Семинар: 248 сағат обтөЖ: 124 сағат ТӨЖ: 40 сағат Барлығы: 412 сағат І аб-30 балл ІІ аб-30 балл Емтихан-40 балл

1.Орта Еуропа елдері мен Ресей жерінде ең алғашқы өнеркәсіп аудандары қай ғасырда қаланды.

2.Қазіргі кездегі Еуропа экономикасының басты ерекшелігі

3.Еуропадағы ең жетекші сала

4.Еуропада ежелден-ақ жеңіл өнеркәсіп қарқынды дамыған аймақ

№ 228 –сабақ

1.Өңдеуші өнеркәсіп түрлері

2.Өндіруші өнеркәсіп түрлері

3.Сыртқы экономикалық байланыстары

Жерінің ауданы – 357 мың км³

Халқы – 82,4 млн адам

Астанасы – Берлин

Мемлекет құрылымы – федерациялық республика

Мемлекет басшысы – федералдық президент

Үкімет басшысы – федералдық канцлер

Заң шығарушы органы – парламент

Мемлекет тілі – неміс тілі

Ақша бірлігі- еуро

1. Германия – экономикасының қуаттылығы жөнінен дүние жүзіндегі жетекші елдердің бірі. Аса зор экономикалық және ғылыми- техникалық мүмкіндіктерге ие Германия өнеркәсіп өндірісініңкөлемі жөнінен АҚШ пен Жапониядан кейінгі үшінші орынды алады. Елдегі жалпы жиынтық өнімінің 33 пайызы өнеркәсіп үлесіне тиеді. Өнеркәсібінің қазіргі дамуы мынадай белгілермен сипатталады: жергілікті шикізат негізінде қалыптасқан маманданған салалардың құрылымдық өзгерістер мен жаңа технологиялық жетістіктер енгізу нәтижесінде күшті дамуы; ғылымды көп қажет ететін әрі экспортқа бағытталған жаңа салалардың пайда болуы: өнеркәсіп өндірісінде ірі монополияның үстемдігі.

Елдегі аса маңызды өнеркәсіп орталықтарына Франкфурт, Мюнхен, Эссен, Нюрнберг, Гамбург, Дортмунд жатады. Қара металлургия кәсіпорындары елдің ішкергі бөлігіндегі Рур және Саар аудандарында шоғырланған. Болат балқытудан Германия дүние жүзіндегі алғашқы бестікке енеді. Халықаралық географиялық еңбек бөлінісінде Германия машина жасау өнеркәсібімен көзге түседі. Металды көп қажет ететін машина жасау кәсіпорындары қара металлургия орталығы саналатын Рур ауданына жақын орналасқан.

2.Машина мен прибор жасау, радиоэлектроника кәсіпорындарының орналасуы кәсіптік шеберлігі жоғары еңбек ресурстарына бағдарланған. Машина жасау саласындағы басты монополиялық концерндер қатарына «Даймлер- Крайслер» (Мерседес автомобильдері мен аэроғарыштық техника өндірісі), «Фольксваген», «БМВ» (автомобиль жасау), « Сименс» (электроника, электр техникасын жасау), « Дойче телеком» (ақпарат тарату техникасы), «БОШ»( электр техникасын жасау) жатады. Жеңіл автомобиль жасаудан Германия дүние жүінде Жапония, АҚШ тан кейін үшінші орында. Елдің автомобиль фирмалары жылына 5,5 млн жеңіл, 0,3 млн арнайы және жүк автомобильдерін шығарады.

Автомобиль зауыттары, негізінен, Вольфсбург маңына шоғырланған. Бұл қаланы АҚШ – тағы Детройт тәрізді « автомобиль астанасы» деп те атайды.

Германия жеңіл автомобильдерін қазақстандықтар жиі сатып алады. Кеме жасау да дәстүрлі өнеркәсіп салаларының бірі. Кеме жасаудан ел Жапония, корея Републикасынан кейін үшінші орын алады. Оның үлесіне дүние жүзі бойынша жасалатын кеменің 5,4 пайызы тиесілі.

Машина жасау өнеркәсібі – ғылым мен техника жетістіктері ең көп енгізілетін салалардың бірі. Германияда ғылыми зерттеулер мен тәжірибелік- конструкторлық жобалау жұмыстарына жылдық жалпы өнімнің 2,5 пайызы жұмсалады. Әсіресе ақпараттық технологиялар мен электроника өндірісінде үлкен жетістіктер бар. 2002 жылдан бастап «Басф» концернінің дүние жүзіне белгілі аудио, видео және компьютерлік ақпарат сақтау құралдары «Эмтек» маркасымен шығарылатын болды. Химия өнеркәсібінің күшті дамуына байланысты Германияны химиялық держава деп те атайды. Алуан түрлі өнім шығаратын бұл салада «Байер», « Хехст» фирмалары көзге түседі.

