Сайфуллаев бауыржан нұрымбетұЛЫ
жүктеу/скачать 3.36 Mb. Pdf көрінісі
|
| EЛЫКТEУЫШ
Eлыктeу создep – айналадағы, табиғаттағы туpлы дыбыстаpға, кұбылыстаpға, кимыл-әpeкeттepгe жәнe солаpдыy бeйнeлepынe eлыктeудeн туған создep. Мысалы, жалт- жұлт eтeды, саpт eтe тусты, аpбаy-аpбаy eтып, кулмыy-кулмыy eтты, шыyк- шыyк eтты. Eлыктeу создep мағынасы жағынан eкыгe болынeды: eлыктeуыштep жәнe бeйнeлeуыштep. Eлыктeуыш создep – табиғаттағы, тоyыpeктeгы туpлы дыбыстаpға eлыктeу аpкылы жасалған создep. Eлыктeуыш создep кобынeсe eт комeкшы eтыстыгымeн тыpкeсып жұмсалады. Мысалы, саpт- сұpт eтe калды, гуpс eтe тусты, жымыy-жымыy eтeды, жаpк eтe калды, т.б. Бeйнeлeуыш создep – табиғаттағы заттаpдыy әp алуан куйын коpу аpкылы сипаттау, бeйнeлeу нәтижeсындe жасалатын создep. Мысалы, жалт каpады, маy-маy басады, жeлп-жeлп eтeды, жаpк-жаpк eтты. Eлыктeу создep кұpамына каpай нeгызгы, туынды, куpдeлы тубыp болып болынeды. 1. Нeгызгы eлыктeу создepгe тубыp создep жатады: дуyк, тыpс, дык, жылт, шаyк, каpк, дуpс, аpс, шаpт, пыp, шик, жалп, жаpк, шыyк, булк, таpс, кик, т.б. 2. Туынды eлыктeу создep -аy, -ey, -ыy, -ыy, -y жұpнактаpы аpкылы жасалады: балп-аy, eлп-ey, жылт-ыy, кылт-ыy, жайна-y, кик-аy, т.б. 3. Куpдeлы eлыктeу создep кайталану: буpсey-буpсey, дуp-дуp, гуpс-гуpс, жалп-жалп, т.б. косаpлану: аpбаy-epбey, адыpаy-eдыpey, шап-шұп аpкылы жасалады. 131 Eлыктeу создepдeн жұpнак аpкылы баска соз таптаpы жасалады: 1. Eлыктeу создeн зат eсым жасайтын жұpнактаp: -ыл, -ыл, -л – таpс-ыл, саpт-ыл, дуpс-ыл, куyк-ыл, булк-ыл, аpс-ыл., т.б. -ак, -eк – бұлт-ак, булк-eк, т.б. -ғыp, -гыp – даy-ғыp, дуy-гыp, т.б. 2. Eлыктeу создeн eтыстык жасайтын жұpнактаp: -ыpа, -ыpe – салб-ыpа, улб-ыpe, т.б. -ла, -лe – дабыp-ла, кубыp-лe, т.б. -да, -дe – кокаy-да, epбey-дe, т.б. Eлыктeу создep кобынeсe комeкшы eтыстыкпeн, кeйдe нeгызгы eтыстыкпeн тыpкeсып жұмсалады. Eлыктeу создep комeкшы eтыстыкпeн тыpкeскeндe, куpдeлы баяндауыш кызмeтын аткаpады. Мысалы, Аспанда самсаған жұлдыздаp дыp-дыp eтeды. Кeнeт аpтына жалт каpады. Дыp-дыp eтeды, жалт каpады – кайтты? – баяндауыш. Eлыктeу создep туpлeнып кeлып, баска сойлeм мушeлepыныy дe кызмeтын аткаpады. Мысалы, Жаpк-жұpктан козыy талып, даy-дұyнан кұлак тұнады. Жаpк-жұpктан, даy-дұyнан – нeдeн? – толыктауыш. Таpс-тұpс eткeн дыбыска баpлығы eлeyдeй калды. Таpс-тұpс eткeн – кандай? – аныктауыш. Жугыpгeн бойы озeнгe кумп бepып койып кeтты. Сәби томп-томп жугыpып жуp. Томп-томп, кумп бepып – калай? – пысыктауыш. Косаpланудан жәнe кайталанудан жасалған eлыктeу создep дeфис аpкылы жазылады. Мысалы, каpш-каpш, саpт-саpт, опыp-топыp, дeлey-дeлey, буpсey- буpсey, калт-кұлт, коpбаy-коpбаy, т.б. жүктеу/скачать 3.36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|