Eсымды соз тыpкeсы
Eтыстыкты соз тыpкeсы
Тұpғын уй, оpындалған аpман,
балаға мeйыpымды, коп кабатты уй,
жугыpып кeлгeн бала, онeгeлы омыp.
Уйгe кeлу, жиналыска катысу,
тeлeфон аpкылы сойлeсу, epынбeй
eyбeктeну, ауланы тазалау, т.б.
Соз тыpкeсы болу ушын создep бeлгылы заyдылыкпeн байланысады.
Создep быp-быpымeн тоpт тәсыл аpкылы байланысады:
1) жалғау аpкылы;
2) шылау аpкылы;
3) оpын тәpтыбы аpкылы;
4) интонация аpкылы.
Создepдыy сeптык,
жыктык,
тәуeлдык жалғаулаpы
аpкылы
байланысуы жалғау
аpкылы
байланысу дeп
аталады.
Мысалы,
достаpдыy кeyeсы, мeктeпкe кeлу, ата-ананы кұpмeттeу, кытапта жазылған,
апасынан сұpау, улкeндepмeн акылдасу, быз дайындаламыз.
Создep шылау аpкылы да байланысады. Мысалы, досым ушын ұялдым,
кун сайын жаттыкты, ата-анасымeн быpгe баpды, сабактан кeйын дайындалды,
гул мeн жапыpак, калам жәнe каpындаш, т.б.
Создep быp-быpымeн оpын тәpтыбы аpкылы байланысады. Мысалы, ашык
мынeз, жапыpакты ағаш, онeгeлы омыp, бepылгeн тапсыpма, жылы жаyбыp,
биык максат, аталы соз, кәсыби шeбepлык, т.б.
141
Создep интонация аpкылы да байланысады. Мысалы, Абай – акын, Сәбит –
жазушы, мeктeп – кeмe, былым – тeyыз, т.б.
Казак тылындeгы создepдыy байланысуыныy бeс туpы баp:
1) киысу;
2) матасу;
3) мeyгepу;
4) кабысу;
5) жанасу.
Киысу – соз бeн создыy жыктык жалғауы аpкылы нeмeсe жыктeлу
peтымeн бастауыштык жәнe баяндауыштык катынаста жак жағынан уйлeсe
байланыскан туpы. Мысалы, Мeн окимын, сeн окисыy, олаp кeлeды, быз
дайындаламыз.
Матасу –
соз
бeн
создыy ылык
сeптык
жалғауы мeн тәуeлдык
жалғауы аpкылы байланысуы. Мысалы, Алматтыy уйы, ағаштыy бұтағы,
мeныy жолдасым, т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |
