Жаңа тақырып
|
Шешендік өнер ғылым ретінде біздің жыл санауымыздан бес-алты ғасыр бұрын шағып қалаптасқан. Шешендік өнерді ғылыми тілде риторика дейді.Риторика ғылымының негізін салушы грек. Софист Протогор деп есептелінеді.
Риторика – сендіре білу, яғни тыңдаушының сана-сезіміне барынша әсер ету, она еркін билеп алу, ақпал ету, иландыру. Шешендік өнер негізінде ақыл-ойға еркіндік кең жерде, халықтық-демократиялық қоғамдарда өсіп, өрендеген. Ежелгі Греция мемлекеті мен Рим республикасында шешендіктің қалаптасып халықтық дәстүрге айналуына, сондай халықтық-демократиялық дәстүрлер себеп болған.
Шешендік өнер ежелгі дәуірден белгілі пән. Сөз өнері ескі Грек, Рим мемлекеттерінде пайда болған. Дүние жүзіне әйгілі осы өнердің негізін қалаған Демосфен, Цицерон сияқты әрі саяси қайраткер, әрі әйгілі шешен адамдардың есімімен тығыз байланысты. Көне Грек, Рим шешендік өнері сол тұстың өзінде-ақ ғылым ретінде танылып, теория мен тәжірибеден өтіп шыңдалап келген.
Риторика – ежелгі өнердің бір түрі. Ол б.э. бұрын V ғасырда қоғамның практикалық қажеттілігіне орай пайда болған. Бұл қоғамда практикалық сұрақтар Халық мәжілісінде шешілген, жария түрінде көптеген халық алдында сот жүргізілген. Риторика әрбір адамға қажет болған. Оның негізін қалаған Платон мен Аристотель болған; олардың алдыңғы жол салушылары, риторикадан алғашқы еңбек жасаушылар: Лисий, Георгий. Сол кезеңдегі ең атақты шешендері - Демосфен, Сократ, Перикл болды.
Сөз ділмарлығының ғылым және риторикалық тәжірибе отаны ретінде Ежелгі Греция болып танылады, шешендік өнерді Египет, Ассития, Вавилон, Үнді елдерінде де таныс болсада. Бірақ көне Грецияда ол тез дамиды, нақ сол жерде риторика теориясынан арнайы ғылым ретінде алғашқы жұмыстар шығады ( Аристотель, Платон , Горгий, Протагор , Исократ , Фрасимах және т.б. жұмыстары).
Неге осы кезеңде (б.д.д.V ғ. – б.д. IV ғ.) осы елде риторика бұрын соңды болмаған жетістіктерге жетті? Оның себебі – елдің демократиялық ерекшелігі мен мемлекеттік құрылымы риториканың көркеюіне қажет жағдайлар жаратты. Мемлекеттің жоғарғы органы Халық мәжілісі болатын, оған саяси қайраткер тікелей бағынатын. Халықтың көңілін өзіне аудару үшін шешен өзінің идеяларына әсерлі түр беруі керек, өзінің қарсыласының дәлелдемелерін жоққа шығара отырып. Өз кезегінде Горгий – сот шешендігінің теоретигі және тәжірибешісі айтқан сөздері: «Сөз дегеніміз ұлы билеуші, өзінің кішкентай және көзге көрінбейтін түріне қарамай керемет істерді атқарады» (көне поэтика). Ол қорқыныш әкелуші, қайғыны жоюшы, қуаныш әкелуші де.
|