3.Ел сыртқы экономикалық байланыстарды дамытуға айырықша көңіл бөледі, сондықтан бұл саладағы үкімет саясаты дүниежүзілік экономикалық ынтымақтастыққа және халықаралық еңбек бөлінісін тереңдетуге бағытталған. Германияда басқа ЕО елдеріндегі сияқты еуро айналымға түскен. Дюссельдорф және Майндағы Франкфурт аса ірі халықаралық қаржы орталықтары болып табылады. Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесінде сыртқы сауда айырықша орынға ие. Әрбір үшінші герман жұмысшысы экспортқа жұмыс істейді. Ел экспорт көлемі жөнінен АҚШ- пен

Қатар алдыңғы орынды алса, импорт ауқымы бойынша АҚШ – тан кейінгі екінші орынды иеленеді. Германияның үлесіне дүниежүзілік экспорттың 10 пайызы, импорттың 8 пайызы тиесілі. Сонымен сыртқы сауда көрсеткіштері бойынша Германияға оң сальдо, яғни экспорттың импорттан басым болуы тән. Германияның басты сауда әріптестері – Франция мен Жапония, сонымен қатар Италия, Ұлыбритания,Нидерланд, Бельгия, Люксембург және АҚШ.

Германия туризмнің алатын орны зор. Ел тұрғындарының жартысына жуығы өз елінде саяхат жасауды қалайды. Туристердің 53 пайызы шетелдіктер.Туристік нысандарды ірі екі топқа бөлуге болады: біріншісі –табиғи ландшафтылар; мұндай туристік нысандарға солтүстік жағалау мен аралдар, оңтүстіктегі таулы аудандар, Боден көлі, Бавариядағы шағын көлдер мен өзен аңғарлары жатады.

Қазақстан мен Германия арасындағы өзара байланыстардың негізі 1992 жылы қаланды, кейінгі жылдары экономикалық ынтымақтастық іс жүзінде асырыла бастады. Екі ел арасындағы экономикалық байланыстарға әсер ететін шешуші фактордың бірі – Қазақстан жерінде тұратын неміс диаспорасы.

Қазақстанда өңдеу өнеркәсібін дамыту болашағына үміт артқан Германия іскер топтары әлеуметтік – экономикалық мәселелерді шешу үшін елімізге бірнеше рет несие берді. Қазіргі кезде Германия – біздің елімізге Ресейден кейінгі басты тауар жөнелтеуші және маңызы жөнінен оныншыорын алатын сатып алушы ел. Екі елдің тауар айналымы жыл сайын өсіп келеді. Мысалы, 2005 жылы Қазақстан Германияға жалпы құны 409 млн АҚШ доллары болатын өнім жөнелтті, Германиядан 1300 млн АҚШ доллары көлеміндегі өнімді сатып алған.

Қазақстанға қаржылай көмек тікелей ған емес, жанама түрде Халықаралық валюта қоры, Әлемдік банк және ТАСИС бағдарламасы арқылы да көрсетіледі.Соңғы жылдары бірлескен жобалар саны 50 ден асты. Германия тарапынан қаржыландырылатын инвестициялық жобалар өнеркәсіптің әр түлі салаларын қамтыды.

Германия инвесторлары өз қаржысын көбінесе Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қостанай облыстарының кәсіпорындарын дамытуға жұмсауда. Бұл жобаларды жүзеге асыруда алдыңғы қатарлы неміс фирмалары – «Конимпэкс», «Шенн», « Пфафф», « Интерком», «Сименс» және «Даймлер – Бенц» маңызды рөл атқаруда. Жалпы алғанда Қазақстанда 435 қазақ- герман бірлескен кәсіпорны тіркелген, Германияның 57 фирмасының өкілдігі бар.

Бақылау сұрақтары:

1.Елдегі аса маңызды өнеркәсіп орталықтары

2. Кеме жасаудан қай елдерден кейінгі орынды алады.

3. Германияны химиялық держава деп не себепті атайды?

4. Германияда туризмнің алатын орны қандай.

5. Германия инвесторлары өз қаржысын Қазақстанның қандай кәсіпорындарын дамытуға жұмсауда

№ 229 -сабақ

Тақырыбы: Ұлыбритания

Жоспар:

1. Өнеркәсіп салалары

2. Өндіруші өнеркәсіп түрлері

3. Сыртқы экономикалық байланыстары

Жерінің ауданы –244,1 мың км ²

Халқы –60,1 млн адам

Астанасы – Лондон

Мемлекеттік құрылымы – конституциялық монархия

Мемлекет басшысы – королева

Үкімет басшысы – премьер – министр

Заң шығарушы органы – парламент

Мемлекеттік тілі –ағылшын тілі

Ұлттық валютасы – фунт стерлинг

Ұлыбритания экономикасы соңғы жылдары дамудың постиндустриялық кезеңіне өтті, яғни ақпараттық экономика салалары жылдам дамып, үлесі артып келеді. Барлық алдыңғы қатарлы елдердегі сияқты, мұнда да ең жаңа, жоғары ақпараттық технологиялар басым бола бастады. Соның нәтижесінде көмір өндіру, металл өңдеу, тоқыма және тамақ өнеркәсібі сияқты дәстүрлі салалардың даму қарқыны бәсеңдеп, электрондық, авиация және қызмет көрсету салалары күшті дамуда. Ел экономикасында монополиялар үлесі барынша жоғары өнеркәсіптің жартысынан астамына 100- ге тарта ірі ұлтаралық компаниялар иелік етеді.

Ұлыбритания отын – энергетика саласының көрсеткіштері бойынша дүние жүзінде жетекші елдер қатарына енеді.

Электр энергиясына сұранысты жергілікті отын – энергетикалық ресурстар (көмір, мұнай және газ ) есебінен жұмыс істейтін жылу және атом электр станциялары қамтамасыз етеді. Елде “ Супергрид” деп аталатын бірыңғай жаңа энергетика жүйесі іске қосылған. Елде өндірілетін көмірдің ¾ бөлігі ЖЭС – те пайдаланылады. Жалпы қуаты 14 млн кВт / сағ болатын 12 АЭС электр энергиясының 20 пайызын береді.Ұлыбритания капиталистік елдер арасында тұңғыш рет атом электр станциясын салған болатын. АЭС-тер, негізінен, теңіз жағалауларындағы елді мекендер аз аудандарда орналастырылған.

ХХ ғасырдың 70- жылдарынан бастап, Ұлыбританияда мұнай өнеркәсібі күшті дами бастады. Солтүстік теңіздің қайраңынан мұнайдың табылуы ел экономикасындағы мұнай химиясының маңызын арттырды. Мұнай Сауд Арабиясы мен кувейттен де сатып әкелініп, жағалауларда орналасқан мұнай өңдеу кәсіпорындарында өңделеді, өңделетін мұнайдың жартысына жуығы сырттан тасылады. Жалпы елде 20 – ға жуық мұнай өңдеу зауыттары бар. Мұнай өнеркәсібінде аса ірі “ Ройял Датч- Шелл” (Нидерландпен бірге), “ Бритиш петролеум”, “ Бритойл” компаниялары жұмыс істейді. Бұл компаниялар дүние жүзіндегі аса ірі 500 концерннің қатарына енеді. “ Ройял Датч – Шелл” мұнай өндіру және өңдеуден дүние жүзінде екінші орын алады. Бұл компаниядағы ағылшын капиталының үлесі 42^0/₀. “ Бритиш петролеум” компаниясының әлемнің 70 елінде өкілдігі бар, 20 елде мұнай өңдеу зауыттары орналасқан. Қазақстанның мұнай кәсіпшіліктерінде де бұл компанияның үлесі бар. Ұлыбритания Батыс Еуропа елдері арасында бірінші болып жасанды газ пайдалана бастады. Қазіргі кезде газ Солтүстік теңіздің қайраңында өндіріліп, су асты құбырлары арқылы тұтыну аудандарына жеткізіледі.

2.Ел өнеркәсібінің жетекші саласының бірі – машина жасау. Елде тұтынушы сұранысына сәйкес, машинаның стандартты түрлері ғана емес, көптеген басқа типтері де жасалады. Станок, автомобиль жасау кәсіпорындары Бирмингем ауданында, тоқыма өнеркәсібі жабдықтарын жасау Манчестер маңында, ал кеме жасау кәсіпорындары Глазгода орналасқан. Әлемдегі алғашқы ірі танкер “ Глюкауф” 1886 жылы Ұлыбританияда жасалған болатын. Оның ұзындығы 91,4 м, ені 11,3 м болатын және салмағы 2300 т жүк көтере алатын. Қазіргі кездегі әлемдегі аса ірі танкерлердің жүк сыйымдылығы бұдан 250 еседей артық, ал ұзындықтары 400 м- ден асады. Машина жасау өнеркәсібі әскери техника, қару – жарақтар шығарудан да көзге түседі. Қазіргі кезде әлемдік нарықта жапон жеңіл автомобильдерінің үлесі артуына байланысты, Ұлыбританияда жеңіл көлік жасау қарқыны бәсеңдеген. Елде АҚШ –тың “ Крайслер” және “ Форд мотор” автомобиль компанияларының бірнеше зауыттары бар. Жеңіл автомобильдер Ланкашир қаласында орналасқан “ Роллс –ройс” фирмасының зауыттарында да жасалады. Автомобиль зауыттары соңғы жылдары шағын қалаларда да салына бастады.

