Зерттеу әдісіне негізделген тапсырмалар үлгісі
«Болыс болдым, мінеки» өлеңі арқылы феодалдық қоғам, оңдағы ел билеу туралы ақыннын саяси кезкарасы жөнг керкемдік тәсілдеріне талдау жасау
Жоспар
|
Болыстың іс-әрекеті,тезис
|
Болысқа мінездеме
|
Өлең идеясын ашатын тірек ұғымдағы сөздер
|
Болыс бейнесін жасауда ақын қолданған көркемдік тәсілдер
|
Ақынның шешімі, көзқарасы
|
1.Болыс
болдым,
мінеки
|
Бар малымды
шығындап Бас изеймін
шыбындап
|
Әлсіз, қайратсыз...
|
Шыбыңдап, салғыртсыз, кырындап
|
Кесемшелер арқылы болыстың ұнамсыз іс-әрекеттерін суреттейді
|
Болыстардың
бейшарабейнесін тереңтүсінген.
Сол себептіаяусыз
сынайды.Бірақ оларданқұтылудың
жолын көрсете
алмайды.
|
2. Ояз
шықты, сиязбар
|
Сасыпкалдым,
жүрек
лүпілдеп...
|
Қорқақ, бейшара..
|
Суылдап, лүпілдеп, өкімдеп
|
өзін-өзі
әшкерлеу
|
|
3.«Старшын,
биді
жиғыздым»
|
Қорбаңдап, екімдеп...
|
|
|
Күпілдеп,
қамқорсып
Өзіне-өзі үкім
шығарады
(ұят, намыс қалдыма?)
|
|
4. Сөз айтып жүрмін
|
Құдай қосса, халқымның ақтармын осы жолы ақ сүтің..
|
Қорқақ, берекесіз, екі жүзді, құркүпілдек
|
кісімсіп
|
|
|
Мәз болады болысың
|
Мәз болады болысың,
Арқаға ұлық қаққанға.
Шелтірейтіп орысың,
Шенді шекпен жапқанға.
Күнде жақсы бола ма,
Бір қылығы жаққанға?
Оқалы тон тола ма,
Ар-ұятын сатқанға?!
Күлмең қағып қасқайып,
Салынып ап мақтанға.
Таң қаламын қампайып,
Жоқты-барды шатқанға.
Үйі мәз боп, қой сойды
Сүйіншіге шапқанға.
Әуре қылды, салды ойды
Үйдегі тыныш жатқанға.
Еш нәрсе емес жүбанар
Ақыл көзбен баққанға.
Жас баладай қуанар,
Бір дәмдіні татқанға.
Көзі барлар ойының
Күлер к...ін ашқанға,
Қасиетін бойының
Бекер төгіп шашқанға.
|
Қуанарлық қыз емес
Жылтырауық таққанға.
Өзгелерді, біз емес,
Түсірмекші қақпанға.
Осы да есеп бола ма
Ар, абұйыр тапқанға?
Миың болса жолама
Бос желігіп шапқанға.
Бір бес надан, оңбассың,
Нансаң, онын қосқанға.
Жасық, жаман болмассың,
Жамандықтан қашқанға.
Ол "болдым-ақ" дей берер,
Бұлғақ қағып басқанға.
Елең қағып елбірер,
Елертіп көзді аспанға.
Жайы мәлім шошқаның,
Түрткенінен жасқанба.
Бір ғылымнан басқаның
Кеселі көп асқанға.
Одан үміт кім қылар,
Жол табар деп сасқанда?
Үйтіп асқан жолығар
Кешікпей-ақ тосқанға.
|
«Мәз болады болысың»
1. Ақынның болыс бейнесін жасаудағы ерекшеліктеріне үңіл (алғашқы өлеңмен салыстыр).
2. Болыстың мынадай мінездерін өлеңнен мысал ала отырып түсіндір:
а) Ар-ұ оқалы тонға сатқан адам.
ә) Мактаншақ
б) Жағымпаз.
в) Үмітсіз, күні біткен адам.
3. Екі өлеңде де ақынның феодалдык қоғам әкімдерін ащы сатирамен сынауын, Салтыков-Щедрин әсерін түсіне біл.
4. Болыстарды әділ сынаса да, ақынның олардан қүтылу жолын көрсете алмауын қалай түсіндірер едің? (Абайдың революциялық көзкараста емес, ағартушы-демократтық бағытта болуына үңіл.)
Талдау үлгісі:
1. Өлеңді "Болыс болдым, мінеки" өлеңімен салыстыра талда.
2. Болыс портретінің автор сөзі арқылы берілуі.
3. Өлеңнің 1-шумағына көңіл аудар. Патша чиновниктерінен коқрқатын болыс сипатына зер сал.
4. Болыстың надандығына, мақтаншақ, бос кеуде иесі екендігіне тоқтал.
5. Өлеңнің соңғы шумақтарына назар аудар. Мұнда да болыс күнінің бітуінің таяу екендігін автордың шынайы суреттейтініне көңіл бөл.
6. Осы екі өлеңнің маңызына, сыншыл реализммен жазылуына тоқтал.
Достарыңызбен бөлісу: |
