану процесіне әсер ету үшін жасалады: салык ставкасының ең төмен кезінде күрделі кдржы өседі, ал ең жоғарғы инвестициялау аса пайдасыз;

ә) ставканы өзгертпеуді сактай отырып, салык төлемі ережесін өзгерту. Мысалы, бүған негізгі қор амортизациясының мүмкін болатын мерзімін өзгертуді жаткызамыз. Амортизация мерзімін қысқарту амортизациялык төлемдерді ұлайтуға мүмкіндік жасайды және сол салық ставкасы жағдайында ресурстардың қорлануын үлғайтады;

б) салық жеңілдіктерін алып тастау немесе ендіру. Сала жеңіддікгерін белгілеу капиталдьщ, сала аралық кұйылуын ретгейді.

Салықты реттеудің тиімділігі қайшылықты тенденция мен шектеледі. Егер конъюктура күрделі қаржы үшін ьщғайсыз болса, онда салык ставкасының төмендеуі ынталандыруға аса қаукарсыз болуы мүмкін.
8 апта

Жазбаша бақылау-2 балл

Елдің өндіргіш күштерін орналастырудағы жалпымемлекеттік мүдделердің бірегейлігі мен оның тиімділігін арттырудағы инфрақұрлымдық салалардың ролі.

1. 
   Экономиканы реттеу жөніндегі жалпы мемлекеттік шаралар
   

2. 
   Экономиканы құрылымдық қайта құру концепциясын ғылыми негіздеу
   

3. 
   Халық тұтынатын тауарларға сұранысты қанағаттандыруға мүмкіндік беретін агроөнеркәсіптік кешен
   

4. 
   Нарық инфрақұрылымның қалыптасуы
   

5. 
   Экономиканы агроөнеркәсіп және машина жасау кешендерінің басымды даму мәселелерін шешу
   

6. 
   Нарыққа ұсынылатын тауарлардыі өндірістік шығындар мөлшерін анықтау
   

7. 
   Транспорттық шығындар
   

8. 
   Өндіргіш күштерді орналастыру
   

9. Өндірістік қуаттың өсуі

Кез келген ќоѓам мейлі оны капиталистік дейік мейлі социялистік дейік, µзініњ болашаќтаѓы даму перспиктивасын аныќтап, болжауымыз µмір с‰ре алмайды. Экономикалыќ болжамдар негізінде ќоѓамныњ даму маќсатын, сол маќсатќа жетуге экономикалыќ ресурстар кµлемін ±заќ орта, ќысќа мерзімдік жоспардыњ тиімді варианттарын ‰кіметтіњ экономикалыќ техникалыќ саясаттарыныњ негізігі баѓыттарын аныќтау ‰шін ќажет.

Сондыќтан, ќоѓамныњ даму ‰рдістерін болжау дењгейін неѓ±рлым жоѓары болса экономиканы басќару ісі де соѓ±рлымтиімді болады.

Болжам дегеніміз белгілі бір объектініњ болашаќтаѓы жай к‰йі даму жолдары туралы ѓылми – дєлелді пікір. Болжамдарды зерттеп дайындау процесі болжау деп аталады. Болжау ќоѓам µмірініњ барлыќ саласында теория мен практиканы байланыстырып т±ратын µте мањызды т‰йінде болып саналады.

Ол негізінде екі маѓынада т±рады. Біріншісі, болжап айту яѓни мєселеніњ болашаќтаѓы перспективалыќ жєй к‰йі суреттеп бейнелеп беру. Екіншісі, болжап кµрсету ескерту, яѓни мєселеніњ болашаѓы туралы барлыќ информацияны тиімді пайдалана отырып, оны шешу жолдарын кµрсету, аныќтау. Сондыќтан болжау мєселесіне біз екі т±рѓыдан теориялыќ танымдыќ жєне басќару т±рѓысынан ќараймыз.

Зерттеу процесін ж‰ргізу амалдарын ќолданылуына жєне болашаќ жєй к‰йдіњ айќындалу дењгейіне байланысты болжау, болжап кµрсетудіњ ‰ш формасы бар. Олар гипотеза болжам, жоспар. Гипотеза жалпы теория дењгейіндегі ѓылыми болжауды бейнелейді. Болжам, гипотезамен салыстырѓанда, єлдеќайда наќты сипаттама береді, µйткені ол сапалыќ ќана емес, сандыќ µлшемдерге негізделгено.