Машина жасау саласында өндірісті қайта жабдықтаудың және автоматтандырудың негізі болып отырған радиоэлектроника және электр техникасын жасаудың маңызы зор. Бұл өнеркәсіптің шоғырланған басты ауданы –Лондон. Ұлыбритания электр техникасын өндіру жөнінен АҚШ, Жапония және Германиядан кейінгі төртінші орынды алады. Ел ауыр электр машиналарын жасаудан да дүние жүзінде алдыңғы орындарда тұр. Бұл саладағы ондаған аса ірі компаниялар арасында электр техникасын, электроника, автоматтық жүйелер мен телемеханика, тұрмысқа қажетті электр бұйымдарын жасайтын “ Дженерал электрик” концерні жетекші орын алады.

Ұшақтар шығару жөнінен Ұлыбритания тек АҚШ – қа ғана жол берді. Авиациялық зауыттар Лондонда, Бирмингем, Ковентри қалаларында орналасқан. Франциямен бірге дыбыстан жылдам ұшатын “ Конкорд” әуе лайнері жасалады. Жалпы авиазымырандық- ғарыштық техника жасауда “ Бритиш аэроспейс” компаниясының үлесі жоғары: оның өнімінің 60 пайызы сыртқа жөнелтіледі. Компания зауыттарында жолаушы және жүк таситын, әскери ұшақтар, ғарыштық байланыс құралдары жасалады.

Химия өнеркәсібінде мұнай өңдеу мен синтетикалық талшық шығару, ауыл шаруашылығы химикаттарын өндіру, бояу – лак өндірісі жедел дамуда. Соңғы жылдары бұл саладағы ірі концерндер қару – жарақ, оқ-дәрі, ядролық және зымырандық қаруға қажетті жабдықтар шығара бастады. Ірі химиялық компаниялар жанында ғылыми – зерттеу орталықтары бар.

3Жалпы алғанда, қазіргі кезде соңында өнеркәсіп пен құрылыс ұлттық жиынтық өнімінің 29 пайызын берсе, өндірістік емес сфера үлесіне оның 71 пайызы тиесілі болды. Өндірістік емес салада (қаржы жүйесі, сауда, байланыс, көлік саласы, халыққа қызмет көрсету саласы) экономикалық белсенді халықтың 63 пайызы жұмыс істейді. Ел астанасы дүние жүзіндегі аса ірі қаржы орталығы болып табылады.Лондон Биржасы – халықаралық дәрежедегі алтынмен байланысты операциялар жүзеге асатын дүние жүзіндегі бірден – бір қаржы мекемесі.

1.Қазіргі кезде ол жоғары дәрежеде дамыған капиталистік елдер арасында шаруашылығының жалпы ауқымы, ұлттық табысы жөнінен алатын орны.

2.Ұлыбританияда мұнай өнеркәсібі күшті дами бастаған уақыты және қай аймақта болды.

3.Ел өнеркәсібінің жетекші саласы

4.Химия өнеркәсібінің өнімдері

5.Алтынмен байланысты операциялар жүзеге асатын дүние жүзіндегі бірден – бір қаржы мекемесі.

1. Францияның өнеркәсіп салалары

2. Сыртқы экономикалық байланыстары

Сабақтың мақсаты:Дамыған капиталистік елдердің құрамына кіретін Францияның дүниежүзілік шаруашылықта алатын орнын қарастыру.

Теориялық мәлімет:

1.Лотарингия темір кені алабының қорын пайдаланатын қара металлургия өнеркәсібі ХХ ғасырдың 70 жылдарынан бастап дағдарысқа ұшырады. Оған Еуропа мен дүние жүзі нарығында қуатты бәсекелестердің (Бразилия, Шығыс Еуропа елдері, Корея және т.б.) пайда болуы әсер етті. Еуропалық Одақ шеңберінде өнеркәсіптің осы саласын дамытуға бағытталған шаралар нәтижесінде өндірісті неғұрлым тиімді ұйымдастырып, қайта жабдықтауға мүмкіндік туды. Орталық аудандардағы тиімсіз кәсіпорындар жабылып, негізгі металлургиялық кешендер солтүстіктегі Дюнкерк маңы мен Лотарингиядағы Мозель өзені аңғарында шоғырланған. Қазіргі кезде елде жылына 19 млн т болат өндіріледі.

Алюминий өндіріснде де аумақтық өзгерістер болды: бұрын олар, негізінен, Альпі мен Пиреней аудандарындағы су электр станциялары маңында орналасса, қазіргі кезде шеттен әкелінетін шикізатты қабылдап алатын портты қалаларға көшірілген.

