167
Сұpактаp мeн тапсыpмалаp
1. Сойлeмныy тұpлаулы мушeлepы туpалы тусынык.
2. Сойлeмныy тұpлаусыз мушeлepы туpалы тусынык.
3. Толыктауыштыy кандай туpлepы баp?
4. Пысыктауыштыy кандай туpлepы баp.
5. Сойлeмныy быpыyғай мушeлepынe мысал кeлтыpыyдep.
6. Окшау создepдыy кандай туpлepы баp. Мысалдаpмeн дәлeлдe.
23-ТАКЫPЫП. КҰPМАЛАС СОЙЛEМ ЖӘНE ОНЫY
САЛАЛАС КҰPМАЛАС СОЙЛEМ ТУPЫ
Eкы нeмeсe одан да коп жай сойлeмдepдeн кұpалып,
куpдeлы ойды
былдыpeтын сойлeмдep кұpмалас сойлeм дeп аталады.
Жай
сойлeм
мeн
кұpмалас
сойлeмныy
мағыналык
жағынан
озгeшeлыктepыныy кeстeсы.
ЖАЙ СОЙЛEМ
КҰPМАЛАС СОЙЛEМ
1. Жай сойлeм жeкe быp ойды
былдыpeды.
Кұpмалас сойлeм куpдeлы ойды
былдыpeды.
2. Жай сойлeм быp-быpынeн айыpым
интонациямeн айтылады.
Кұpмалас
сойлeмныy
быpыншы
сыyаpы
eкыншысымeн
ұласпалы
интонациямeн айтылады.
3. Жай
сойлeм интонациялык жағынан
тиянакты болады.
Кұpмалас
сойлeмныy
сыyаpлаpы
интонациялык жағынан тиянаксыз
болады.
4. Жай сойлeм аякталған ойды
былдыpып, быp бутын болып саналады.
Кұpмалас
сойлeмныy
алғашкы
сыyаpы
аякталған ойды былдыpe
алмайды, бутынныy быp болшeгы
болып табылады.
Кұpмаластыy кұpамындағы жай сойлeмдep быp-быpымeн салаласа жәнe
сабактас байланысады. Мысалы:
Коpкып тұpған атты алкымынан алды да,
омбы каpдан шығаpмай жығып алды. Бұл – салаласа байланыскан кұpмалас
сойлeм.
Алғашкы
сойлeм
мeн
eкыншы
сойлeмныy
баяндауыштаpы тиянакты болып, eкeуы тey дәpeжeдe байланысып тұp.
Жeлгe
тұмсығын тосeп, бeлгылы иыс кутты. Бұл
– сабактаса байланыскан кұpмалас
сойлeм.
Алғашкы
сойлeмныy
баяндауышы тиянаксыз болып,
168
eкыншысынe бағына байланысып тұp. Быpыншы
жай сойлeмды eкыншысынeн
болып, оз алдына жeкe айтуға кeлмeйды.
Кұpамындағы жай сойлeмдepдыy салаласа, сабактаса байланысуына оpай
кұpмалас сойлeмдep: салалас кұpмалас, сабактас
кұpмалас жәнe аpалас
кұpмалас болып уш туpгe болынeды.
Достарыңызбен бөлісу: 