1. 
   Ғылыми болжау
   

2. 
   Жоба
   

3. 
   Жоспарлау
   

4. 
   Гипотеза
   

5. 
   Болжам
   

6. 
   Экономиканы талдау
   

7. 
   Макроэкономикалық тұрақтылық
   

8. 
   Қысқа мерзімдік жоспар
   

9. 
   Орта мерзімдік жоспар
   

10. 
    Ұзақ мерзімдік жоспар
    

11. 
    Инфляция
    

12. 
    Стратегия
    

13. 
    Жоспар көрсеткіші
    

14. 
    Стратегиялық жоспарлау
    

15. 
    Индикативті жоспарлау
    

Экономикалыќ болжаулар тµмендегі классификацияѓа сєйкес тµрт топќа жіктеледі:

Болжау кењістігіне байланысты: макроэкономикалыќ (халыќ шаруашылыќ); ќ±рылымдыќ кешендер жєне салалыќ жєне аймаќтыќ болжамдар.

Болжау мерзіміне: байланысты оперативті; ќысќа мерзімдік (1 жылдан 5 жылѓа дейін); ±заќ мерзімдік (5-15-20 жылѓа дейін); алыс мерзімдік (20жылдан арѓы мерзімге) болжамдар.

Зерттеу объектісіне байланысты ќатынастардыњ даму болжамы; ѓылыми-техникалыќ пронрестіњ даму болжамы; халыќ шаруашылыѓы дамуыныњ динамикасы; ењбек ресурстарыныњ даму болжамы; табиѓи ресурстарды пайдалану болжамы т. б.

Функцияналдыќ белгісі бойынша: барлау болжамдары; нормативтік болжамдар.

Барлау болжамдары зерттеу объектісінде б±рын жєне ќазіргі кезде ќалыптасќан тенденциялар келешектегі де µзгермейтіндігіне негізделген.

Нормативтік болжам алдын ала айќындалѓан маќсаттар негізінде жасалынады. Зерттеу объектісініњ ыќтимал хал к‰йне ќанша мерзімде, ќандай жолдармен жететіндігін аныќтауѓа арналѓан.

Болжамдар жіктелуге мен болжау єдістері жєне керекті мєлімет алу туралы мєселеге тыѓыз байланысты. Болжам жасау ісінде жалпыѓылымдыќ єдістермен бірге болжау мен жоспарлауѓа тєн, спецификалыќ, µзіндік єдіс-амалдар ќолданылады.

Жалпыѓылымдыќ єдістер тарихи кµзќарасты кешенді кµзќарасты ж‰йелілік кµзќарасты, ќ±рылымыдыќ кµзќарасты талап етеді.

1. 
   Ғылыми-техникалық прогресс дегеніміз не?
   

2. 
   Экономика саласында ҒТП-ң маңыздылығы қандай?
   

3. 
   ҒТП-ң екінші кезеңі қалай аталады?
   

4. 
   ҒТП-ң үшінші кезеңі қалай аталады?
   

5. 
   ҒТП-ң неше нысаны бар?
   

6. 
   ҒТПң нысандарын ата
   

7. 
   ҒТП қай ғасырда басталды?
   

8. 
   Прогресі регрестен айырмашылығы неде?
   

9. 
   Мануфактура дегеніміз не?
   

10. 
    Ірі машиналы өндірістің бір інші кезеңін ата
    

11. 
    ҒТП-ке мемлекет қандай әсер береді?
    

12. 
    ҒТП-ң негізгі бағыттарын атап өтіңіз
    

Дүниежүзілік шаруашылық пен ҒТР-ды көптеген коғамдық, жаратылыстану және дәл ғылымдар зерттейді. Бірақ оларға тән жағрапиялық тұрғыдан экономикалық және әлеуметтік жағрапияның бір тармағы ретінде дүниежүзілік шаруашылық жағрапиясының қарастыратын объектісі болып табылады.

