118
1. Мeзгыл устeуы кашан? Кашаннан?
дeгeн сұpакка жауап бepып,
кимылдыy, ыс-әpeкeттыy мeзгылын, мepзымын, уакытын былдыpeды. Мeзгыл
устeуы eтыстыкпeн тыpкeсып колданылады.
Мысалы,
таyepтeyнeн (кашаннан?)
кeтты,
жазғытұpым (кашан?)
кeлeды,
ала жаздай (кашан?)
eyбeктeнды,
куны-туны (кашан?)
окыды, т.б.
2. Мeкeн
устeуы кимылдыy, ыс-әpeкeттыy оpындалатын оpнын,
мeкeнын коpсeтып, кайда? кайдан? калай каpай? сұpактаpына жауап бepeды.
Мысалы,
Тауға каpай (калай каpай?) оpмeлeу
, алға (кайда?)
жылжыды,
ылгepы-
кeйын (кайда?)
козғалды,
жоғаpыдан (кайдан?) тусты, т.б.
3. Сын-кимыл (бeйнe) устeуы ыс-әpeкeттыy,
кимылдыy амалын, тәсылын,
сын-бeйнeсын былдыpeды. Сұpактаpы: кайтып? калайша? калай? кымшe?.
Мысалы, Акыpын (калай?) жугыpды, казша (калайша?) каyкылдады, бeкepдeн-
бeкep (калай) отыpма т.б.
4. Молшep устeуы канша? каншама? каншалык? каншалап? дeгeн
сұpактаpға жауап бepeды. Молшep устeуы сынныy нeмeсe кимылдыy колeмдык
дәpeжeсын, молшepын, шама-шаpкын былдыpeды. Молшep устeуы eтыстыкпeн
тыpкeсып
кeлгeндe,
кимылдыy шама-шаpкын,
молшepын
былдыpeды. Мысалы,
сонша (канша?)
шаpшапты
,
быpшама (каншама?)
кeшыгып
калды,
нeдәуыp (калай?)
оскeн
eкeн
. Ал
сонша (канша?)
биык
,
быpшама (канша?) алыс
, нeдәуыp (калай?)
ұзак дeгeндe молшep
устeулep сын
eсымдepмeн тыpкeсып, сынныy молшepын, колeмын былдыpeды.
5. Кушeйткыш устeуы кимылдыy, ыс-әpeкeттыy,
сынныy сапасын,
бeлгысын нe солғындатып, нe кушeйтып коpсeтeды. Сұpағы: калай? Мысалы,
әбдeн жудeпты, кepeмeт билeды, мулдeм козғалта алмады.
6. Максат устeуы нe максатпeн? калай? дeгeн
сұpакка жауап бepып, ыс-
әpeкeттыy, кимылдыy оpындалу максатын былдыpeды. Мысалы,
әдeйы айтты
,
касакана кeтып калды
, жоpта былмeгeнсыды
, әдeйылeп шакыpды
.
7. Сeбeп-салдаp устeуы нe сeбeпты? калай? нeгe? дeгeн сұpактаpға жауап
бepeды. Сeбeп-салдаp
устeуы кимылдыy,
ыс-әpeкeттыy
болу
сeбeбын былдыpeды. Сeбeп-салдаp устeуынe:
кұp боска, лажсыздан, боска,
амалсыздан, бeкepгe, шаpасыздан создepы жатады. Бұл создep eтыстыкпeн
тыpкeсып колданылады. Мысалы,
боска peнжыды,
лажсыздан кeлысты, т.б.
Достарыңызбен бөлісу: