Сабақтың тақырыбы: Етістік


Сабақтың тақырыбы: Септеулік шылау



бет3/5
Дата22.02.2016
өлшемі1.23 Mb.
#95
түріСабақ
1   2   3   4   5

Сабақтың тақырыбы: Септеулік шылау.


Сабақтың  мақсаты:

Білімділік: Сөйлемдегі сөздердің байланысы «Шылау» туралы ұғымдарын қалыптастыра отырып, септеулік шылаулар туралы білімдерін толықтыру.

Дамытушылық: Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын ұштау, ізденімпаздыққа баулу, өз беттерімен жұмыс жасауларына жағдай туғызу.

Тәрбиелік: Адамгершілікке, имандылыққа, қазақ тілін құрметтей білуге, жаман әдеттерден аулақ болуға тәрбиелеу.
Сабықтың түрі: Дәстүрлі сабақ

Әдісі: Түсіндіру, топтастыру, мысалдар келтіру, сұрақ-жауап, жаттығулар орындау.
Сабақ барысы

І.Ұйымдастыру кезеңі:

-Оқушыларды түгендеу, олардың сабаққа қатысы туралы кезекшінің мәліметін тыңдау.

-Оқушыларды тәртіпке шақыра отырып, сабақтың мақсаты айтылады.

ІІ.Өткен сабақты пысықтау

Шылау дегеніміз не? Мысалдар келтір.

Шылаудың түрлері.

Сөзжұмбақ, ребустарын тексеріп, бағалау.

324-жаттығуды тексеру.
ШЫЛАУ:


  • Сұраққа жауап бермейді

  • Жеке тұрып сөйлем мүшесі болмайды, шылаулар түрленбейді

  • Өз алдына толық мағынасы жоқ

  • Сөзден бөлек жазылады

  • Біріңғай қолданыста екі сын есім арасында келгенде тыныс белгі қойылмайды

  • Біріңғай сөздермен қайталанып келсе үтір қойылады

  • Сөзбен сөзді байланыстырады

  • Өзі тірк.сөзге үстеме мағына береді


ІІІ. Жаңа сабақ: Септеулік шылаулар туралы түсінік

Шылау сөздер білдіретін мәні мен сөйлемде атқаратын қызметіне қарау: Септеулік, демеулік, жалғаулық болып үшке бөлінеді.

Септеулік шылау Атау, барыс, шығыс, көмектес септіктерінде тұрған сөзбен ғана тіркесіп қолданылады, сөздерді сабақтастыра байланыстырады.
Атау: туралы, сияқты, Үшін, сайын т.б.

Мысалы: Біз сабақ туралы сөйлестік.

Отан үшін отқа түс –күймесің.

Жұма сайын үйге қайтамыз.
Барыс: дейін, қарай, тарта, жуық т.б.

Мысалы: Түске дейін жүзге жуық хат жібердік.
Шығыс: кейін, соң, әрі, гөрі, бері т.б.

Бұдан әрі оның сөзін ести алмадым.

Сабақтан соң үйге үйірме жұмысымен айналысамыз
Көмектес:бірге, қабат, қатар

Мен әкеммен бірге кешке дейін жұмыс істедім.
ІҮ. Тақтамен жұмыс: Жазылған сөйлемдерді талдау.Шылаулар туралы түсінігін меңгерту,ереже қортып шығару.
Мектепке(неге?)дейін бірге бардық.

Мен әкеммен(кіммен?) бірге кешке(неге?) шейін жұмыс істедім.

Көпір (не?) арқылы өттік.
Ү. Ой сергіту:

Кім көп шылау біледі? Тақтаға оқушылар шығып толтырады /Топтастыру/



ҮІ. Үлестірмелі карточкамен немесе тақтамен жұмыс

Көп нүктенің орнына үшін, және, сайын шылауларының тиістісін қойып көшіріп жаз:
Шашты күту аса қажет. Ол ................ шашты 7-10 күнде бір рет жылы сумен сабындап жуу керек. Шаш жұмсақ .............таза болу ............ оны айран қосылған сумен жуу керек. Ерлерге шашты жұма ................... қырықтыру қажет.
2 тапсырма

Көп нүктенің орнына түсіп қалған шылауларды қойындар.

А)Ақан ...ойланып, ...ойланып сенімді шешімге бел байлады.

Ә)Қара торы қыз өзгелерден ... келген.

Б)Осыдан ...көктемгі егіс ........ сөз бола бастады.

В)Оспан ...Жексен бүгін көңілді оралды.

Г)Кішкене-кішкене шамдар бірінен ............ бірі жана бастады.


3 тапсырма

А)Абай халық ..... , халық Абай ... алысады.

Ә)Жолсейіт бүгін телефон ... үйімен хабарласты.

Б)Осы кезге ... ол Раушанды көрмеген еді.

В)Даладағы дабыр-дұбыр естіп, үйден Әділ ... Айгул жүгіріп шықты.

Г)Терезені біреу ақырын ... қаққандай болды.

4 тапсырма
Мына шылауларды қатыстырып сөйлем құраңдар.

Үшін, туралы, сияқты, сайын.
Үйге тапсырма: Септеулік шылаулар туралы ережені түсініп оқу,

327-жаттығу: Көп нүктенің орнына төменде көрсетілген септеуліктердің тиістісін қойып, сөйлемдерді көшіріп жазыңдар. Септеуліктердің мағыналық, қызметтік сипатын талдаңдар.


Бағалау.

Сабақ №15

Тақырыбы: Жалғаулық шылау.

Мақсаты:

  1. Шылаулар туралы білімдерін толықтыру, жалғаулық шылаулардың қалай жасалатыны туралы түсіндіру.

  2. Оқушылардың ойлау, пайымдау қабілеттерін дамыту, сөйлеу шеберлігіне, ой ұшқырлығына баулу.

  3. Туған тіл әрбір елдің ұлттық мақтанышы екенін ұғындырып, келтірілген мысалдар арқылы елін, жерін, туған тілін сүйе білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгерту сабағы.

Әдісі: талдау, түсіндіру, сұрақ-жауап, ізденушілік т.б.

Пәнаралық байланыс:әдебиет


Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

Кезекшінің мәліметін тыңдау, оқушыларды тәртіпке шақырып сабақтың мақсатымен таныстыру.


ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.

Шылаулар, септеулік шылаулар туралы сұрақтар қою.

Мысалдар келтіру.

Жаттығуларды тексеру.


ІІІ.жаңа сабақ: жалғаулық шылау.

Сөздер мен сөйлемдерді байланыстырады. /сөз бен сөзді, сөйлем сен сөйлемді салаластыра байланыстырады/

Жалғалық шылауларды жалғаулықтар деп атайды.

Жалғаулық шылаулар:

-және, да, бірақ, дегенмен, алайда, өйткені, себебі, сондықтан, сол үшін, не, немесе, я, яки, болмаса, кейде, бірде, біресе, егер т.б.

Мағыналық қатынастары:


  • Ыңғайластық қатынасты білдіретін жалғаулықтар: мен, бен, пен, менен, бенен, пенен, да, де, та, те, және, әрі /Мысалдар келтіру/

  • Қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар: бірақ, алайда, дегенмен, әйтпесе, әйткенмен, сонда да т.б.

  • Талғаулықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар немесе кезектес мәнді білдіретін жалғаулықтар: әлде, біресе, бірде, не, немесе, я, яки, болмаса, кейде

  • Себеп-салдарлық қатынасты білдіретін жалғаулықтар:себебі, өйткені, сондықтан т.б.