Ғылыми-техникальгқ революция (ҒТР) ұғымы. Адамзат өркениетінің бүкіл дамуы ғылыми-техникалық өрлеумен тығыз байланысты. Алайда осы өрлеу құрамында өндіргіш күштерінің жедел және терең өзгерістерінің жеке кезеңдері болып тұрады. ХVШ-ХVХ ғасырларда бірқатар елдерде қол өндірісінен ірі машина өндірісіне өтуді жария еткен, өнеркәсіп төңкерістер кезеңі осындай еді. Оның үстіне, XX ғасырдың ортасыңда басталған қазіргі ҒТР кезеңі тап осындай болды.

Ғылыми-техникалық революция ғылымның, тікелей қоғамның өндіргіш күштеріне айналуына негізделіп, адам баласының өндіргіш күштерінің сапа жағынан түбегейлі өзгергендігі болып табылады. Ол ақырыңдап пісіп жетіледі де, содан кейін адамның материалдық және рухани мүмкіндіктерінің ғаламат өсуіне бастама болды. Ендігі жерде біз ҒТР-дың одан әрі тереңдеу дәуірінде өмір сүріп жатырмыз.

Жаңа технологияға өтудің орасан зор маңызы бар. Машина жасауда бұл металдарды механикалық әдіспен өңдеуден механикалық емес электроникалық, плазмалық, лазерлік, радиациялық, ультра дыбыстық, вакуумдық және т.с.с әдіспен өңдеуге көнгу болып табылады. Металлургияда бұл шойын, болат және прокат алудың ең прогрестшіл әдістерін, ауыл шаруашылығында топырақты жыртпай өңдеу деп аталатын - түренсіз егіншілік, коммуникация саласында радиорелелі, шыны-талшықты байланыс, телекстер, телефакстер және т.с.с.

Мысалы, 90-шы жылдардың басында Батыстың басты елдерінде іс жүзінде болаттың бәрі отгегі конверторлары мен электр пештерде өңдірілді, бүкіл болат дайындаманың жартысы. Ал, Жапонияда тіпті 95%-ті үздіксіз қүю әдісімен алынады. Қазір темірді металдандырылған тікелей қалпына келтіру әдісінің көмегімен дүние жүзінде бүкіл болаттың 20 млн тоннасын өндіреді. Бүгін революциялық жол, ол техника мен технологияның, ғылыми-техникалык прогрестщ дәуіріңдегі басты даму жолы.

1. 
   ҒТП – кең ауқымды әмбебап
   

2. 
   Ғылым мен өндірістік интеграция
   

3. 
   Жаңа принципті техника
   

4. 
   Қазіргі ҒТП-ң ерекшеліктері
   

5. 
   ҒТП-ң динамикалық қозғалысы
   

6. 
   Ғылыми техникалық прогрестің эволюциялық формасы
   

7. 
   ҒТП-ке мемлекеттің әсер туї
   

8. 
   Ғылыми-техникалық жетістіктер
   

9. 
   Ғылыми-техникалық инновациялар
   

Капиталистік экономикалыќ формацияныњ ќалыптаса бастаѓан алѓашќы кезењінде, пропорциялар нарыќтыќ ‰йлестіру механизмі арќылы жєне кризистер арќылы ќалыптасады. Оѓан экономиканыњ дамуы зањдары ‰здіксіз ыќпал етіп отырады. Тауар µндірушілер экономикалыќ зањдардыњ бар – жоѓын сезбесе де, сол зањдардыњ талабына сєйкес ќызмет жасайды. Мысалы, ол µндірген тауарына баѓа ќойѓан кезде, тек µзініњ ж±мсаѓан шыѓынын есептеп ќоймай, сонымен бірге базарда ќалыптасќан жаѓдайды ескереді. Оѓан к‰н зањы ыќпал етеді. Сонымен,бірінен – бірі туындап отыратын бірімен – бірі тыѓыз байланыстаѓы тауар µндірушілер ќызметі арќасында экономикада пропорциялар ж‰йесі ќ±рылады. Яѓни, экономиканыњ ќ±рылымдыќ бµліктері арасында белгілі бір сандыќ ќатынастар ќалыптасады. Оны біз пропорцияналдыќ дейміз.

