Серік Мырзалы философия оқу құралы
жүктеу/скачать 3.76 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Елу де елу»
| Н.Макиавеллидің сәттілік
ұғымының мән-мағынасы Қайта өрлеу заманындағы көп ойшылдар сияқты, Н.Макиавелли де өмірге деген самарқаулыққа теріс қарап, оған белсенділікті қарсы қойды. Ал адамның өмірін ол сәттілікпен (фортунамен) тығыз байла- ныстырды. Макиавелли заманындағы фортуна ұғымы, көне замандағы фатумнан (fatum – латын сөзі, тағдыр) анағұрлым бөлек. Егер фата- лизм адамның өмірі, жүріс-тұрысы мен іс-әрекеті алдын ала болжанған, онда ешқандай таңдау, еріктік, кездейсоқтық жоқ, оған қарсы тұруға болмайды деп есептесе, фортуна ұғымы әлеуметтік қажеттілікпен теңелгенмен, ол ешқашанда адамның ерікті іс-әрекетін толығынан жоя алмайды. Н.Макиавелли: «Елу де елу» формуласына жақын фортуна біздің іс-әрекетіміздің жартысын өзіне көндірсе, екінші жартысы біздің өзіміздің еркіміз, өжеттілігіміз, қайрат-күшімізбен байланысты», – дейді. Сондықтан «абайлаудан гөрі батылдық жақсы», өйткені «фор- туна – әйел, ал онымен тіл табысу үшін оны оқтын-оқтын сабап алу керек», неге десеңіз, ол «әйел ретінде жастардың досы, ал олар алды- артына қарамай, батыл түрде тарпа бас салып, оны өз еркіне көндіреді». Алдына үлкен мұрат-мақсаттар қойып, оларды іске асыру жолында адамның батыл, тиімді іс-әрекеттер жасауын Н.Макиавелли «вирту» (vіrtu – лат. сөзі, айбындылық, қайраттық) деген сөзбен береді. Алайда толыққанды виртуды іске асыру әрбір адамның қолынан келе бермейді. Қарапайым адамдар, әлбетте, өте жақсы да, жаман да емес, өздерінің жүріс-тұрыстарында «ортаңғы жолды» ұстайды, оның өзі үлкен нәтижелерге ешқашанда әкелмейді. Ал тарихтағы ұлы тұлғаларға келер болсақ, олардың жүріс-тұрысы, іс-әрекеті тіпті басқаша, олар алдына үлкен мақсаттар қойып, бүкіл санасезімін, еркін, күш-қуатын сол істі өмірге енгізуге тырысады. Н.Макиавелли ұлы адамдардың іс-әрекетінің нәтижелілігі тек қана олардың айбындылығымен, виртумен ғана байланысты деген пікірден аулақ. Ұлы адамдардың қайратты іс-әрекетінің жемістілігі – сол заманның қойған талаптарына сай келуінде. Қорыта келе, «вирту» ұғымы жаңа гуманистік моральдың негізгі көрінісі ретінде Қайта өрлеу заманының негізгі құндылығына айнала бастады. Өзінің мүдделерін өмірге кіргізу жолында адам форту- наны ауыздықтай алады. Адам – ерікті, саналы, айбынды, күш-қуаты мол пенде, ол алдына қойған мұраттарды іске асыра алады. Бұл Н.Макиавеллидің идеялары Жаңа заманның ой-санасына зор әсерін тигізіп, жалпы алғанда, жүре келе Батыс менталитетінің өзегіне айна- лады. |