Құрамына тоқыма, бояулар жасау, кілем тоқу, еден төсеніштерін шығару өндірісі енетін Францияның мата өнеркәсібі дүние жүзіндегі жетекші орнын жоғалтқан жоқ. Бұл салада әсіресе жүн маталарын шығарудан дүние жүзінде бірінші орын алатын « Шаржер – текстиль», мақта маталарын шығаруға маманданған DMC компаниялары көзге түседі. Қазіргі кезде сырттан әкелінетін жүн мен мақтадан басқа, бұл кәсіпорындарда жасанды талшықтар да кеңінен пайдаланылады. Негізгі орталықтары – Мюлуз, Труа, Лион және Париж маңы.

Отын – энергетика саласы жергілікті ресурстар мен сырттан әкелінетін шикізат негізінде дамуда. Елдегі барлық дерлік елді мекендер электрлендірілген. Жылына әр тұрғынға 4 мың кВт/ сағ электр энергиясынан келеді. Аса ірі СЭС – тер Рона өзені бойында салынған. Мұнай мен газдың жергілікті кен орындары елдің қажетін қамтамасыз ете алмайды, сондықтан Норвегия мен Нидерландтан, Алжирден газ, ал Сауд Арабиясы мен Орта Шығыс елдерінен мұнай сатып алынады. Энергетикалық шикізаттың қымбатқа түсуі елде атом өнеркәсібін елеулі түрде дамытуға себепші болды. Атом энергиясын өндіру жергілікті уран кендері мен Африка елдерінен әкелінетін шикізатқа негізделген. Қазіргі кезде АЭС – тер үлесіне елде өндірілетінэлектр энергиясының ¾ бөлігі тиесілі, 13 пайызын су электр станциялары, ал 11 пайызын жылу электр станцияларында өндіруде.

Машина жасау өнеркәсібінде көлік қатынасындағы машиналар мен электр техникасын жасау салалары күшті дамыған. Дүниежүзілік автомобиль өндірісінің дамуында елдің айрықша орны бар. 1898 жылы ағайынды Рено негізін салған фирма алғашқы автомобилін жасап шығарған болатын, арада 15 жыл өткен соң бұл шағын кәсіпорын алуан түрлі машина шығаратын аса ірі концернге айналды. Қазіргі кезде бұл концерн мемлекеттік болып саналады. Мұнда жүк автомобильдері, автобустар, ауыл шаруашылығы машиналары, сондай – ақ кемелер мен ұшақтардың қозғалтқыштары жасалады. Францияда жылына 3,5 -4 млн автомобиль жасалса, соның 9/10 бөлігі жеңіл көлік болып табылады. Қазіргі кезде жеңіл автомобильдер, негізінен, «Рено» кәсіпорыны мен жеке меншік «Пежо – ситроен» концернінде жасалады. Француз компаниялары дүние жүзінің 30 елінде автомобиль тетіктерін жинайтын зауыттар ашқан. Елде жасалған автомобильдердің 60 пайызы шетке шығарылады. Көбінесе француз жеңіл көліктерін Португалия, Испания, Бразилия және Оңтүстік – Шығыс Азия елдері сатып алады.

Химия өнеркәсібі елде ХХ ғасырдың екінші жартысында жедел дами бастады. Оған осы сала өнімдеріне деген сұраныстың артуы және мұнай мен газдың тас көмірді ығыстыра бастауы әсер етті.

Қазіргі кезде химия өнеркәсібі өнімдерінің көлемі жөнінен Франция дүние жүзінде төртінші орын алады. Негізгі химияның кәсіпорындары көбінесе шикізат көзінде (Эльзаста – калий тыңайтқыштары, Лотарингияда – тұздар және т.б.), ал сырттан әкелінетін шикізатты пайдаланатындары портты қалаларда орналасқан. Мұнай химиясындағы аса ірі компаниялар – «КФП – Тоталь» және «Эль – акитен».

Табиғи газды өнеркәсіптік өңдеу саласында дүние жүзінде алдыңғы орын алатын «Эр ликит» компаниясының 50 шақты елде өз кәсіпорындары бар.

Өнеркәсіптің жаңа салаларының дамуы ХХ ғасырдың екінші жартысына сәйкес келеді. Олардың қатарына аэроғарыштық, электр техникасы мен электроника салалары жатады. Соңғы жылдары ғылыми – зерттеу жұмыстарына жұмсалатын шығынды азайту және халықаралық нарықтағы бәекеге төтеп беру мақсатында еуропалық Одақ аясындағы ынтымақтастық артып келеді. Оның айқын мысалы ретінде Франция, Ұлыбритания, Германия қатысқан «Аэробус» А -300 аэробусы осы ынтымақтастықтың нәтижесі деуге болады.

Аэроғарыштық өнеркәсіптің кәсіпорындары Париж округі мен Тулуза, Бордо қалаларында орналасқан. Оның өнімдерінің жартысы экспортқа шығарылады. Мемлекеттік «Аэроспасьяль» және «Снекма» компаниялары шетел компанияларымен бірге ішкі әуе тасымалына пайдаланылатын «Каравелла», «Конкорд» реактивті ұшағын және тікұшақтар жасайды. Сонымен қатар дүние жүзінің көптеген елдері Францияның «Мираж», «Мистер», «Рафаль» тәрізді әскери ұшақтарын сатып алады. Ғарыштық техника жасау бағытында бірлескен жобалар жүзеге асырылуда.

Электротехника және электроника саласы автоматтандырылған басқару жүйелері мен телекоммуникация құралдарынан бастап, тұрмыстық техникаға дейінгі алуан түрлі өнімдерді шығарады. Бұл саланың кәсіпорындары барлық ірі қалаларда және Шебур, кан, Тур тәрізді «маманданған» шағын қалаларда бар. Электронды техника жасау саласында «Томсон» телекоммуникация саласында «Алькател – Альстом» электр құралдарын жасауда «Легран» фирмалары жетекші орын алады.

2.Франция экономикасы дүниежүзілік шаруашылықтың ажырамас бөлігіне айналған. Сыртқы сауда экономикалық өрлеуге негіз болып отыр, оған оң сальдо тән.

Экспорт көлемі жөнінен ел Батыс Еуропада тек германияны ғана алға салады., Францияның сыртқа шығаратын тауарларының жалпы құны дүниежүзілік тауар экспортының 5,1 пайызын құрайды. Экспорт құрылымында машиналар мен жабдықтар (43пайыз)және ауыл шаруашылығы өнімдері мен шикізаты (20) басым болып отыр.

Соңғы жылдары әскери техника мен қару – жарақты сыртқа сату жөнінде АҚШ – тан кейінгі екінші орынға шықты. Жалпы, сыртқа шығарылатын өнімнің 60 пайызы ЕО елдеріне жөнелтіледі, басты сауда әріптесі – германия, Франция, негізінен, технологиялық жетістіктер (патент, лицензия) сатып алады. Импорт көлемі жөнінен Франция Жапониямен қатар АҚШ, Германиядан кейінгі үшінші орынды бөліседі.

Француз іскер топтары батыс Еуропа елдері мен Африканың дамушы елдеріне қаржы экспортын жүзеге асырады. Өз кезегінде, француз экономикасында АҚШ, Жапония, ЕО елдерінің қаржысы айналымға түседі.

Шетел қаржысы , негізінен ең жаңа, даму мүмкіндігі зор салаларға тартыған. Сыртқы экономикалық байланыстарда дамушы елдерге экономикалық көмек айрықша орын алады.

Франция – халықаралық туризм орталығы. Қазіргі кезде Франция жылына 77 млн – дай шетел туристерін қабылдайды. Елдің сыртқы экономикалық байланыстарын дамытуда туризмнің маңызы зор.

1.Отын – энергетика саласы жергілікті ресурстар мен сырттан әкелінетін қандай шикізат негізінде дамуда

2. Дүниежүзілік автомобиль өндірісінің дамуында елдің айрықша орны

3.Негізгі химияның кәсіпорындары сырттан әкелінетін шикізатты пайдаланады

4. Елдің сыртқы экономикалық байланыстарын дамытуда туризмнің ролі.

№ 231-сабақ

1. Италияның өнеркәсіп салалары

2. Сыртқы экономикалық байланыстары

Сабақтың мақсаты: Дамыған капиталистік елдердің құрамына кіретін Италияның дүниежүзілік шаруашылықта алатын орнын қарастыру

Теориялық мәлімет:

Жерінің ауданы – 301,3 мың км²

Халқы -58 млн адам

Астанасы –Рим

Мемлекеттік құрылымы – парламенттік республика

Мемлекет басшысы – президент

Заң шығарушы органы – парламент

Мемлекеттік тілі – итальян тілі

Ақша бірлігі –еуро

1.Италия – жоғары дамыған индустриялы – аграрлы ел, ол дүниежүзілік өндірістегі үлесі жөнінен алғашқы ондыққа енеді. Шаруашылық мамандануы мен экономикалық - әлеуметтік даму деңгейі жөнінен елдің солтүстігі(индустриялы солтүстік) мен оңтүстігі ( аграрлы оңтүстік) елеулі айырма жасайды.

Бұл аймақтың сәйкессіздікке, ең алдымен тарихи- географиялық фауторлар себепші болған. Еуропаның алдыңғы қатарлы дамыған елдерімен көршілес орналасқан Солтүстік Италия өзінің даму қарқыны жөнінен олардан кем түспейді. Сыртқы экономикалық байланыстарының күштілігі ауданның шаруашылық құрылымының күрделенуіне де әсерін тигізген. Оңтүстік Италия салыстырмалы түрде нашар дамыған елдермен көршілес орналасқандықтан және Солтүстікпен теңестіруге бағытталған арнайы экономикалық саясат жүргізілмегендіктен артта қалып отыр.

Италия экономикасының жетекші саласы болып табылатын өнеркәсіптің үлесіне ұлттық жиынтық өнімнің 28 пайызы және жұмыс істейтін халықтың 2/5 бөлігі тиесілі. Ел өнеркәсібінің өзіндік даму және мамандану ерекшеліктері бар.елде маман жұмыс күшін қажет ететін, шикізат пен отынды аз жұмсайтын өнеркәсіп салалары жедел дамуда, олар жаппай өнім шығаруға маманданған. Сонымен қатар батыс Еуропаның басқа елдеріне қарағанда ел өнеркәсібінде шағын кәсіпорындар басым; олардың жалпы саны 4 мыңға жуықтады. Ел экономикасында олардың айрықша орны бар: шағын кәсіпорындар жалпы өнеркәсіп өнімінің 60 пайызын береді, олардың үлесіне жұмыс істейтіндердің 73 пайызы тиесілі.

Жергілікті минералды ресурстардың жетіспеушілігіне байланысты өңдеуші өнеркәсіп сырттан әкелінетін шикізатқа негізделген. Бұл әсіресе отын – энергетика өнеркәсібінде айқын байқалады. Мысалы, Италияның мұнай өңдеу өнеркәсібі Еуропадағы осы саладағы аса күшті дамыған өндіріс болып табылады. Мұнай Жерорта теңізі арқылы Таяу Шығыс пен Солтүстік Африка елдерінен әкелінеді. Сондықтан тұтыну көзіне жақын орналасқан зауыттарға мұнай күшті тармақталған құбырлар арқылы жеткізіледі. Табиғи газға сұраныс жыл сайын артып келеді.

Сондықтан жергілікті газ қорымен қатар, Солтүстік Африка, Нидерланд және Ресейден тасылатын газ кеңінен қолданылады. Электр энергетикасы құрылымында жылу электр станцияларының үлесі артуда (70 ⁰/₀). Ең ірі су электр станциялары Альпіде салынған. Елде атом және геотермалдық электр станциялары да бар, олардың үлесі әзірше мардымсыз.

Өнеркәсіп салаларының сырттан әкелінетін шикізатқа тәуелділігі олардың орналасуына тікелей әсер етеді. Мысалы, елдің қара металлургия кәсіпорындары көбінесе ірі порттар маңына немесе тұтыну көзіне шоғырланады. Өндіріске қажетті темір кенінің 90⁰/₀-ы , металл сынықтарының 75 ⁰/₀-ы, марганец кенінің 2/3 –сі сырттан әкелінеді. Кокстелетін көмір түгелімен шеттен, көбінесе АҚШ – тан сатып алынады. Соған қарамастан болат балқытудан Италия батыс еуропа елдері арасында Германиядан кейін екінші орын алады.

Түсті металлургия өндірісінің жергілікті шикізатқа негізделген салалары (алюминий, қорғасын, мырыш, сынап өндіру) едәуір жақсы дамыған. Мырыш өндірісі энергияны көп қажет ететіндіктен, көбінесе ірі электр станциялары маңына орналасқан. Соңғы жылдары қоршаған ортаға зиянды әсері күшті болғандықтан Италия өзіндегі мол киноварь (сынап алынатын шикізат) кен орындарын толық дәрежеде пайдалан алмай келеді. Осы себепті сынап өндіруден Испания алға шығып кетті. Магний өндірісінен Италия алдыңғы орындардың бірін алады.

Өнеркәсіп өндірісінде ауыр индустрия басым, оның басты саласы – машина жасау. Бұл сала өңдеуші өнеркәсіп өнімінің ¼ береді және жұмыс істейтіндер саны жөнінен бірінші орын алады. Машина жасау өнеркәсібі елдің машиналарға деген сұранысын толығымен дерлік қамтамасыз ете алады. Әсіресе автомобиль жасау күшті дамыған. Италия – дүниежүзілік нарықтағы аса ірі автомобиль шығарушы ел. Бұл саладағы жетекші орынды Италиядағы ең қуатты жеке меншік фирма болып есептелетін « Фиат» концерні алады. Дүние жүзіндегі аса ірі компаниялар қатарына жататын бұл автомобиль концернінің зауыттары ел аумағында шашырай орналасқан. Мұнда жеңіл автомобильдерменқатар жүк машиналары, автобустар, электровоздар, трамвай, троллейбустар, тракторлар жасалады. Еуропаның автомобиль нарығының 13 ⁰/₀- ына жуығына бақылау жасайтын « Фиат» кәсіпорындары, негізінен, Турин қаласы мен оның маңында шоғырланған. Милан, Турин, Больцано, Моден қалаларында, Неаполь маңында «Феррари», «Мазерати», «Ланча» автомобиль фирмаларының зауыттары орналасқан. Италияда жылына 1,5 млн жеңіл автомобиль жасалады.

Бірқатар тарихи – географиялық себептерге байланысты елде кеме жасау күшті дамыған. Бұл саладағы монополист – « Италкантьери» компаниясы, оның үлесіне өндірістің 90 пайызы шоғырланған. Кеме жасау кәсіпорындары Адриат теңізі жағалауында (Триест, Венеция, Анкона), Лигурия жағалауында (Генуя, Мессине, Ливорно) және Неаполь, Таранто, Палермода орналасқан.

Италияның машина жасау саласы әр түрлі өнеркәсіп салаларына қажетті машиналар мен жабдықтарды жасауға да маманданған. Әсіресе пластмасса өңдеу мен резеңке өндіру, тоқыма, аяқкиім, тамақ өнеркәсібі мен полтграфияға қажет жабдықтарды жасау елдің халықаралық дәрежеде маманданған саласы болып табылады. Италияның үлесіне дүниежүзілік станок өндірісінің 8 пайызы тиесілі. Кеңсе құрал – жабдықтарын шығаратын « Оливетти» фирмасының өнімдері дүние жүзінің көптеген елдерінде, соның ішінде Қазақстан тұтынушыларына да танымал. Құрал – жабдық шығаратын кәсіпорындардың басым көпшілігі өнеркәсіпті Солтүстік Италияда шоғырланған.

Химия өнеркәсібі сырттан әкелінетін (мұнай, табиғи газ, фосфорит, күкірт, целлюлоза) және жерігілікті шикізатқа негізделген. Мұнай химиясының ірі кәсіпорындары солтүстікте шоғырланған. Елдің оңтүстігіндегі Приоло, Неаполь, Кальяри қалаларында да ірі комбинаттар салынған. Мұнай химиясының өнімдері де алуан түрлі. Әсіресе пластмасса, химиялық талшықтар жасаудан Италия дүниежүзілік нарықта елеулі орын алатын болды. Резеңке бұйымдарын шығаратын «Пирелли» бірлестігінің өнімдері дүние жүзіне әйгілі, оларды Қазақстаннан да кездестіруге болады. Италияның лак – бояу өндірісі мен фармацевтика өнеркәсібі де Еуропа елдері аарсында айрықша көзге түседі. Сонымен қатар байырғы салалардың бірі – гүлдер мен жемістерден табиғи эссенциялар мен эфирлі майлар алу жоғары дәрежеде дамыған.

2. Италия экономикасының дамуы үшін сыртқы экономикалық байланыстардың маңызы аса зор. Италияны дүниежүзілік сыртқы саудадағы үлесі 6 пайызды құрайды. Елдің сыртқы саудасының басым бөлігі ЕО елдеріне, соның ішінде, ең алдымен, Германия, Франция, Ұлыбританияға, (40 пайыз) бағдарланған. Италияның сыртқы сауда айналымындағы АҚШ тың үлесі жыл сайын кеміп келеді, қазіргі кезде бұл көрсеткіш 7 пайызға тең.Елдегі жұмыс істейтіндер саны жөнінен машина жасау саласынан кейінгі екінші орынды алатын тоқыма өнеркәсібі байырғы өнеркәсіп саласы болып табылады.Негізінен, мақта, жүн, жібек, зығыр, кендір және химиялық талшықтардың мата және жіп, тоқыма бұйымдары өндіріледі. Италия аяқкиім өндіру жөнінен АҚШ – тан кейінгі екінші орын алса, оны экспортқа шығарудан бірінші орын алады. Италия аяқкиімдері өзінің сапасымен және әдемілігімен көптеген елдерден, соның қатарында Қазақстаннан да өз тұтынушыларын тапқан. Жоғары сапалы дайын киім – кешек шығаратын «Бенеттон» фирмасының дүкендері әлемнің 110 елінде бар. Қазіргі кезде Рим қаласы Парижбен қатар әлемдік сән орталығына айналып отыр.

Елдің тамақ өнеркәсібі ұн тарту, әйгііл макарон өндірісі мен қант, балық және жеміс консервілерін жасау, ірімшік өндірісіне маманданған. Италия дүние жүзінде өндірілетінзәйтүн майының 1/3 бөлігін өндіреді. Ел өнеркәсібі, сондай –ақ қымбат жиһаз және зергерлік бұйымдар жасаудан да айрықша көзге түседі.