¤ндіріс к‰штерініњ дамуы жоѓары дењгейге жеткен кезде нарыќтыќ ‰йлестіру механизмі де, кризистер де экономикалыќ пропорцияларды ќ±руѓа жеткілікті бола алмайды.

Осы жаѓдайда экономикалыќ пропорциялар ж‰йесін, пропорционалдыќ саналы т‰рде ќ±ру ќажеттілігі туындайды. Саналы т‰рде ќ±рылѓан пропорционалдыќ – жоспарлыќ болып табылады.

Болжаудыњ негізгі маќсаты дамудыњ балама баѓыттарын жєне олардыњ єлеуметтік – экономикалыќ салдарын аныќтау болѓандыќтан ол экономиканы жоспарлаудыњ алѓашќы сатысы болып табылады.

Жоспарлау тµменде кµрсетілген міндеттерді атќарады:

1. 
   ќоѓамныњ єлеуметтік – экономикалыќ дамуыныњ басынќы (негізгі) баѓыттарын аныќтау;
   
2. 
   жоспарлы кезењ экономикасыныњ сандыќ жєне сапалыќ сипаттамаларын белгілеу;
   
3. 
   материалдыќ, ењбек жєне ќаржы ресурстарын орынды пайдалану арќылы ѓылыми – техникалыќ, єлеуметтік жєне экономикалыќ мєселелерді шешудіњ тиімді жолдарын тањдау;
   
4. 
   жекелеген салалар мен аумаќтардыњ даму ќарќыны мен пропорцияларын (µз ара сандыќ ќатынастарын) аныќтау
   

1. 
   ҒТП қай ғасырда пайда болады
   

В) 20 ғ

2. 
   Ірі машиналы өндірістің құрылуының 2-ші кезеңі
   

В) Мануфактура

С) Фабрика

3. 
   Жаңа технологиялық өндіріс әдісінің нәтижесі
   

В) Қолымен істейтін еңбек құралдарының нәтижесі

С) Еңбек бөлінісі

4. 
   Фабрика кезеңі қай ғасырды қамтиды
   

В) 16

5. 
   Мануфактура кезеңі қай ғасырда орын алады
   

В) 15 ғ соңы

С) 20 ғ

6. 
   Жай кооперація дегеніміз
   

В) Машиналы өндіріске негізделген

С) Еңбек бөлінісі

7. 
   ҒТП- нысандары
   

В) Эволюция, революція

С) Эволюция, технология

8. 
   Ірі машиналы өндірістің бір інші кезеңі
   

В) Фабрика

С) Жай кооперація

9. 
   ҒТП-ң неше нысандары бар
   

В) 2

10. 
    ҒТП-ң үшінші кезеңі
    

В) Мануфактура

С) Марксизм


16 сабақ

Халықты еңбекпен ұтымды қамту мен әлеуметтік қорғауды мемлекеттік реттеу.

Қазіргі кезде біздін Казакстанда баска көптеген елдермен салыстырығанда адамнын еңбегі төмен бағалануда. Мысалы, бір сагатгык адам еңбегі Швецарияда - 15,5 АҚШ - 12,8 Швецияда -12,8 Францияда - 11,5 Италияда - 11,4 Канадада - 10,9 Японияда - 10,3 Англияда - 7,3 Гонконгга - 1,8 Тайванда - 1,7 Оңтүстік Кореяда - 1,4 Мексикада - 0,6 Ресейде - 0,2 доллар құрайды. Біздін есептеуімізше, Казакстан Республикасында жүмысшы мен мемлекетгік сектордағы кызмегкердін бір сағат еңбегі 0,4 доллар түрады. Нарыктық катынастарға көшкенде жұмыс күшінін сапасына деген сұраныс өседі, сондықтан онын ақысын көбейту кажетгілігі еріксіз туындайды.

Қазақстан Республикасы төжірибесінде еңді гана түрғындарды жүмыспен қамтудын нарықтық механизмге өтуі кұрастырылуда. Казіргі кезде жұмыспен камту қатьшастары терен дағдарысты басынан кешуде. Онын себебі әміршілдік экономика жағдайында жұмыспен қамту катынастары тоталитарлық орталыктан жоспарланған еді. Бүрынғы әміршілдік қоғам толық жұмыспен камту міндетін және түрғындардың тиімді еңбекпен камтылуын шеше алмады.

Толык еңбекпен камту дегеніміз халык шаруашылығы көлемінде еңбекке қабілетгі түрғындарды жұмыс орынымен камтамасыз ету.

Тиімді ецбекпен камту дегеніміз когам кажетгілігін өте аз енбек шығынымен канағатгандыра білу.

Қазіргі нарыктық экономикада жүмыскерлердің онтайлы резерві міндетгі түрде болуы кажет, сөйтіп жұмыссыздықтын табиғи малшері сакталады. Оган тең дәрежеде арифметикалык «толык енбекпен камту» және тым жоғары жұмыссыздыққа керігар екендігі белгілі.

1. 
   Еңбек ресурстарының орналасуы
   

2. 
   Жұмыс күшін топқа бөлү
   

3. 
   Жұмыспен қамту мәселелері
   

4. 
   Жұмыс күшіне сұранысты нығайту
   

5. 
   Жұмыс орындарын жасақтау
   

6. 
   Еңбек нарығы – жұмыспен қамтушы және жұмыссыздықты реттеуші
   

7. 
   Мемлекеттің жұмыспен қамту саясатын іске асару
   

8. 
   Мемлекеттік сектор
   

9. 
   Адам капиталы
   

10. 
    Жұмыс уақытын қысқарту саясаты
    

Жұмыссыздықтың негізгі себептері мен оның деңгейін төмендетудің әлеуметтік – экономикалық маңызы. Оукен заңы.

Дамыған елдер жүзжылдықтың басында – ақ өз адамдарына қауіп төнген жағдайда, жұмыс орынан қысқарған сәтте, жұмыссыздық қауласа қаржылай жәрдем мақсатында әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін енгізген. Барлық жағдайды қарастыратын әлеуметтік қамсыздандыру нүктелігі еңбек ресурстарын нығайтып, экономикалық өңдеудің әлеуетін көтеретін, реформаны жүргізуге мүмкіндік беретін тәжірибе көрсетеді.

Адамдардың тұрмыс жағдайын көтеру әлеуметтік жағынан қорғаудың негізігі шараларының бірі болып табылады. Сондықтан халық аралық еңбек ұйымдарының нормалары және 102 конвенциясы қоғамдағы азаматтарды әлеуметтік жағынан қорғайды. Нашар қамтамасыз етілгендерге жәрдемақы тағайындайды.

Дамыған елдердегі әлеуметтік сақтандыру жүйесі өміршеңдігін көрсетеді. Жұмыссыздық проблемесы барлық елде бір келкі емес. Ол экономикалық өтпелі кезеңдегі елдің даму деңгейіне байланысты. Бірақ жұмыссыздарды әлеуметтік сақтандыру жүйесі республикадағы еңбек нарығының ажырамас бөлігі болып отыр. Қазақстанда нарық ревормасынның екі белгісі анық көрінеді. Біріншісі жекеменшіктің белсенділігін және жұмыссыздықтың көбейуі. Экономикалық реформалар басталғалы бері бірқатар маңызды шаралар жасалды. Қазақстан Республикасының “Тұрғындарды еңбекпен қамту туралы” заң қабылданып, еңбек нарығы құрылымының тетіктерін құру және бірқатар нормативтік актілер дайындалды. Сегіз жылдан бері бұл бағытта тұрғындарды еңбекпен қамту қызметі және осы саладағы мемлекеттік қор жұмыс істейді.

Экономикалық реформа экономикалық көрсеткіштер жоғары болғанда жемісін береді. Сонда ғана халықтың өмір сүру деңгейі мен әлеуметтік саладағы ара салмағы теңеседі. Әлеуметтік жағынан қорғау (мәселесі) стратегиясы өзімен бірге экономикалық саясатты да жалғастырады. Еңбекпен қамту мәселелеріне кәсіби дайындыққа мамандығын көтеруге және жұмыс орынынан босатылған жағдайда оған қаржылай көмек беруге көш жұмсайды.