ІҮ.Тақтаға мысалдар жазу:

Олар жолшыбай көп мәселені сөз етті, бірақ бірін-бірі ұнату жайлы ләм дескен жоқ. (оқушылар қай әңгімеден үзінді екенін айтады: С.Мұратбеков «Қылау»)

«Дәрмене ұрлаған бала ақшаны да ұрлап, құрып кетер»-деп отырсыз ғой, ә?»-дегенде Тоқаң селт ете қалды. (Д.Исабеков «Ата үміті» әңгімесі)
Ү. Сабақты бекіту:

Оқушылардан тестілеу жұмысын алу:

Септеулік шылаулар туралы тестілеу жұмысы І нұсқа
1. Барыс септігіндегі сөзбен тіркесетін септеулік шылауды табыңыз.

А) Бірде. В) Өйткені. С) Дейін. D) Тұрсын. E) Сондықтан.



2.Атау септігіндегі сөзбен тіркесетін септеулік шылауды табыңыз.

А) Қатар. В) Кейін. С) Арқылы. D) Басқа. E) Соң.



3.Септеулік шылауы бар сөйлемді табыңыз.

А) Сен қонаққа жиі барасың ба? В) Тұсау кескеннен кейін сыйлық беріледі.

С) Мен де домбыра тарта аламын. D) Досым біреу-ақ.

E) Алтының мен кітабың жерге түсіп кетсе, кітабыңды көтер!



4.Дұрыс қолданылған шылауды табыңыз.

А) Мектепке соң. В) Тойға кейін. С) Жұмыстан соң. D) Жұмыстан қатар.

E) Менен қатар.

5. Сөйлемдегі септеулік шылауды табыңыз.

Мұнай өндіру арқылы экономикамызды көтереміз.

А) Мұнай. В) Өндіру. С) Арқылы. D) Экономикамызды. E) Көтереміз.

6.Септеулік шылауы бар сөйлемді көрсетіңіз.

А) Іскер адамдар уақыттың бағасын білу керек. В) Егер уақыт болса, серуенге шығамыз.

С) Күндіз жақсылық жасаған адам түнде жақсы ұйықтайды.

D) Мәжілісте осы мәселе жөнінде сөз болады.

E) Біз өнерді ұлттық мәдениеттің дамуына пайдаланамыз.

7.Шығыс септігімен тіркесетін септеуліктерді табыңыз.

А) Бірде. В) Басқа. С) Үшін. D) Арқылы. E) Туралы.



8.Септеулік шылауы дұрыс қолданылған сөйлемді табыңыз.

А) Кітапханаға кейін жүз метр қалды. В) Ол Астана қаласына оқуға түсуге барды.

С) Әр елдің тағдырында үлкен тарих жатыр. D) Тұсау кескен адамға сыйлық береді.

E) Мен сабақтан кейін үйірмеге бардым.



9. Көмектес септігімен тіркесетін септеулікті табыңыз.

А) Үшін, арқылы. В) Кейін, басқа. С) Қатар, бірге. D) Кейін, шейін. E) Бірде, болмаса.



10.Септеулік шылауларды табыңыз.

А) Түгіл, тұрсын. В) Дейін, шейін. С) Себебі, өйткені. D) Егер, егер де. E) Я, болмаса.



11.Көп нүктенің орнына тиісті септеулікті белгілеңіз.

Қыстан ... көптен күткен көктем келеді.

А) Да. В) Шейін. С) Кейін. D) Арқылы. E) Дейін.

12.«Дейін, шейін» шылаулары қай септікпен тіркесетінін көрсетіңіз.

А) Атау септік. В) Барыс септік.. С) Шығыс септік. D) Көмектес септік.

E) Жатыс септік.

13. Сөйлемдегі шылаудың түрін анықтаңыз.

Мен сіз туралы аз біледі екенмін.

А) Демеулік шылау. В) Септеулік шылау. С) Жалғаулық шылау.

D) Сұраулық демеулік. E) Ыңғайластық жалғаулық.



14.Шығыс септігімен тіркесетін септеулікті табыңыз.

А) Домбырамен ән айтады немесе күй шертеді. В) Ол сабаққа бармады, себебі денсаулығы болмады.

С) Егер де киноға барсаң, маған айт.

D) Бұл сырды қасым түгіл досыма да айтпадым. E) Кешеден бері қауырт жұмыстар көбейді.



15.«Бірге, қатар» шылаулары тіркесетін септіктерді табыңыз.

А) Атау септік. В) Барыс септік. С) Шығыс септік. D) Көмектес септік. E) Жатыс септік.



16. «Послед., о, для» шылауларының қазақша баламасын көрсетіңіз.

А) Арқылы, бері, үшін. В) Бойы, бойына, бойынша. С) Соң, кейін, туралы.

D) Арқылы, үшін, дейін. E) Кейін, туралы, үшін.

17.Септеулік шылауы бар сөйлемді көрсетіңіз.

А) Әлиханның ойы бүгін өзгерді. В) Тыста қоңыр күздің сызы білініп тұр.

С) Көңілі бір жадырап шайдай ашылды. D) Мұнай қоры мол мемлекеттердің біріміз.

E) Бұл кездесуде оқушылармен бірге ата-аналар да отырды.



18. «Для учебы» тіркесінің қазақша баламасын табыңыз.

А) Оқушы үшін. В) Оқулық туралы. С) Оқулыққа. D) Оқу үшін.E) Оқу арқылы.



19.Септеулік шылауды көрсетіңіз.

А) мен В) және С) дейін D) түгіл Е) ба



20.Септеулік шылаулар тобын анықтаңыз.

А) түгіл, емес В) және, әрі С) немесе, бірақ D) арқылы, туралы Е) ма, ме



Септеулік шылаулар туралы тестілеу жұмысы ІІ нұсқа
1.Септеулік шылауды анықтаңыз.

А) дейін В) сондықтан С) түгіл D) емес Е) немесе



2. Көп нүктенің орнына шылауды жазыңыз.

Сабақтан …

А) және В) кейін С) дейін D) шейін Е) туралы

3.Септеулік шылауды көрсетіңіз.

А) үшін В) –ақ С) –еу D) мен Е) және



4. Шылау сөздерге қайсысы жататынын анықтаңыз.

А) Жалғаулық. В) Одағай. С) Үстеу. D) Түбір. Е) Жұрнақ.



5.Септеулік шылауды жазыңыз.

Мектеп …


А) ма В) туралы С) тұрсын D) менен Е) біресе

6.Көмектес септігінде тұрған септеулікті көрсетіңіз.

А) әрі В) бірге С) арқылы D) жайында Е) қарсы



7.Септеулік шылауларын көрсетіңіз.

А) түгіл, тұрсын В) ма, ме С) немесе, әлде D) менен, бенен Е) дейін, шейін



8.Барыс септігінде қолданылатын шылауды табыңыз.

А) таман В) қатар С) әрі D) бері Е) арқылы



9.Атау септігінде қолданылатын шылауды көрсетіңіз.

А) жайында В) дейін С) бері D) қатар Е) кейін



10.Кейін шылауы қай септікте тұрғанын анықтаңыз.

А) Барыс. В) Табыс. С) Жатыс. D) Шығыс. Е) Көмектес.



11.Көмектес септігінде қолданылатын шылауды табыңыз.

А) қатар В) шейін С) дейін D) сияқты Е) сайын



12.Шығыс септігінде қолданылатын шылауды табыңыз.

А) жөнінде В) ғой С) гөрі D) қатар Е) қарай



13.Тауға …

Тиісті шылауды қосыңыз.

А) бері В) кейін С) қарай D) туралы Е) үшін



14.Септеулік шылауды көрсетіңіз.

А) емес В) түгел С) және D) әрі Е) туралы



15.Гөрі шылауы қай септікте қолданылатынын көрсетіңіз.

А) Атау. В) Көмектес. С) Ілік. D) Шығыс. Е) Барыс.



16.Сайын шылауы қай септікте тұрғанын көрсетіңіз.

А) Ілік. В) Барыс. С) Шығыс. D) Табыс. Е) Атау.



17.Нүктенің орнына келетін жалғаулықты анықтаңыз.

Қонақтан … қайттық.

А) бірге. В) емес. С) түгел. D) және. Е) бірақ.

18.Барыс септігінде қолданылатын септеулік шылауды анықтаңыз.

А) дейін В) үшін С) арқылы D) қатар Е) басқа



19.Атау септіктің шылауларын анықтаңыз.

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Дейін, шейін. C) Кейін, басқа. D) Қатар, бірге.

E) Астам,жуық.

20. Барыс септіктің шылауларын анықтаңыз.

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Дейін, шейін. C) Кейін, басқа. D) Қатар, бірге.

E) Астам,жуық.


Септеулік шылаулар туралы тестілеу жұмысы ІІІ нұсқа
1. Шығыс септікпен бірге қолданатын септеуліктерді анықтаңыз.

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Дейін, шейін. C) Кейін, басқа. D) Қатар, бірге.

E) Астам,жуық.

2. Септеуліктерді анықтаңыз.

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Бірақ, сондықтан. C) Түгіл, тұрсын. D) –ақ, -ау,-ай,.-шы

E) –мыс, -міс.

3. «Дейін, кейін, қарай» шылаулар түрін анықтаңыз.

A) Себеп-салдар. B) Жалғаулық. C) Демеулік. D) Сұраулық.

E) Септеулік.

4.Көмектес септігімен тіркесетін шылаулар қатарын көрсетіңіз.

A) Біресе, кейде. B) Сондықтан, алайда. C) Бірге, қатар. D) Не, немесе.

E) Және, әрі.

5. Септеулік шылау бар сөйлемді анықтаңыз.

A) Біз де естіп, қуанып жатырмыз. B) Батырлар туралы мақала жаздым.

C) Аман-есенсің бе? D) Жанар да, қанат та үлгілі оқушылар.

E) Жазда бәрі ауылға барады.



6.Сөйлемдегі шылау түрін көрсетіңіз.

Отан үшін отқа түс – күймейсің.

A) Демеулік. B) Жалғаулық. C) Шартты. D) Септеулік. E) Кезектес.

7.Шығыс септігімен тіркесетін септеуліктерді табыңыз.

А) Бірде. В) Басқа. С) Үшін. D) Арқылы. E) Туралы.



8.Септеулік шылауы дұрыс қолданылған сөйлемді табыңыз.

А) Кітапханаға кейін жүз метр қалды. В) Ол Астана қаласына оқуға түсуге барды.

С) Әр елдің тағдырында үлкен тарих жатыр. D) Тұсау кескен адамға сыйлық береді.

E) Мен сабақтан кейін үйірмеге бардым.



9. Көмектес септігімен тіркесетін септеулікті табыңыз.

А) Үшін, арқылы. В) Кейін, басқа. С) Қатар, бірге. D) Кейін, шейін. E) Бірде, болмаса.



10.Септеулік шылауларды табыңыз.

А) Түгіл, тұрсын. В) Дейін, шейін. С) Себебі, өйткені. D) Егер, егер де. E) Я, болмаса.



11.Көп нүктенің орнына тиісті септеулікті белгілеңіз.

Қыстан ... көптен күткен көктем келеді.

А) Да. В) Шейін. С) Кейін. D) Арқылы. E) Дейін.

12.«Дейін, шейін» шылаулары қай септікпен тіркесетінін көрсетіңіз.

А) Атау септік. В) Барыс септік.. С) Шығыс септік. D) Көмектес септік.

E) Жатыс септік.

13. Сөйлемдегі шылаудың түрін анықтаңыз.

Мен сіз туралы аз біледі екенмін.

А) Демеулік шылау. В) Септеулік шылау. С) Жалғаулық шылау.

D) Сұраулық демеулік. E) Ыңғайластық жалғаулық.



14.Септеулік шылауды көрсетіңіз.

А) емес В) түгел С) және D) әрі Е) туралы



15.Гөрі шылауы қай септікте қолданылатынын көрсетіңіз.

А) Атау. В) Көмектес. С) Ілік. D) Шығыс. Е) Барыс.



16.Сайын шылауы қай септікте тұрғанын көрсетіңіз.

А) Ілік. В) Барыс. С) Шығыс. D) Табыс. Е) Атау.



17.Нүктенің орнына келетін жалғаулықты анықтаңыз.

Қонақтан … қайттық.

А) бірге. В) емес. С) түгел. D) және. Е) бірақ.

18.Барыс септігінде қолданылатын септеулік шылауды анықтаңыз.

А) дейін В) үшін С) арқылы D) қатар Е) басқа



19.Атау септіктің шылауларын анықтаңыз.

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Дейін, шейін. C) Кейін, басқа. D) Қатар, бірге.

E) Астам,жуық.

20. Барыс септіктің шылауларын анықтаңыз.

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Дейін, шейін. C) Кейін, басқа. D) Қатар, бірге.



E) Астам,жуық.
К
ІІІ нұсқа
1. дұрыс жауап: С

2. дұрыс жауап: А

3. Дұрыс жауап: E

4.Дұрыс жауап: С

5. Дұрыс жауап: B

6.Дұрыс жауап: D

7.Дұрыс жауап: В

8.Дұрыс жауап: Е

9. Дұрыс жауап: С

10.Дұрыс жауап: В

11.Дұрыс жауап: С

12Дұрыс жауап: В

13. Дұрыс жауап: В

14.Дұрыс жауап: Е

15.Дұрыс жауап: D

16.Дұрыс жауап: Е

17.Дұрыс жауап: А

18.Дұрыс жауап: А

19.Дұрыс жауап: А

20. Дұрыс жауап: В

ІІ нұсқа

1.Дұрыс жауап: А

2. Дұрыс: В

3.Дұрыс жауап: A

4. Дұрыс жауап: А

5.Дұрыс жауап: В

6.Дұрыс жауап: В

7.Дұрыс жауап: Е

8.Дұрыс жауап: А

9.дрыс жауап: А

10.Дұрыс жауап: D

11.Дұрыс жауап: А

12.Дұрыс жауап: С

13.Дұрыс жауап: С

14.Дұрыс жауап: Е

15.Дұрыс жауап: D

16.Дұрыс жауап: Е

17.Дұрыс жауап: А

18.Дұрыс жауап: А

19.Дұрыс жауап: А

20. Дұрыс жауап: В

ІЛТІ: І нұсқа


1. Дұрыс жауап: С

2.Дұрыс жауап: С

3.Дұрыс жауап: В

4.Дұрыс жауап: С

5. Дұрыс жауап: С

6.Дұрыс жауап: D

7.Дұрыс жауап: В

8.Дұрыс жауап: Е

9. Дұрыс жауап: С

10.Дұрыс жауап: В

11.Дұрыс жауап: С

12Дұрыс жауап: В

13. Дұрыс жауап: В

14.Дұрыс жауап: Е

15Дұрыс жауап: С

16. Дұрыс жауап: Е

17.Дұрыс жауап: Е

18. Дұрыс жауап: D

19.Дұрыс жауап: С

20.Дұрыс жауап: D

Сабақ №16

Тақырыбы: Демеулік шылау.

Мақсаты:

  1. Шылаулар туралы білімдерін толықтыру, демеулік шылаулардың қалай жасалатыны туралы түсіндіру.

  2. Оқушылардың ойлау, пайымдау қабілеттерін дамыту, сөйлеу шеберлігіне, ой ұшқырлығына баулу.

  3. Туған тіл әрбір елдің ұлттық мақтанышы екенін ұғындырып, келтірілген мысалдар арқылы елін, жерін, туған тілін сүйе білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгерту сабағы.

Әдісі: талдау, түсіндіру, сұрақ-жауап, ізденушілік т.б.
Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

Кезекшінің мәліметін тыңдау, оқушыларды тәртіпке шақырып сабақтың мақсатымен таныстыру.


ІІ. Өткен тақырыптарға көз жүгірту.

  1. Шылау дегеніміз не?

  2. Шылаулар нешеге бөлінеді?

  3. Септеулік шылаулар дегеніміз не?


1.Барыс септігіндегі сөзбен тіркесетін септеулік шылауды табыңыз:

дейін, шейін, таман, қарай, салым, жуық, тарта т.б.



2.Атау септігіндегі сөзбен тіркесетін септеулік шылауды табыңыз:

арқылы, жайында, үшін, сайын, тәрізді т.б.



3. 7.Шығыс септігімен тіркесетін септеуліктерді табыңыз:

кейін, соң, гөрі, бері, бұрын, әрі т.б.

4. Көмектес септігімен тіркесетін септеулікті табыңыз:

қатар, қабат, бірге т.б.



  1. Жалғаулық шылаулар дегеніміз не?

Мағыналық қатынастары:

  • Ыңғайластық қатынасты білдіретін жалғаулықтар: мен, бен, пен, менен, бенен, пенен, да, де, та, те, және, әрі /Мысалдар келтіру/

  • Қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар: бірақ, алайда, дегенмен, әйтпесе, әйткенмен, сонда да т.б.

  • Талғаулықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар немесе кезектес мәнді білдіретін жалғаулықтар: әлде, біресе, бірде, не, немесе, я, яки, болмаса, кейде

  • Себеп-салдарлық қатынасты білдіретін жалғаулықтар:себебі, өйткені, сондықтан т.б.

ІІІ.Жаңа сабақ:Демеулік шылаулар

Демеулік шылауларды демеуліктер деп атайды. Олар өз шылауында тұрған сөзге немесе сөйлемге күшейту, тежеу, шектеу, сұрау, болжалдық, күмән сияқты қасымша мағына үстейді.Бірақ септеуліктер мен жалғаулықтар сияқты сөздерді де, сөйлемдерді де байланыстыра алмайды.



Мысалы: 1. Алдымда толған мақсат, толған таңдау

Алайын мынасын ба, анасын ба.
2.Ертең емес, бүгін-ақ, қазір-ақ жүрсек етті.

3.Үлкен үйге кірген соң бәрі де кішірейіп кеткендей, отырғандар құмандай болып қалыпты.


  • Бірінші сөйлемде ба деген демеулік шылау сұрау мағынасын үстеп мынасын, анасын деген сөзбен тіркесіп тұр.

  • Екінші сөйлемде –ақ демеулігі бүгін, қазір шылауында қолданып, ол сөздерге күшейткіш мән үстеп тұр.

  • Үшінші сөйлемде –де демеулігі бәрі деген сөзге күшейткіш мән үстеп тұр, ғана демеулігі құмандай сөзінің шылауында жұмсалып, шектік мән үстеп тұр.

Топтастыру:

Демеулік шылаулар сөзге /сөйлемге/ үстейтін мағынасына қарай былай бөлінеді:

Сұраулық демеуліктер: ма /ме, ба, бе, па, пе/ ше



ДЕМЕУЛІК ШЫЛАУЛАР

Нақтылау мәнді демеуліктер: қой, ғой, ды, ді, ты, ті

Сұраулық демеуліктер: ма /ме, ба, бе, па, пе/ ше





Күшейткіш демеуліктер -ақ, -ау, -ай, әсіресе, да /де, та, те/

Шектік демеуліктер: ғана, қана, тек, кейде, -ақ

Болжалдық демеуліктер: -мыс, -міс, кейде, -ау


Болымсыздық н/е қарсы мәнді, салыстыру демеуліктері: түгел, тұрсын, тұрма



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет