Шығыс Қазақстан облысының Семей аймағында 2013 жылы аталып өтілетін және еске алынатын

Абайдың ақын шәкірттері: (Уәйіс ақын туралы бар) // Қ. Мұхаметханов.- Алматы: Дәуір, 994.-336 б.

Мұқашев , Еркебұлан. Уәйіс ақын "Иванушка-дурачекты" қалай жазған // Семей таңы. - 2010. - 18 наурыз

Сәменбекұлы Н. Керей Уәйіс ақын //Дидар.-2002.-8 маусым.

Әміре Қашаубаев - 1888 жылы (кейбір деректерде 1886 жылы) Семей облысы, Абыралы ауданына қарасты Дегелең тауының етегінде туды. Әкесі Қашаубай кедей адам болған. Әміре тұрмыстың үлкен ауыртпалығын бастан кешкен. Қандай ауыр жалшылық жұмыста жүрсе де Әміре мойыған жоқ. Жастайынан әнге үйір болып, ыңылдап ән салатын. Әрі-бері өтетін қала жұрты керемет дауысты естіп тыңдап тұрып қалады екен. Кейіннен қаладағы болатын ойын сауық Әміресіз өтпейтін болды. Тұрмыс тауқыметі қаншалықты қиын болса да мейірімді әке-шеше өнерлі баланың маңдайын қақпады. Сөйтіп, әке-шешенің батасын алған өнерлі бала жалшылықтан босап, Арқа әншілерінің Меккесі болған Қояндыға жол тартады. Бұл Әміренің ән сапарына, музыкаға жол тартқан кезі болды. Онда жаяу Мұса сияқты әншілермен кездесіп, үйреніп, репертуарын байытады. Әншілерден үйрене жүріп өзінің ән айту стилін байытуға күш салады. Сөйтіп, он үш жасынан ән салып, Жаңа Семейдің шала қазақ, татарлар арасында "әнші бала" атанып, жасы он сегізге таянған Әміре үшін үлкен жаңалықтар болды.

Әнге байып Семейге қайтқан Әмірені қалалықтар қызу қарсы алды. 1921-1924 жылдары Семейде құрылған "Ес-аймақ" ұйымына кіріп, әншілігін шыңдай түседі. Онда ол әнші Майрамен кездесіп домбырамен, гармонға қосылып Семейдің жәрмеңкесін қыздыра түсті. Әміре дауысы Мәскеуге дейін жетіп:

"Қазақ өншісі Әміре Қашаубаев Парижде болатын жержүзілік көрмеде қойылатын этнографиялық концертке қатысуға келісім бере ме екен? Соның хабарын тез білдіруіңізді сұраймыз. Жол қаражаты, гонорары төленеді. Мерзімі - июнь, июль айлары. РСФСР Халық Ағарту Комиссары - Луначарский" деген Семейдің губерниялық ағарту бөліміне телеграмма келеді.

Әміре Мәскеуге жол тартады. Парижде болатын концертке қатысу үшін астанаға басқа ұлт республикаларынан белгілі өнерпаздар келеді. Париж концертіне дайындық есебінде өткен Үлкен театрдағы концерт табысты етті. Ол туралы: "Керемет концерт. Керек болса - башқұрттың қурайшысы Исенбаев, қазақтың әншісі Әміре Қашаубаев, өзбектің бишісі және әншісі Тамара Ханум. олардың өнерлері еуропалықтардың нөмірлерінен кем түспейді, ал қолдарындағы қандай жұпыны құрал десеңізші- деп жазады "Правданың" 1925 жылғы 26 июнь күнгі номерінде.

Әміре этнографиялық ансамбльмен Парижге барып қайтады. Парижде 11 концерт береді. Сол коцерттерде Әміре өзінің сүйікті әндері "Ағаш аяқ", "Үш дос", "Екі жирен", "Дудар", "Қос барабан", "Қызыл бидай" тағы басқаларын айтады.

Ансамбльдің концерті бұрын-соңды ондай музыканы тыңдамаған Париж халқына қатты ұнайды. Ол туралы "Қазақтың әншісі Әміре Қашаубаев өзінің халықтық манерада айтылатын емін-еркін даусына ұлт аспабы домбырасының сүйемелін қосып өз елінің жаныңды толқытатын әндерін орындады", - деп жазады.

Француздың белгілі музыка зерттеуші ғалымы "Лемюзикаль" журналында Әміренің дауысы сирек кездесетін музыкалық көрініс екенін жазады. Әміре Қызылордадағы театр труппасына жұмысқа кіріп, 1926 жылы январьдың 13-күні М.Әуезовтің "Еңлік-Кебек" пьесасы мен қазақ тарихында бірінші рет қойшы Жапалдың ролін сомдайды. Сөйтіп, Әміре әрі әнші, әрі актер ретінде де таныла бастайды.

1927 жылы сәуір айында Әміре тағы Мәскеуге шақырылып, советтер съезінде концертке шығып, тағы бір үлкен табысқа ие болады. Сол жылдың жазында әнші Германияның Майнадағы Франкфурт қаласында болатын Жержүзілік музыкалық кермесіне жіберіледі. Мұнда Әміре тоғыз концерке қатысып, көрермендердің үлкен сүйіспеншілігіне бөленеді. Сөйтіп, шетелге екінші рет өнер көрсетуге шыққан әнші өнер қайраткерлерінің ішінде ерекше табысқа ие болады.

Әміре қайтып, Қызылордадағы театрына келеді. 1928 жылы театр Алматыға көшкенде де бірге жүреді. Концерттерде басты артист болып белгіленеді. 1933 жылы драма театрының жанына құрылған "Музыкалық студияның" ішінде бірінші болып жүреді. Ол студия келесі 1934 жылдың 13 қаңтарында "Музыкалық театр" болып, М.Әуезовтің "Айман-Шолпан" атты музыкалық пьесасымен ашылды. Онда Әміре басты рольдің бірін атқарады. Бірақ өмірі ұзақ болмай сол жылдың күзінде қайтыс болады.

Сөйтіп, замана көшінде аққан жұлдыздай із қалдырған өнер саңлақтарының бірі- Әміре Қашаубайұлы болды. Оның есімі қазақ өнері тарихында алтын әріппен жазылды. Әміренің керемет қайталанбас даусын шетелдіктер өте жоғары бағалады. Франция ойшылдары Анри Барбюс: "Мен Әміредей әншіні сирек кездестірдім"-десе, Ромен Роллан Әміре даусына қайран қалып: "Мен Шығыста әншіні бұлбұл құсқа неге теңейтінін енді түсіндім"-деп жазады. Ал, Мұхтар Әуезов 1920 жылдарда "Ес-аймақ" ұйымында жүргенде-ақ: "Сен, Әміре, Семей өңірінің ғана емес, бұған қоса Ұлы жүз бен Кіші жүз өндерін, романс сияқты ырғағы мол, сезімі зор Мұхит әндерін үйренуің керек. Сонда ғана сен жалпы қазақ әншісі атанасың. Ал қазақ атынан ән айтсаң есімің әлемге танылады"- деп сол кезде-ақ көрегендік танытқан.

Ал, Әміре туралы жазушы, өнер зерттеуші Жарқын Шәкерімов: "Әміре ғасыр кешіндегі замана тудырған дара тұлға. Халқымызда әйгілі әншілер жүздеп саналады, өсіп келеді, әлі де туар. Ал, Әміре жалғыз. Ол халқымыздың мәңгілік тарихында солай сақталуы тиіс", - деп бағалайды.

Ахметов С. Жазмыш: (Әншінің соңғы күндерінен) // Мәдениет.- 1992. - 16-30 қыркүйек.

Иманбаева А. Ән атасы Әміре // Мәдениет.-2010.-№ 2.-43-45 б.

Кәріпжанқызы Қ. Әміре туралы ашық әңгіме // Заман-Қазақстан.-1999.-14 мамыр. -6

Ақынның әкесі де өткір тілді шешен болған. Ол жастайынан жазып, ақын бала атанады. Оның шығармашылық жолына бағыт берген ақын - I. Жангүгіров. Сол кісінің қамқорлығы арқасында Алматыға келіп, жұмысқа тұрады. Жазушылар одағынынң жанындағы төрт айлық курсты бітіреді. Ілияс Жансүгіров Сапарғалидың халық мақсатына сай өлең-жыр жазуына кеңес беріп, ақыл айтып, жөн сілтеп жол көрсетеді. Ақын революциядан бұрын қазақ өміріне арналған көптеген өлеңдер жазады. 1914-1915 жылы жазған «Төрткісен» деген термесі Сапарғалидың өз ағайындары тарапынан қуғын-сүргінге ұшырауына себеп болады. Жас кезінде ақын зәбір-жапаны көп көрсе де жауыздыққа деген өшпенділігі жойылмайды. Бертін келе сауатын ашқаннан кейін Абай өлеңдерін құмарлана оқи бастайды. Оны жаттап алып ел арасына таратады. Кейінірек Абай үлгісімен «Татьяна» поэмасын және байларға арналған бірнеше өлеңдер жазады.

1936-1937 жылдары ақын Аягөз ауданына көшіп келіп, Жарма ауданындағы Ақжал руднигіне орналасады. Ұлы Отан соғысы жылдары жалғыз баласы Маманды майданға аттандырып, ақын осы Ақжалда тұрып көп өлеңдер жазады. 1939 жылы Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Президиумы қарт ақынның еңбегін зор бағалап, Құрмет грамотасын береді.

Сапарғали ақын талай- талай айтыстарда Жарма ауданының намысын қорғап алда жүрді. Қазақ әдебиетінің үздік үлгілері И. Байзақов, Т. Көбдіков, Н. Баймұратов сияқты ақындармен айтысқа түскен. 1936 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына, 1943 жылы Семей-Қарағанды облыстары ақындары айтысына, 1945 жылы Абайдың 100 жылдық тойына, 1946 жылы Талдықорған каласында Жамбылдың 100 жылдық мерейтойына қатысып көзге түседі.

Ақынның жекелеген өлеңдері мен толғау, дастандары зор тебіреніспен жазылған, оның «Алтай», «Тарбағатай», «Жарма», «Қалбадағы айқас» туралы жазғандарында бақытты елдің ұлан-байтақ қоныс мекенін, асқар тау, сай-саланы тамаша көрікті табиғатын көркем бейнеде асқақтата жырлайды. Қаламгер «Ақтардың әрекеті», «Қойкелді батыр»,«Бекбосын», «Молдабай палуан» поэмаларын жазды. Соңғы аталған дастаны 1997 жылы «Қазақ палуандары» деген кұрама жинақка шықты. 1962 жылы өлеңдер мен поэмалар жинағы шықты.

Ақын тілге шебер, сөзге бай, алғыр ойлы ақын. Ол халықтың рухани асыл қазынасы - ауыз әдебиетін көп біліп, өзінің ақындық өнеріне үлгі етумен бірге, жазба әдебиетін де жақсы білді. Қандай тақырыптарды жырласа да, акын жалаң сөзге бой үрмай, жанды суретпен көркем бейнелеп беруге, нанымды образды дұрыс қолданып, өлеңнің адамға әсерлі болуына зер салды. Сапарғали ақынның өмірі де, ақындық өнері де халық өмірімен біте кайнасып, тығыз байланысқан. Ол қолына домбыра алғаннан бері, халық жырын жырлаудан бір тынбаған, халқының қайғысын, қуанышын қуат еткен.

100 жылдық мерейтойын жармалықтар 1988 жылы атап етті. Жарманың орталығы Георгиевка селосының бір көшесі ақын есімімен аталады. Есімі қазақ-совет энциклопедиясына, «Ақын жыраулар», «Қазақстан ақындары» кітаптарына енгізілді.
Әдебиеттер:
Серікбаев Н. «Төгемін сөз маржанын сауылдатып,..»: (Ақынның туғанына 110 жыл толуына орай) //Дидар.- 1998.- 7 тамыз.

Зүкенов М. Ақынның туғанына - 110 жыл // Сарыарқа.-1998,- 8 шілде

Алтынбаев Қ. Ақын талантына бас ию // Семей таңы.- 1988.- 24 август

Алтынбаев Қ. Туған жерден шабыт алған // Семей таңы.- 1988.- 12 август.

Ерменбаев Т. Сапағали ақын // Қазақ әдебиеті.-1989.- 19 август.


Иса Биназаров, ақын, туғанына 110 жыл (1898-1964)
Иса Биназаров - ақын, әрі күйші, Абай ауданының Абыралы совхозында 1898 жылы дүниеге келді. Арғы атасы Байжан да, өз әкесі Биназар да кезінде елге мәлім, дәулетті адамдар болған. Иса жастайынан-ақ аңыз, қиссаларды жатқа айтатын болған. Бертін келе Абайдың және оның төңірегіндегі ақындардың өлеңіне ден қойып, жаттап, өзі де өлең шығара бастайды.

Ескіше білім алса да, оқығанынан тоқығаны көп Иса кейінірек тағы да бір үлкен өмір мектебіне тап болады. Бұл Иса 1917-1919 жылдары екі жылдық педкурста оқиды. Көкірек көзі ояу, өнердің дөстүрлі мектебінен тәлім алып келген ол, озық ойлы, танымы мол замандастарымен танысып, оларға жақын жүруге ұмтылады. Әртүрлі үйірмелерге қатысып, халық алдына шығып өнер көрсете бастайды. Жаңа заман, жаңа дәуір ықпалына орай енді оның өлеңдерінде де жаңа тақырып, тың ойлар бой көрсетеді.Осында өткен екі жылда ол қазақтың тарлан ұлдары Қ.Сәтбаевпен, Ж.Аймауытовпен, Ә.Қашаубаевпен танысып, араласады. Сол кездегі қазақ жастарының зиялылары атанған осы адамдардың касына еріп, жаңа өмір идеяларын насихаттауға бейімделеді.

Ақынның замандастарының айтуына қарағанда ол әсіресе Ж.Аймауытовпен жақсы қарым-қатынаста болған екен. Аз ғана бірге болғанмен олардың өмірге деген көзқарастары, жалпы ой-пікірлері тоғысқан тәрізді. Сол кісінің ақылымен Иса сол кезде шығып түратын «Қазақ тілі» газетіне ел өмірі туралы хабарлар жіберіп тұрды.

Иса Биназаров ғұмырының негізгі арқауын әділдікті қорғауға, қараңғылық жайлаған ел көкірегін оятуға бағыштаған адам. Өзінің шеберлігімен, тапқырлығымен, ұшқырлығымен айтыс ақыны атанған сөз зергері, Иса мұрасымен таныс жанашыр қауым оның бірнеше айтыс-сайыстарын біледі. Ол Қазак ССР Ғылым академиясы М.Әуезов атындағы әдебиет жөне өнер институтының ұйымдастыруымен 1961 жылы тамыздың 3-5-күндері Алматыда өткен ақындардың республикалық мәслихатына қатысты. Өлеңді өмірлік серік еткен Иса оның әртүрлі жанрларына қалам тербеген. Акынның «Ақылға бағынышты», «Қарқаралы-Қазыбек» тәрізді бірнеше поэмалары бар. Өкінішке орай бұл өлеңдер баспа бетін көрген жоқ..

Иса өнерінің сабақтас тағы бір саласы - оның күйшілігі. Абай, Абыралы өңірінің жұртшылығы оны Толеуғожа күйшінің ізбасары, дәстүрлі Тоқа күйлерінің насихатшысы ретінде жаксы біледі.

Иса Биназаров-ақындығымен, күйшілігімен ел аузына іліккен өнерпаз ғана емес, ұйымдастырушылық қасиеті мол, ел басқарған қадірменділердің бірі. Ол кісінің өмірбаянында мұғалім, мектеп директоры, қызыл отау басшысы, сот қызметкері болғандығын көрсетеді. Оның осындай қоғамдық өмірі мен қызметі туралы белгілі жазушы С.Бегалиннің «Замана белестері» деген романында жан-жақты ашып көрсетеді.

Әлімбек Қ. Атадан ұл туса игі еді //Қазақ әдебиеті.-2005.-20 мамыр.-І2 б.

Биназаров И. Ақылға бағынышты // Семей таңы.-2003.-14 паурыз, 21 ақпан.-14 б.

Дүйсембаев М. Иса Байназаров: Естен кетпес есімдер // Семей таңы.- 1990.-18 тамыз.

Елдің елдігі мен берекесін жырлаған: Ақын Иса Биназарұлының туғанына 100 жыл // Үш анық. -1998.-1 тамыз


Семей облыстық статистикалық комитеттің құрылғанына 135 жыл (1878)
Семей облыстық статистикалық комитет 1878 жылы Абайдың рухани досы Е.П.Михаэлистің бастамасымен құрылған. Ол Семейдің мәдени өміріне зор ықпал еткен ғылыми орталық болды.1886 жылы Михаэлистің ұсынысымен Абай осы комитеттің толық мүшесі болып сайланды. Ақын осы комитеттің жұмысына белсене араласып, қоғамдық ұйымдастыру ісіне атсалысумен бірге ғылыми-зерттеу жұмысымен де айналысқан.

Архив деректерінен тек 1883-1905 жылдар арасында ғана Семейдің өзінде жүзден астам саяси жер аударылғандар тұрғанын оқып, білеміз. Бір ғажабы сол, олар тағдырын тәңірден күтіп, қол қусырып қарап жатпапты. Қалаға келген бетте қызметке кіруге талпыныс жасады. Ал, ондай оқыған азаматтарға ол жылдарда Семейдің әкімшілік орындары мейлінше мұқтаж еді. Өйткені, қаланың өз халқы арасында тапсырылған қызмет түрлерін жүргізе қоятындай сауатты адамдар аз болатын. Міне, бұдан бір ғасырдан аса қалада облыстық Статистикалық комитеттің құрылу тарихы осылай басталған - ды.

Статистикалық комитетті бөле-жара сөз етіп отырған себебіміз, ол – осы өлкедегі тұнғыш мәдени әрі алғашқы ғылыми орталық болды. Оның сан – салалы қызметін жүргізуге тұрғылықты адамдар мен бірге қаладағы жер ауып келгендер де қатыстырылады. Солардың бірі – кезінде ұлы Абаймен достасқан орыс оқымыстысы Е.П. Михаэлис болатын. Евгений Петрович – облыстық Статистикалық комитетті құрушылардың бірі болды және оның секретары қызметін атқарды.

Е.П.Михаэлистің кім екенін және қаламыздың мәдени өміріне қандайлық үлес қосқанын бүгінгі семейліктер білмейді емес. Өйткені, ұлы Абайдың досы ретінде ол туралы облыстық баспасөз беттерінде көп жазылған.

Михаэлис – Семейде 1869 жылда бастап ұзақ уақыт тұрып, қызмет істейді. Оның Ертіс өңірі қазақтарының өмірі жайлы зерттеу еңбектерін жазатыны да, оның ұсынысымен Абайдың облыстық Статистикалық комитетке құрметті мүше болатыны да осы жылдар. Ал, кейін Комитеттің тапсыруымен Абай қазіргі «Қара сөздерінің» ішінде ең бір ерекшесі, «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны туралы» зертеу еңбегін жазады.

XIX ғасырдың сексенінші жылының басы саяси жер аударылғандардың Семейге ерекше көп келген кезеңі болады. Солардың бір тобы өз ұстаздары Е.П. Михаэлис арқылы танысудан бастап, кейін Абайға достық қолын ұсынатын орыс оқымыстылары: А.Л. Блек, С.С. Гросс, Н.И. Долгополов, А.А. Леонтьев, П.Д. Лобоновский, Н.Я. Коншин және басқалар еді.

Облыстық Статистикалық комитет басшылары оған қазақтың әдет – ғұрпын, салт – дәстүрлерін зерттеумен шұғылдануды жүктейді. Соның ақыры – С.С. Гросс, А.Л. Блек және А.А. Леонтьев «Материалы для изучения юридических обычаев киргизов» деп аталатын көлемді де құнды еңбек жазды. Облыстық Статистикалық комитеттің Семей қаласының мәдени өміріне қосқан келелі үлестерінің екінші бір елеулісі ретінде 1883 жылы қалада облыстық музей мен облыстық қоғамдық кітапхана ашылды.
Әдебиеттер:
Семей облыстық статистикалық комиеті // Абай.-Алматы: «Атамұра», 1995.-514 б.

Семей кеше және бүгін : библиографиялық құрал. / Құрастырған З.Мағауина.- Семей: Талант, 2010.- 78 б.

Төлеуғазықызы З. Туған жер тұнған шежіре // Семей таңы. - 2007. - 24 мамыр. - С. 3

М. Әуезов атындағы Семей педагогикалық колледжінің құрылғанына

110 жыл (1903)
Іргетасы сонау 1903 жылы қаланған, 110 жылдық тарихы бар білім шаңырағында ұлтымыздың ұлылары М.О. Әуезов, Ж. Аймауытов, Қ. Сәтбаев, Ә. Марғұлан, Ш. Айманов білім алған. Оқу орнының жарқын бір беті Қазақ Ғылым Академиясының тұңғыш президенті, геология ғылымының 20 ғасырдағы аса көрнекті ғалымы, академик Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың есімімен тікелей байланысты.

Қазіргі уақытта колледжде М. Әуезовтың мұражай-класы ашылған. Бұл мұражайда суреттер мен құжаттар, автографы бар кітаптар, ақындар мен жазушылардың портреттері жиналған. М. Әуезов атындағы педагогикалық колледжі күндізгі бөлімге 9 және 11 сынып, сырттай бөлімге 11 сынып негізінде қазақ және орыс тілдерінде 11 мамандық бойынша даярлық жүргізеді. Колледжде оқу 6 компьютер сыныбында, оқу және әдістемелік құрал-жабдықтармен толық қамтамасыз етілген 60 кабинетте жүргізіледі. Осы жылдар ішінде 60 мыңнан астам мұғалімдер даярлап шығарған. Колледжде әртүрлі қызықты үйірмелер мен спорт секциялары жұмыс істейді. Колледж студенттерінің арасында «Оратор», «Шешен» клубы кең танымал, КТК (КВН) командасы қала және облыс жастарының сүйікті командасына айналған.

Колледждің оқу-материалдық базасы жақсы жолға қойылған. 72 пәндік кабинет, мамандандырылған 6 компьютерлік класс, 2 спорт зал, ритмикалық, тренаржерлік зал, 30 орынды жатахана, Кітапхана, оқу залы, асхана жұмыс істейді.

Колледж жылнамасы:

1903 жылы 1 шілде – мұғалімдер семинариясы 3 негізгі сынып және 1 дайындық сынып ретінде құрылды.

1904 жылы – 5 сыныптық жүйеге ауысып, 4 сынып негізгі, 1 сынып дайындық тобы болады.

1920 жыл – халыққа білім беру институты болып өзгереді.

1922 жыл – оқу орнының негізінде екі педтехникум (қазақ, орыс) ашылған.

1937 жыл – педтехникум базасында екі педучилище құрылады.

1953 жыл – екі педучилище біріктіріліп, К.Д. Ушинский атындағы педагогикалық училище аталады.

1957 жыл – оқу орны жабылып қалады.

1963 жыл – оқу орны қайта ашылады.

1968 жылы – оқу орнына М.О.Әуезов есімі беріледі.

1992 жыл 22 мамыр – Қазақстан Республикасы Білім министрлігі бұйрығының негізінде педучилище педагогикалық колледж болып құрылады.

Мұхамедханов Қ. Тамаша тарихы бар техникум: Семей қазақ педтехникумына 70 жыл // Семей таңы.- 1992.- 2 маусым.- б.2

Мұхамеджанов М. «Ұлылардың рухани бесігіне айналған оқу орнын мақтан етемін» // Семей таңы.- 2006.- 15 маусым.- б.5

Мұхамеджанов М. Түлектері ірі тұлғаға айналған // Семей таңы .- 2003.- 22 тамыз.- б.4

Семейдің М.О.Әуезов атындағы педагогикалық колледжі // Семей таңы.- 2007.- 26 маусым.- б.11

Нұғманбекова Р. Ұлт болашағы – кемел білімінде // Дидар.- 2008.- 4 қараша.- б.2

1983 жылдан бері Ертістің ортасындағы табиғаты әсем аралда орналасқан осы мекеме 2,06 гектар жерді алып жатыр. Бұл кешеннің оқыту базасы жақсы жолға қойылған. Өзінің құрылған күнінен бастап табиғат төлінің 80 түрінен 400-ге тарта аң-құс бар болса, осылардың 17 түрі Халықаралық және Қазақстанның Қызыл Кітабына енген. Оқыту –тәрбие барысында 3 сатылы оқу жүйесінде 56 салалық үйірме, оның ішінде 10 үйірме қазақ тілінде өз жұмыстарын жүргізіп келеді.

Екі бағыты үйірме жұмыстары болса, үшіншісі билогиялық ғылыми жұмыстарын тереңдете зерттеу болып табылады.

Биологиялық орталық негізінде жазғы экологиялық «Отан» лагерінде 500 оқушы демалып қана қоймай, түрлі аң-құстармен танысып, оқу жоспарлары негізінде өз таным, білімдерін толықтырады. Мұнда АҚШ-тан, Германия, Қытай, Түрік елдерінен арнайы қонақтар келіп, орталықтың жұмысын тамашалады.

Қира Ө. Хайуанаттарға қамқорлық // Ертіс өңірі.-2003.-9 мамыр.-3 б.

Әлімбетов С. -

Әбдікәкімов Т. -

Беков О. -

Бейсембеков А. -

Биназаров И. -

Дәстенов Ж. -

Ерсәлімұлы Б. -

Жанболатов М. -

Жиреншин Ә. -

Жұмаханов Ж. -

Қашаубаев Ә. -

Құдайбердіұлы Ш. -

Қыдыралин С. -

Мұсаұлы Ы. -

Омарбаева Д. -

Өлмесеков К. -

Рахимов Е. -

Сыбанов Б. -

Сұлтанбеков М. -