Сайфуллаев бауыржан нұрымбетұЛЫ
жүктеу/скачать 3.36 Mb. Pdf көрінісі
|
|
ОДАҒАЙ Одағай – толык мағынасы болмайтын, адамныy туpлы коyыл куйын былдыpeтын жәнe жан-жануаpлаpға каpатылып айтылатын создep. Одағайға тән нeгызгы бeлгылep: 1. Лeксикалык мағынасы болмайды; 2. Сойлeмдeгы баска создepмeн гpамматикалык байланыска туспeйды; 3. Сойлeм мушeсыныy кызмeтын аткаpа алмайды. Одағайдыy уш туpы баp: 1) коyыл куй одағайлаpы; 2) жeкыpу одағайлаpы; 3) шакыpу одағайлаpы. 1.Коyыл куй одағайлаpы шаттану, таyыpкау, peнжу, окыну, куану мәнындe колданылады: пәлы, алакай, пай-пай, уһ, әттeгeн-ай, кап. 2.Жeкыpу одағайлаpы тыйым салу, жeкыpу мәнындe айтылады: тәйт, тeк, жә. 3.Шакыpу одағайлаpы хайуанаттаpды, жан-жануаpлаpды куу, шакыpу мәнындe жұмсалады. Жылкыға катысты кұpау-кұpау, моһ-моһ; сиыpға катысты ауһау-ауһау, әукым-әукым; койға катысты пұшайт-пұшайт; туйeгe катысты кос-кос; eшкыгe катысты шоpe-шоpe; иткe катысты кә-кә, айтак- айтак; мысыкка катысты пыpс, т.б. одағайлаp колданылады. 130 Одағай сойлeм басында да, оpтасында да, соyында да кeздeсeды. Соған байланысты одағайға койылатын тыныс бeлгылep томeндeгыдeй: 1. Одағай сойлeм басында кeлсe, одағайдан кeйын утыp койылады. Мысалы, Пай-пай, туған жep кандай ыстык! Кұpау-кұpау, кep бeсты! 2. Одағай сойлeмныy оpтасында кeлсe, одағайдыy eкы жағынан да утыp койылады. Мысалы, Далаға шыксам, ойпыpай, батыс жак от болып жанып жаткандай... 3. Одағай сойлeмныy соyында кeлсe, алдынан утыp койылады. Мысалы, Осы алған бeтыyнeн танба, бәpeкeлды! Коз жасыyды коpсeтпe, тәйт! 4. Кeйбыp жағдайда одағай катыскан сойлeм соyына лeп бeлгысы койылады. Мысалы: Казакстан! Пай, пай, пай, аpдағым-ай! Сeн мeныy Шолпанымсыy жанған ұдай. 5. Кайталанып айтылған одағайлаp дeфис аpкылы жазылады. Мысалы, Паһ- паһ! Соз дeп осыны айт! жүктеу/скачать 3.36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|