Соңғы уақытты дейін жұмысшы күшін қайта бөлу пәлендей маңызды бола қойған жоқ. Шығынды кәсіпорындар мен тоқтап қалған өндір орындары өзімен бірге көптеген жұмыссыздық тасқынын ала келді. Өндірістің құлдырауы кезінде жаңа жұмыс орнын құру тез жүзеге асырмаса жұмыссыздардың саны өте тез түседі. Осындан кейін жұмыссыздықтарды әлеуметтік сақтандыру жүйесі арқылы экономикалық және әлеуметтік жағынан қорғау қажеттілік болап табылады.

Қазіргі кезде республикада жұмыссыздықтың өсуіне орай “Міндетті әлеуметтік қамсыздандыру туралы” заңға сәйкес еңбек пен қамту жөніндегі мемлекеттік қор, бірден бір сақтандыру қоры болап табылады. Бірақ ол кәсіпорындар мен ұйымдардың міндетті сақтандыру жарғысы есебі арқылы ғана құрылып жатыр.

1996 жылдан 1 – қыркүйегіне дейінгі мәлімет бойынша республикадағы еңбекпен қамту орталығында 264 мың жұмыссыз тірелген. Оның ішінде 156 мың адам (59 %) жұмыссыздық жөнінде жәрдемақы алады. Жұмыссыздар қатарының 56 % - ін әйелдер қарайды, 30 – ға дейінгі жастар жұмыссыздардың 42 % - і. Жұмыссыздар тұрғындардың 33 % - ң жоғары және орта білімі бар.

Еңбекпен қамту орталығына өтініш берушілердің саны күн сайын артып келді. 1996 жылдың қаңтар, тамыз айлары аралығында олардың саны 389 (адамға) мың адамға жетті. Бұл 1995 жылдың осы уақытымен салыстырғанда екі есе көп. Бұл бір жағынан жұмыссыздыққа берілетін жәрдемақының көтерілуіне байланысты. Тіркелегн жұмыссыздар қатарын жартылай жұмыс сағатына көшкен немесе амалсыз демалысқа жіберілген жұмысшылар да толықтыра түсті. 1997 – ші жылдың басында республикадағы еңбекпен қамту орталығына жұмыс іздеу, өтініш берушілер саны 500 мың адамға жетті. 420 мың адам жұмыссыздықтың күйін кешті. Еңбекпен қамту жөніндегі Мемлекеттік қордың қызметі жұмыссыздардың жағдайын жақсартуға барынша бағытталады.

1. 
   Инфляция
   

2. 
   Жұмыссыздық
   

3. 
   Еңбек нарығы
   

4. 
   Еңбек ақы
   

5. 
   Жұмыс күші
   

6. 
   Жұмыс орын жасақтау
   

7. 
   Адам капиталына бағытталған инвестициялар
   

8. 
   Жұмыспен қамтылу
   

9. 
   Табыс
   

10. 
    Адам еңбегінің ресурстары
    

11. 
    Жұмыс берушілер
    

12. 
    Жұмыс алушылар
    

13. 
    Маусымдық жұмыссыздар
    

14. 
    Фрикциондық жұмыссыздықтар
    

15. 
    Құрылымдық жұмыссыздық
    

16. 
    Циклдық жұмыссыздық
    

17. 
    Жұмыссыздықты мемлекеттік реттеу
    

Осы дәуірдің нарықтық экономикасында, әсіресе өтпелі экономика кезеңінде қиындықтардан арылу, ауыртпашылықтардан қалай өту керек деген сұраққа жауап ретінде әлеуметтік жағдайымызды көтеруге септігін тигізетін экономикалық жүйе қажет болып отыр.

Әлеуметтік саясаттың ұтымды моделі стратегияның үш түрі: әлеуметтІк ынталандыру, әлеуметтік қамсыздандыру, әлеуметтік бейімделу арқылы жүзеге асады.

Әлеуметтік қамсыздандыру стратегиясы қоғам мүшелеріне әлеуметтік кепілдіктер , сондай- ақ мемлекет пен мекемелер тарапынан әлеуметтік қорғауға бағытталған . Ол экономикалық саясаттың келеңсіз зардаптарын азайтуды, экономикалық тимділік пен әлуметтік әділеттілікті астастыруды мұрат тұтады.

Бүгінде қоғамнан едәуір орын алып отырған үлкен мәселе еліміздің экономикалық қиын жағдайына байланысты соғыс және еңбек ардагерлеріне, мүгедектерге көрсетілетін материялдық көмектің төмендеуінде ғана емес, сонымен қатар кезінде қабылданған көптеген заңдар мен әртүрлі жеңілдіктердің әрекетсіздігінде кең өріс алып отыр. Оның бір ғана себебі бар – ол бюджеттегі қаржының тапшы болыуы.

Мемлекеттік бюджетіндегі қаржының тапшылығының салдарынан, шарасыздықтың күйін кешіп отырған субьектілер мен обьектілерін қоғамыздан орын алып отыр. Атап айтар болсақ:

• 
  ол мемлекет тарапынан зейнет ақы алатын 2 млн 820 мың зейнеткер;
  
• 
  ол кәсіподақ басқармасынан бөлінген 5 млрд теңге аумағында күтілген түсімі бар әлеуметтік қорғау министірлігі;
  
• 
  ол мемлекет тарапынан қамтамасыз етіліп отырған (протездеу, қозғалуға арналған аспаптар, курорттық сауықтыру және тағы басқа заңды жеіілдіктер) 420 мыңнан астам әр дәрежедегі мүгедектер;
  
• 
  ол жүз мыңдаған соғыс ардагерлері, сонымен қатар материалдық, тұрмыс жеңілдіктерін алатын жағдай төмен отбасылар;
  
• 
  ол еңбекпен қамту орындары мен оған арыз беруші жұмыссыздар.
  

1995 жылғы 19 желтоқсанда шығарылған “Қазақстан Республикасы тұрғындарының әлеуметтік жағдайын жақсарту туралы” Призидент Жарлығы бойынша 1996 жылғы орта жылдық есеппен зейнет ақы мөлшерінің өсімі 1,7 есе немесе жылдың аяғына орта есеппен зейнетақы мөлшері 3 мың 500 теңгеге дейін өсуі керек еді (күтілген 26 –28 % инфляцияға байланысты). Бірақ өкінішке орай, 1996 жылдың шілде айындағы көрсетілген есеп бойынша уақытылы төленбеген зейнетақы қарызы 5 млрд теңге көлемінде болып отыр, соның ішінде Көкшетау, Талдықорған, Оңтүстік Қазақстан облыстарындағы зейнеткерлер (көбі ауыл тұрғындары) 1995 жылдың қараша – қазан айларының зейнетақыларын ала алмай отыр.

Оның басты себебі зейнетақы қорына кәсіпорындардан, ұйымдардан 30 млрд теңгеден астам қарыздың түспеуі. Осы қорға мемлекет бюджеті 4 млрд теңгеден астам қарыз, оның ішінде 1,8 млрд теңге бюджет мекемелерінен сақтандыру жарналарына, 2,5 млрд теңге көп балалы жанұяларға төленетін жәрдем ақы үшін.

Қазақстан Республикасының шығарылған қаулылары көптеген жағдайларға байланысты өзгеріп, толықтырылып немесе қысқартылып отырады. Сонымен қатар әр облыстың да өз ортасына сәйкес бюджетінің бағдарламасы жарлығы, қаулысы болады.

1. 
   Әлеуметтік сфера дегеніміз не?
   

2. 
   Әлеуметтік-экономикалық процес дегеніміз не?
   

3. 
   Әлеуметтік және экономикалық дамудың негізгі бағыттары
   

4. 
   Экономикалық және әлеуметтік даму процесінің заңдылықтары
   

5. 
   Әлеуметтік-экономикалық даму процесінің мұқтаждығы
   

6. 
   Аймақтардың мен салалардың ерекшеліктері неде?
   

7. 
   Қоғамдық өндірістің жоғары тиімділігі
   

8. 
   Салалар мен аймақтардың дамуын зерттеу
   

9. 
   Әлеуметтік мәселелерді шешу
   

10. 
    Халықты әлеуметтік қорғау шаралары
    

11. 
    Әлеуметтік инфрақұрылымды талап беріңіз
    

12. 
    Қоғамдық өндіріс дегеніміз не?
    

Экономикалық әдебиетте инвестиция түсінігіне анықтама беру жөніндегі көп талас жоқ. Қалыптасқан пікір бойынша оның құрамына пайда, табыс және әлеусметтік эффект алу мақсатында экономика салаларының барлық нысандарына, кәсіпкерлік дамытуға жұмсалынатын меншік және инттедектуалдық құндылықтардың барлық түрі енеді. Инвестициялық құралы ақша қаражаттарының, мақсатты банк несиелерінен, үлестік жарналардан, акциялар мен басқа да бағалы қағаздардан, қозғалатын және қозғалмайтын мүліктерден (ғимараттар, қондырғылар, материалдар т. б.) жерді пайдалану құқығынан, табиғи қорлардан т. б. тұрады. Инвестициялық қызметтің негізгі нысаны инвестициялық жобаларды жүзеге асыру болып табылады. Бұд жерде инвестициялау үрдісін қаржыдандыру үрдісінен ажыратып алған жөн. Егер инвестициялау қорларды көрсетілген жобалар бойынша орналастыру болса, онда қаржыдандыру осы қорлардың көздерін қамтамасыз етеді.

Кейбір әдебиеттерде инвестицияны күрделі қаржы ретінде қарастырады. Мұндай қателіктің себебі, инвестициялық қорларды нақты пайдалану нысанының анықталмауында. Егер күрделі қаржы негізгі қорларды қарапайым және ұдайы өндіруге бағытталған болса, онда инвестициялар құрылыс-монтаждау жұмыстарының, керекті қондырғылардың және басқа шығындардың құнын қамтиды. Яғни, инвестиция түсінігі күрделі қаржы түсінігінен әлдеқайда кең. Сонымен, инвестициялық қызмет дегеніміз “Заңды тұлғалардың, азаматтардың және мемлекеттің инвестицияларды жүзеге асыру жөніндегі практикалық іс-әрекеттерінің жиынтығы” болып табылады. Олар төмендегідей инвестициялық сфераларды жүзеге асырылады:

а) күрделі құырылыс;

ә) инвестициялық сфера;

б) қаржы капиталын пайдалану сферасы;

в) қозғалатын және қозғалмайтын мүлік нарығында мүліктік құқықтарды жүзеге асыру сферасында.

Инвестициялардың күрделі қаржыдан тағы бір айырмашылығы, олар материалдық емес активтерді ұлғайту үшін де жұмсалынады. Материалдық емес активтерді құру және ұлғайтуды қаржыландыру үшін қолданылатын негізгі көздерге амортизациялық төлемдер, таза пайда, коммерциялық және басқа да банктердің ссудалары, қор нарығынан түсімдер және т. б. жатады.

Инвестициялар әр түрлі меншік түрлеріндегі кәсіпорындардың айналым активтеріне де жұмсалынады. Кәсіпорындардың айналым активтері өндіріс сферасындағы (өндірістік запастар, аяқталмаған өндіріс, келешек кезеңдер шығындары ж. б.), айналым сферасындағы (дайын өнім, ақша қаражаттары т. б.) айналым қорларынан тұрады.

Инвестициялау жөніндегі шешім қабылдауда негізгі мәселе инвестициялық жобаларды обьективті бағалау. Жобаларды бағалау оңай шаруа емес, себебі сөз жалпы экономикалық мақсаттарға қол жеткізу үшін мемлекет деңгейінде жүргізілетін жобалар туралы болып отыр. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалауда таза ағымдағы құн, рентабілдік, ішкі табыстылық, өтелу мерзімі сияқты көрсеткіштерді есептеумен қатар, ақшаның қазіргі және келешек кезеңдегі құнының айырмасын да анықтауы керек.

Бұндай есептеулер не үшін қажет? Өйткені, ақшаның қазіргі кездегі құны бойынша есептелген шығындарды табыспен салыстыру мүмкіндігін туғызу керек.

Бұл есептеудің дисконттау деп аталатыны белгілі, және ол төменгі формула бойынша жүргізіледі: