Сабақтың жоспары Пән аты: Кәсіптік қазақ тілі І. Сабақтың тақырыбы: Грамматикалық тақырып
жүктеу/скачать 480 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мөлшер үстеулері
- Күшейту (я ұлғайту) үстеулері
- Мақсат үстеулері
- Себеп-салдар үстеулері
- Үстеу түрлері
Сын (я бейне) үстеулеріСын-қимыл (бейне) үстеуі іс-әрекеттің, қимылдың амалын, тәсілін, сын-бейнесін білдіреді. Сұрақтары: қайтіп? қалайша? қалай? кімше? Мысалы: Ақырын (қалай?) жүгірді, қазша (қалайша?) қаңқылдады, бекерден-бекер (қалай?) отырма, балаша (кімше?) мәз-мейрам болды, бүркіттейін (қалайша?) шүйілді, қолма-қол (қалай?) хабарласты, т. б. Мөлшер үстеулеріМөлшер үстеуі қанша? қаншама? қаншалық? қаншалап? деген сұрақтарға жауап береді. Мөлшер үстеуі сынның немесе қимылдың көлемдік дәрежесін, мөлшерін, шама-шарқын білдіреді. Мөлшер үстеуі етістікпен тіркесіп келгенде қимылдың шама-шарқын, мөлшерін білдіреді. Мысалы: сонша (қанша?) шаршапты, біршама (қаншама?) кешігіп қалды, недәуір (қалай?) өскен екен. Ал сонша (қанша?) биік, біршама (қанша?) алыс, недәуір (қалай?) ұзақ дегенде мөлшер үстеулер сын есімдермен тіркесіп, сынның мөлшерін, көлемін білдіреді. Күшейту (я ұлғайту) үстеулеріКүшейткіш үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің, сынның сапасын, белгісін не солғындатып, не күшейтіп көрсетеді. Сұрағы: қалай? Мысалы: әбден жүдепті, керемет биледі, мүлдем қозғалта алмады. Сонымен бірге күшейткіш үстеуге сын есімнің күшейтпелі шырайын жасайтын ең (биік), өте (салмақты), аса (терең), тым (терең), кілең (жүйрік) сөздері де жатады. Мақсат үстеулеріМақсат үстеуі не мақсатпен? қалай? деген сұраққа жауап беріп, іс-әрекеттің, қимылдың орындалу мақсатын білдіреді. Мысалы: әдейі айтты, қасақана кетіп қалды, жорта білмегенсіді, әдейілеп шақырды. Себеп-салдар үстеулеріСебеп-салдар үстеуі не себепті? қалай? неге? деген сұрақтарға жауап береді. Себеп-салдар үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің болу себебін білдіреді. Себеп-салдар үстеуіне: құр босқа, лажсыздан, босқа, амалсыздан, бекерге, шарасыздан сөздері жатады. Бұл сөздер етістікпен тіркесіп қолданылады. Мысалы, босқа ренжіді, лажсыздан келісті. Үстеу түрлері (Виды наречия):құрамына қарай: Дара (простое – один корень) Мысалы: ертең. Күрделі (сложное – несколько корней) Мысалы: бүгін, биыл, таңертең. тұлғасына қарай: Негізгі (непроизводное – нет суффикса) Мысалы: ерте. Туынды(производное – есть суффикс) Мысалы: қыстай, осыншама, жемейінше. мағынасына қарай: Мекен (место) Қайда? Мезгіл (время) Қашан? Себеп-салдар (причинно-следствие) Неге? Не себепті? Неліктен? Қимыл-сын (действие) Қалай? Қалайша? Мөлшер (размер) Қанша? Күшейткіш (усиление) Қалай? Қандай? Мақсат (цель) Қалай? Қандай мақсатпен? жүктеу/скачать 480 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|