Сайфуллаев бауыржан нұрымбетұЛЫ
жүктеу/скачать 3.36 Mb. Pdf көрінісі
|
| Полисeмия туpалы. Полисeмия eжeлгi гpeктiy (pоlu - коп жәнe sema –
бeлгi дeгeн создepiнeн алынған тepмин. Полисeмия кұбылысы әp туpлi мағыналаpда колданылып, нeгiзгi мағынасын да, туынды мағынасын да жоймайды. Мысалы: Коз - I - адамныy коpу мушeсi; II - куннiy сәулeсi; III - сусынныy кайнаp бұлағы. Тiл-тiлдiy создык кұpамында тeк кана бip eмeс, бәлкым бipнeшe лeксикалык мағынасы баp создep дe жиi кeздeсып отыpады. Создiy лeксикалык мағыналаpыныy әpкайсысыныy озiнe тән epeкшeлiктepi болады. Тусiнiктi болу ушiн мына мысалға назаp аудаpамыз: 1. Ананыy сутi – бал, Баланыy тiлi – бал. (Макал) 2. Суйeмiн туған тiлдi – анам тiлiн, Бeсiктe жатканымда-ак бepгeн бiлiм. (С.Тоpайғыpов) Алғашкы мысалда ана дeгeн соз «шeшe» дeгeн мағынаны бiлдipсe, eкiншi мысалда баска бip мағына «туған » дeгeндi бiлдipeдi. Сонымeн, соз нeгiзгi мағынасынан баска туынды мағыналаpға иe болып, әp туpлi мағыналаpда колданылуға икeм кeлeдi. Әp туpлi мағынасы баp создi полисeмантизмдi (коп мағыналы) соз дeп аталады. Ал, жалпы коп мағыналык кұбылысы полисeмия кұбылысы дeп аталады. Создыy коп мағыналаpын полисeмия (гpeктыy коп мағына дeгeн созы) дeп атайды. Дәлдeyкыpeй туссeк, быp создыy әp туpлы контeкстe әp туpлы мағына бepуын полисeмия дeп атайды. Мәсeлeн, «Казак тылыныy тусындыpмe создыгындe» (I том) бас дeгeн зат eсымныy быpнeшe мағынасы кeлтыpылeды: − адам мeн айуан дуниeсыныy коз, мұpын, ауыз, кұлак т.б. оpналаскан мушeсы; − шоптыy, ағаштыy, туpлы осымдыктыy ey жоғаpғы жағы, тобeсы, ұшы; 35 − таудыy, кыpдыy, мұнаpаныy т. б. тобeсы, биык жepы, ұшы, ey усты; − озeнныy, бұлактыy басталған жepы, жоғаpғы жағы; − таяктыy т.б. сондай нәpсeлepдыy жуандау, жұмыpлау жағы (таяктыy басы); − балтаныy, шоттыy т.б. саймандаpдыy жузы баp жағы (айбалтаныy басы); − быp нәpсeныy айналасы, касы (от басы, ток басы); − кысыныy жeкe даpа озы, адам (басы аманныy — малы тугeл); − сан молшepын eсeптeу амалы, дана (кой саны— быp мыy бас); − кызмeты жоғаpы адам, баскаpу ысын жуpгызушы; − нeгызгы, улкeн (бұл жиынныy бас дауы); − быp нәpсeныy бастамасы, алғашкы козы (ыстыy басы, кыстыy басы); − баскаpушы, жeтeкшы. (бұл ыскe Мeйpам бас болып кeлды) т.т. жүктеу/скачать 3.36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|