ШЫҒыс халықтарының мақал-мәтелдері құрастырып, аударған Нұртас Оңдасынов
жүктеу/скачать 0.81 Mb.
|
|
Біреу мал жияды, Біреу құр шалжияды. Өзгені тексергеннен гөрі, өзіңді тексер. Жаманнан жақсы туса, Жалпақ әлемге даңқы жайылады. Атты шыбыртқымен айдама, сұлымен айда. Сыпа тоңбайды — қалтырайды, Сүйектері сырқырайды. Үркер батты — Жер қатты. Бұғының қашуы — Мергеннің басуы. Көктемгі мұздың қалыңына да сенбе. Жоқ кісінің ақшасы шақша алумен таусылар. Поп пиязды жақтырмайды, Көрсе, қабағын да таптырмайды. Қураған шөппен қойыңды бордақылай алмайсың. Отызыңда оқ атпаған, Қырқында қылыш шаппас. Көп түкірсе, көл болар, Бір түкірсе, дым қалар. Бірі — абысынікі, Бірі — құдасынікі. Асына қарай — табағы, Балына қарай — қалағы. Есіктен кіргенде, Түрі байқалады. Төрі шыққанда, Сыры байқалады. Бәрін бірден бастасаң, Бірін де тыңдырмассың. Жаңбыр түгіл шықтың да шипасы бар. Қолмен істегенді иықпен көтерерсің. Ексең егін, Жерсің тегін. Тілге батыр — Дауда жоқ. Үйде батыр — Жауда жоқ. Мехнатсыз рахат жоқ. Кісі баласы кісендесе де тұрмас, Өз балаң тепкілесең де кетпес. Алдыңғы дөңгелек қалай жүрсе, Соңғы дөңгелек солай жүрер. Жақсы сөз — жан сүйінткен азық, Жаман сөз — бас күйреткен қазық. Қызыл қар жауғанда, Қызыл күн ауғанда. Сегізді алма, Семізді ал. Төрт аяқты тұлпар да сүрінеді. Ұрының бөркі жанады. Ақаусыз ас іздеме — аш қаларсың. Айыпсыз дос іздеме — бос қаларсың. Байдың төрінен Жарлының босағасы артық. Қарға балапанды алады, Тауық қанатын қағады. Дұшпанның күлкісіне де ашылма, Досыңның ашуына да ашынба. Ажалға дәрі жоқ. Жіп жіңішке жерінен үзіледі. Ерте барсаң — ет жерсің, Кешігіп қалсаң — шеттерсің. Ит иттігін істемесе, іші кебеді. Мұқтаждық нан жегізеді. Көкті — жұлдыз, Еркекті — сақал, Әйелді — бұрым көркейтер.
Іші — кебек. Шыбын тулап шыныны сындыра алмас. Халық айтса, қате айтпайды. Бүгінгі істі ертеңге қалдырма. Көз көрмеген, Құлақ естімеген. Жоқтың жауабы да жоқ. Сөзде қанат жоқ, Бірақ қалықтап ұшады. Отқа жанбас, Суға батпас. Асусыз болса, таудан без, Өткелсіз болса, судан без. Майды сіңген соң мақта, Байды өлген соң мақта. Есімі денесіне сай келген. Уақытша деп жай салма, Уақытша деп жар алма. Қол қайда — Бас сонда. Екі бұзауға кебек бөліп бере алмайды. Тілесең — жыла, Тілесең — күл. Баспен тасты ұруға болмайды, Ұрсаң, бас жарылады, тас қалады. Молданың қарны тоғыз бұзаудың терісінен тігілген болар. Көп білсең, тез мүжілерсің. Аллаға да емес, Молдаға да емес. Балды бал дегенмен ауыз тұщымас. Жалғыз аттың шаңы да аз, Сәні де аз. Әр құс өз даусымен сайрайды. Пілдің тісі — Ұстаның ісі. Төсегі жұмсақ, Жатуға қатты, Жамбасқа батты.
Жарлы кисе, қайдан алдың дейді. Қасапшыға мал қайғы, Қара қойға жан қайғы. Шаңырақ астында шыны-аяқ сылдырламай тұрмайды. Адам білгенін оқиды, Тауық көргенін шоқиды. Істеп, ақша тап, рахаттанып жат. Өзі нәзік, Өзегі нық. Бір қорыққан ит үш күн үреді. Наданнан жаман сөз естірсің. Нан-тұз — жарқын жүз. Тең теңін табар, Тышқан інін табар. Дұшпанды қотанда күтпейді. Адам да ақаусыз емес. Ерте тұрған — тісін тазалайды, Кеш тұрған — көзін тазалайды. Ине түртерлік орын жоқ. Бұлау сүйек сындырмас. Обырдың өзі тойса да, Көзі тоймайды. Сөзінен сазы сыйлы. Мен неге жырықпын, Ол неге мұртты? Сырты жылтырайды, Іші қалтырайды. Төбет үре білмесе, Төбеден бәрі арылмас. Көлденең жатқанға да, Қолын жағалатпайды. Жеуге ерінген — Жентке телмірген. Соғыс біткен соң батыр көбейеді. Есектің мүйізі болса, Дүниеде бүтін киіз қалмас еді. Біріккен жауын ірітеді. Ата алмаған мылтығынан көреді. Ескі ауыздан жаңа сөз. Бәрі де бір қалыптан шыққан. Жаздық бидай екпеген Көдіреңге зар болар. Егіншінің жарты әмірі далада өтеді. Тырысқан табар, Тасқа да шеге қағар. Бар-жоғына қарамай, Бал тілейді көмейім. Никола келмей, Көктем келмес. Бейнетпен тақан бір теңге Тегін тиген қазынадан артық. Күдікті күдіктенер, Қара шекпен бүркенер. Ақымақты ақымақ деген сайын тікенекше аунайды. Балалы үйде сыр жатпайды. Қылыш жарасы жазылар, Тіл жарасы жазылмас. Жақсылық жерде жатпас. Әлді — пәрменінше, Әлсіз — дәрменінше. Сен де молда, Мен де молда, Атқа шөпті кім салар сонда.
Айтпасаң — ішің кебеді. Бай барын бермес, Жарлы жоқтықтан өлмес. Қалдық шайнап қоң жимас. Досыңды сынағың келсе, Қарызға ақша бер. Адасқан қаз топ қарғаға жем болады. Итті айға өш дейді, Бірақ айдың нұры өшпейді. Мүмкінді пұшық та істейді, Мүмкін еместі пысық істейді. Аузын ашса, өкпесі көрінеді. Шын жыласа, соқыр көзден жас шығады. Кесілген нан қайта жабыспайды. Жығылған ағашты мүк басады. Атқан тас күпті, Жатқан тас мүкті. Суға кеткен сабанға да жармасады. Таудың көркі — тасымен, Адамның көркі — басымен. Асап тоймағанды, Жалатып тойдыра алмассың. Есіріктің көңіліндегі тілінде. Бит сияқты жабысқақ. Көлігі кем болса да, Көңілі кең. Қойшының қатыны кешке сыланады. Елдің ауқымы — Еділдің толқыны. Тіл Меккеге жеткізер. Басының ішіндегі — Тілінің ұшында. Лай судың ағысы ұнайды. Күйеуің қуса, есік бауын тартарсың, Балаң қуса, бесік бауын тартарсың. Алмақ көркі — бермек. Жалқау аз жасайды, Көп асайды. Қарт сөзін қар жаба алмайды. Әр нәрсенің жаңасы жақсы, Достың көнесі жақсы.
Кіреді де шығады. Қонақ жүзін көрмеген, Құдай жүзін көрмес. Шегірткеден қорыққан егін екпейді. Аз сөйлесең, Көп ұғарсың. Өнерлі ер қор болмас. Даңқтың түбі — құрмет, Құрметтің түбі — еңбек. Жүктен түскені — Өшкені.
Ізгі ниет — жарым дәулет. Оқыған қатын ұл көтереді, Тақуа қатын қыз көтереді. Бір қойдың арқасында, Мың қой су ішкен. Жырдың жыртығы жоқ, Сөздің сөгісі жоқ. Заманына қарай амалы. Тәуекел тас жарады. Мал — тойған жерін, Ер туған жерін ұмытпас. Атқа — сұлы, Машинаға — май. Сүттен ақ, Судан таза. Үмітсіз шайтан дейді. Борышын жасырған семеді, Ауруын жасырған өледі. Көліңе қарай сүңгі. Жел болмаса шөп басы қимылдамас. Сиырлы кісі — Сыйлы кісі. Таз тәсілшіл болады. Ас құйсаң — ас құйылады, Тас құйсаң — тас құйылады. Ескіні жамасаң, Есің кетер. Бәле-жала ағаш басына емес, Адам басына үйіріледі. Жаманға қарыз болсаң, Не тойда, не жиында жағаңнан алады. Қытқыттамай тауық жұмыртқаламайды. Егіннің жайын еккен біледі, Арбаның жайын жеккен біледі. Тыныш көлде — Құрт белден. Бар сүйдіреді, Жоқ күйдіреді. Шатасқан жіптің де бір ұшы бар. Күн — нұрға бай, Түн — мұңға бай, Жұлдыз — сырға бай.
Санауға — тақыр. Баланың баласы — Жүректің парасы. Жақсыға ерген — жантаяды, Жаманға ерген — қартаяды. Қырманыңда не болса, Қамбаңа сол толады. Әкеңнің ғана ұлы болма, Халықтың да ұлы бол. Ит күшігін ырылдап еркелетеді. Іс бітті, Бауларды жинау ғана қалды. Өз қадірін білмеген, Жұрт қадірін күндейді. Жалқау жай жатады, Жағдайын байқатады. Ниет — жарты амал. Тентек болсаң — дарға асады, Жуас болсаң — топырақ шашады, Орташа болдың — хан жасады.
Есеп керек. Аттың даңқы — жігіт қолында, Жігіттің даңқы — өз қолында. Жел үрмеген жерге де, Жақындап көрпе жөргеме. Бөтен бақшаға — Тас тастама. Көкнәрдің бір сабағы — дәру, Бір сабағы — толы у. Жол азабы — көр азабы. Соқыр көп көреді, Ақсақ көп жүреді. От түтінсіз болмайды. Таз тарағанша, Той тарқайды. Жолдас таппай қолайлы, Сапарға шықсаң — со қайғы. Асықпа, асқа түсерсің. Есік ашық, жол тақыр. Берген күштіге жарасады. Жаңа әдет басталмай, Ескі әдет қалмайды. Қолыңмен бергеніңді, Аяғыңмен іздеп аларсың. Екеу болғанша, біреу болсын, Бірақ ірілеу болсын. Тышқан үшін мысықтан зор жыртқыш жоқ. Бас аман болса, Мал табылады. Күтушісі қандай болса, Күткені де дәл сондай. Алдымен — еңбек, Сонан соң — құрмет. Тізе үстіндегі бала — бала, Тізеден түсісімен-ақ — пәле. Жақсылық жадыңнан шыққыш, Жамандық жағаңнан тұтқыш. Құстың бәрі сұңқар болмас. Әрекетте — берекет. Себепсіз нәтиже болмайды. Торғай пыр етсе, Жүрегі шыр етеді. Ұр да ұр, Құйрығыңды бұр. Айыбына қарай уайымы.
Иттің ұлы бол. Байдың малы — Жарлының қаны. Қарға өлексеге жиналады. Білекке қарама, Жүрекке қара. Дұшпанның күлгеніне сенбе. Адам басы не көрмейді. Жүрегіне мүк өскен. Ептіге үлес көп, Жуасқа үлес жоқ. Иттен сүйек қалмас. Ысқы сұрағанға үскі береді. Ойында не болса, Тілінде де сол. Бір аяғы жерде, Бір аяғы көрде. Жыртық киім ілген жаман емес, Түк білмеген жаман. Көп атты, Бірақ мерген болмапты. Тәтті тіл тауды билер. Мал — төлден, Сом тиыннан өседі. Ат қандай болса, Артуы да сондай. Сыпайылық — әдеп, Жаман әдет — әлек. Үлесіңе тиген – күмісің. Бөріден бөрік тастап құтыла алмайсың. Қасқыр да тоқ, Қой да аман. Көңіл әйнек сынды, Түсті де – сынды. Сиыр – дайыннан, Молда қайырдан тоймас. Есебі әділ болмаса, Туыс арасының өсегі болмайды. Табаннан кірген төбеден шығады. Ата өнері балаға мирас. Есер теңін таба алмас, Жалқау жеңін таба алмас. Бөріні қанша қадірлесең де,орманға қарайды. Жаздың бір күні елді тойдырады. Қыста қарды қарызға бермейді. Түтіннен қорықты, Отқа жолықты. Барға бәле білінбес. Наурызда да сиыр мүйізін сындырар боран соғады. Көресіні көрмей, Кісі көрге кірмейді. Ақымақты тергеме, Кергімей айтып береді. Балалы үйде өсек жатпайды. Жақсы ат жақындағанда озады. Әз атаңмен мақтанба, Өз атаңмен мақтан. Сен тату да, Мен тату. Уәдең екі болмасын. Айырылмас досыңа Ұмытылмас сөз айтпа. Базардағы құны бақырға да татымайды. Ағаш – жемісімен, Адам жеңісімен сұлу. Жұмыс істеген тарықпас, Істемеген ешкімді жарытпас. Ерінбегеннің аузы майлы, Еріншектің көзі лайлы. Ит үреді, Бөрі жүреді. Өзенді көрмей, бел шешпе. Той өкпесіз өтпейді. Гауһарды мысқалдап өлшейді. Жаман ауру жұққыш, Жаман әдет тұтқыш. Заты атына сай. Атты аллаға тапсыр, Делбені өзің сақта. Сыйлы күнің – Күйлі күнің. Үстімнен тау түсті, Иығымнан жау түсті. Бөрінің күші тісінде. Көкнәр гүлінің түсі әдемі болса да, иісі жаман. Жолға шықсаң, Жолдасың жақсы болсын. Оттан құтылып, Суға батты. Таз басқа – темір тарақ. Ұжданы тазаның Жүзі де таза. Аспаз астың исімен тояды.
Дастарқан үстінде сыйың болады. Бермесің – берме, Берсең – міндеттеме. Жаманға жақсылық етсең де, Жақсылық күтпе. Қолың ойнамаса, Көзің ойнайды. Едені – жер, Есігі жел болсын. Бірақ жігіті ер болсын.
Бәрі де тіріледі. Алған – бір жазықты, Алдырған – мың жазықты. Балалы қазға жем жетпес. Құс түсіне қарай сұлу, Адам ісіне қарай сұлу. Әр әрекеттің бір зауалы бар. Сауысқан секірем деп жүруді ұмытқан. Торғайдың тұзағына сұңқар түспес. Ұрлық түбі – қорлық. Айуан өлсе – қарға шат, Адам өлсе – молда шат. Қарағай басынан қурайды, Емен тамырынан қурайды. Жаудан жеңілген – Көрін сайлайды, Жауын жеңген – Жүректі жайлайды. Адам көңілі – түпсіздің көлі. Өткен бұлттан жаңбыр күтпе. Дәмсіз мол келер, Нәрсіз зор келер. Жұмысқа кеткен, Бір түнеп жеткен. Есекке төсек не керек. Істің жайлысы — Палаудың майлысы. Қой болып қорғаласаң, Соңыңнан бөрі жорғалар. Бір аяғың — онда, Бір аяғың мұнда болсын. Жаны бардың – Жөні бар. Көтерем сиырдан өлі бұзау туады. Теңіңмен тебіссең де, келісерсің. Аузындағы тісіне қарама, Қолынан келетін ісіне қара. Білген өнер еңсеңді баспайды. Бөрі өз ризығын өзі табады. Кеш болса да, қош болсын. Жығылғанды жәукемдемейді. Су басынан былғанады. Тату үйде — берекет, Мазасыз үйде — әрекет. Асқа — ас, Тасқа — тас. Тілмен жыртық жамамас. Естіген мен көрген, — Алған мен берген. Қойынында жылан жылтқан жан. Басың ауру болса, Малыңа індет келер. Екі тентек біріксе, ірітеді. Битке ашуланып тонды өртемейді. Тура сөзде ұят жоқ. Жарлы күні — жалыныш. Қонақ аз отырса да, көп сынар. Көрпеңе қарай қонышыңды қайыр. Үйге кірмек — Жан бермек. Алтын жерде жатпас, Жақсылық жолда қалмас. Түсіне қарама, Ісіне қара. Балта тимей, емен құламайды. Байлық мұзға, Білім тасқа жазылады. Жоспарсыз іс — Тұзсыз ас. Жалғыз жаңқа жанбайды, Жалғыз қойын жылымайды. Әр нәрсе жаңа кезінде қадірлі. Тиынсыз сом болмайды. Ер қадірін ісің түскенде білерсің. Өмір сезімі — Ердің төзімі. Ауру — астан, Дау — туыстан. Бір аяғыңды аттағанша, Екіншісін ит қабар. Саңлау қайда — Самал сонда. Балық терең жерді, Бұқа өлең жерді іздейді. Аты бардың — Қанаты бар. Сиыры бардың — Сыйы бар. Елдің лебізі — Еділдің лебі. Тілі ұзын, қолы қысқа. Жалтырағанның бәрі алтын емес. Қайыршыға жақсы шырай көрсетсең, Жамаулық шұға сұрайды. Батыр өзі үшін туады, Халқы үшін өледі. Кеңессіз іс өкінішке қалдырады. Шыбықтан шыбыртқы болған. Жыланның мүйізі ғана жоқ. Батыр жарасыз болмас, Бәйбіше шарасыз болмас. Санаулы мал жоғалмас. Сұлу сұлу емес, Сүйген сұлу. Түйін бір қолмен түйілмес. Оқыған кісі опынбас. Кісі аты — тершең, Кісі киімі — кіршең. Үйің қандай болса, Ұйымың да сондай. Таяқ еттен өтеді, Сөз сүйектен өтеді. Ана сүтімен сіңбеген, Сиыр сүтімен кірмейді. Қаңсықтың бәрі — таңсық. Бала болса — от болсын, От болмаса — жоқ болсын. Қазанға жантайсаң, Қарасы жұғады. Жаманға жантайсаң, Бәлесі жұғады. Теңін теңіне тегін қос. Арғымақтан ат туады, Қандаладан бит туады. Шошқа өліп бара жатса да, Қорсылдап жатады. Секірмей тұрып, лепірме. Еңбексіз жемісте ләззат жоқ. Адам періште болмас, Түйе ошаған капуста болмас. Томардың оты көрінбейді, Түтіні үзілмейді. Доспен дос болғанға мақтан, Дұшпанмен дос болудан сақтан. Өткен күннің қадірін білмеппіз. Жалаған білмейді, Тураған біледі. Ұрлаған бір жазықты, Ұрлатқан жүз жазықты. Ер қадірін ел біледі. Ит семірсе, Иесін қабады. Қара қойдың терісін сабындап жусаң да ағармайды. Істің басы — ниет. Аю күшіне сенеді, Адам есіне сенеді. Жарлылықтың басы — жалқаулық. Бір рахмет мың бәледен құтқарады. Өзіңді — өзің мақтама, Жұрт мақтаса — шақ қана. Ақымақ мақтанады, Ақылды сақтанады. Ұяты бардың — Мияты бар. Байлық айырады, Жарлылық жалғайды. Алмаққа бермек жарасар. Ақ қара болмас. Балта сұрағанға, Балға береді. Қаудан жерге өрт салма. Өнерді көтеріп жүрмейді. Қасыңдағы көршің — Қастерлейтін елшің. Бейнетің қатты болса, Жегенің тәтті болар. Шәкірт ұстамай ұстаз болмайсың. Құрғақ қасық ауыз жыртар. Бір тарыдан быламық жасалмайды. Айғыр қойсаң, Терісі қалыңын қой. Қошқар қойсаң, Жүні қалыңын қой. Әркімнің өзінікі өзіне, Ай көрінер көзіне. Жуан созылғанша, Жіңішке үзіледі. Емен ағашында алма өспейді. Нашар жыртылған жерді арам шөп басады. Сабыр түбі — сары алтын. Тойға барсаң,тойып бар. Жалқаудың — сөзінен, Еріншектің көзінен белгілі. Пайдасыз бұлт теңізге жауады. Ауру батпандап кіреді, Мысқылдап шығады. Тумаған балаға бесік жасамайды. Желкең болса, қамыт қашпас. Балаға жұмыс тапсырсаң, Артынан жүгір көз алмай. Елеусіз төмпешік Шананы төңкерер. Білімдіге бір айт, Білімсізге мың айт. Тірлікте сыйласпасаң, Өлгеннен соң жыласпа. Кеңесті үй азбас. Шошқадан сояудай қыл. Батыр — жауда, Шешен дауда байқалар. Жыланның көз жасын жалаған. Адам — тілінен, Айуан мүйізінен табар. Мақтанба, қаз, өнерің аз. Сұлулығы көрім — Көрсең кетер әлің. Оқыған кісі тарылмас, Оқымаған жарымас. Жүз теңгең болғанша, Жүз теңің болсын. Кісіге қараған күнің — Таңы атпас түнің. Артқа қарап үлгі ал, Алға қарап жүлде ал. Таяқтың екі ұшы бар. Сараңның қарны тояр, көзі тоймас. Аңғарғышқа ишарат етсең, жетеді, Алаңғасарға бес үйретсең, әрең жетеді. Түкірме құдыққа, суын ішерсің. Балықшы көлін мақтайды. Үйірден адасқан малды бөрі алар, Елден адасқан ерді көр алар. Жалпақ тіл — Шалқақ тіл. Ақымақ өзін мақтайды. Қамсызды қара су да семіртеді. Шөмішпен береді, Сабымен переді. Тіліңнің топсасы жоқ, Аузыңның ноқтасы жоқ. Пілдің басы тірі болса да, Өлі болса да мың теңге. Тұрымтайдай ұшқыр құс болмас, Торғайды тастап қаз алмас. Батырды қырғын тудырады. Ілім, білім — нұр, Надандық — тұл.
Ақыл-есі кем. Үйлену — бөрік кию емес: Не бастан алып тастамассың, Не жәшікке салып тастамассың.
Өткен оралмас. Ұшарына ұшар, Бірақ қайда түсер? Ақылсыз теңіз кештірер. Қыс қамын жазда ойла. Бірдікі — мыңға, Мыңдікі — түменге. Ақ иттің бәлесі — қара итке. Бақа тілі мен жылан тілі бірдей. Ана көңілі — балада, Бала көңілі — далада. Жіптің ұзыны, Жіптің қысқасы жақсы. Байлаулы ит аңға жарымас. Қорыққанға қос көрінеді. Қасты түзетем деп, көз шығарыпты. Шет елде сұлтан болғанша, Өз еліңде ұлтан бол. Жалқау айтыпты: “Бүгін дем аламын, Ертең жұмысқа барымды саламын”.
Бармақ — сенен. Азда болса, Саз болсын. Қарлығаш күнді мақтайды, Сандуғаш түнді мақтайды. Ат — кісінеп, Адам сөйлесіп танысады. Өсек түбі — әлек. Қара ниет — көргенше, Қара төбет — үргенше. Сықырлаған ағаш көп жасайды. Доңыздан құндыз жасауға болмайды. Жұмсақ жайды, Қатты отырғызды. Үлесі бардың — Үміті бар. Саулық — зор байлық. Тұқым тауықты үйретпейді. Ер жеңбейтін кедергі елде де жоқ, Белде де жоқ. Дені саудың — Ділі сау. Борышын төлемей, көрге кіруге болмайды. Ашпаған — есігі, Көрмеген тесігі жоқ. Ит пен ит таласар, Аузы-мұрнын жаласар. Түйе де — сый, Түйме де — сый. Көңілдің тілері көп, Күнәнің тірері көп. Өлім — өкінішсіз, Той өкпесіз өтпейді. Аш адамның ашуы қатты. Үйітемін деп барды, Өзі үйітіліп қалды. Бір сиырдың былғаныш құйрығы, Мың сиырды күйдірді. Өлімнен ұят күшті. Сырты — мамық, Іші-қабық. Ақымақ жолдас болмас, Есек мұңдас болмас. Жастық екі оралмас. Біреуге ор қазба, Өзіңе көр қазарсың. Ойнап сөйлесең де, Ойлап сөйле. Бақытты сатып алуға болмайды. Ниетің — жолдасың. Жарлының ісі-қайратымен, Байдың ісі — айбатымен. Табан астындағыны көргенше, Мұрын астындағыны көр. Қабілетті болмасты да болдырар. Надан молда иманыңнан айырады, Надан тәуіп жаныңнан айырады. Ат айналып қазығын табады. Шегіршін бұтақты болады, Самырсын сатырлап жанады. Ауқаттыны аяз да ала алмайды. Кішкентай тас та бас жарар. Аз сөйлейді, Көп тындырады. Білім алу — Инемен құдық қазу. Тесікке жамау— Жетімге палау. Дау бас жарады, Тура сөз тас жарады. Бөріні бүлкегі асырайды. Келінді келгенде көрерміз. Мысықтың да мұрты бар. Жігіттің түсін айтпа, ісін айт. Жаз бар, қыс бар, Асығатын не іс бар. Ат — тісінен, Жігіт ісінен белгілі. Ерте де намаз, Кеш те намаз— Қаққан қазығың қалмас.
Желсіз кептіреді. Қыста — арбаңды, Жазда шанаңды сайла. Сұңқарға аспан сұлу. Ер күштейді, Құралы істейді. Оқу — көңілге тоқу. Әр ауылда — әр түрлі намаз. Ашулансаң, ерніңді тісте. Тән азығы — нан, Жан азығы — ән. Білмегеннің білегі ауырмайды. Істі бастама, Бастасаң, тастама. Арбаушыға барма, Басыңа қайғы салма. Бар — барынша, Жоқ — әлінше. Қырсызға жыр айтпа, Құнсызға сыр айтпа. Істі бастау ғана қиын. Еңбек етсең, Құрмет көрерсің. Өзін-өзі мақтаған — Адамдықтан аттаған. Көпшілік қайда — Күш сонда. Болдырған да — қатын, Бүлдірген де — қатын. Екі көзі жайнаған, Өзін мәмет1 сайлаған. Ақымақты таққа қондырсаң, Елін жауға алдырады. Жаяу шықсаң, Жорғалымен жолдас болма. Дарбаза бағанасымен бауырлас. Тойы болған — Тоны тозған. Жаман жолдастан қолға ұстаған таяқ жақсы. Елсіз ердің еркі жоқ. Тауды, тасты жел бұзар, Адазатты тіл бұзар. Жақсы ас қалғанша, Жаман қарын жарылсын. Қырыққа келсе де, Ырыққа келмеген. Тілі тәтті, Діні қатты. Нан қарынды іздемейді. Теңізден келбетің өткізбейді, Қаракетің өткізеді. Әкеңнен бұрын қақпаңды баспа. ______________ 1.Мәмет — ертедегі такаппар патша. Батырдың қанынан алтын құйылады. Есекті алдымен жасыр, Сонан соң құдайға тапсыр. Моншада сыпырғы қожа. Қыркүйекте сен де бір, Мен де бір. Малды бас табады, Басты мал таппайды. Түлкің қымбат емес, Күлкің қымбат. Аузы күйген үрлеп ішеді. Теңіз суалмайды, Халық солмайды. Кісі түбі тап-тақыр. Хақ сөз — оқ сөз. Уәде — иман. Анаң өгей болса, Әкең жездей болады. Жаяуға кісе де жүк. Айсыз атты мақтама, Жылсыз қатынды мақтама. Балық — тереңді, Молда бергенді жаратады. Бүкірді қабір түзейді. Кім күшті — Сол сұсты. Көзің ауырса, қолыңды тый, Ішің ауырса, аузыңды тый. Базарға шилансыз барғанша, Ақыретке имансыз бар. Жаман ағаш бұтақты болады. Екі шабата — бір жұп. Қаламмен жазғанды қанжармен қырып тастай алмайсың. Жолбарыстың баласын ұстау үшін, Жолбарыстың үңгіріне кіру керек. Қайын сіңлісі — Қайың шырпысы. Дуалдың да құлағы бар. Сөз иесімен бірге жүрмейді. Шыбықты жасында и, Өсіп кеткен соң, басып кетеді. Ағаш бұтақсыз болмайды, Даңқ жолдассыз болмайды. Сақалына қарай — іскегі, Сабасына қарай — піспегі. Тамшыдан қашқан Жаңбырға жолығады. Ұстаздың қасында — тіліңді тый, Ұстаның қасында — қолыңды тый. Үйі биік, Көжесі сұйық. Ас қадірін аш білер. Жұмсақ сөз тасты жібітеді. Есіміне қарама, Кескініне қара. Ақымақ қызылға ғашық. Ерте шақырған көкектің басы ауырар. Бала — бауыр етің. Бесіктегі бала ержеткенше, бес түлейді. Іждағатты деседі, Ендеше, тауды теседі. Жарайтын томар жерде жатпас. Қажы қажымен Меккеде кездеседі. Аюға намаз үйреткен — таяқ. Қол жарасы кетсе де, Тіл жарасы кетпейді. Шошқа шошқалығын жасар. Істі бастарда — баптан, Іс біткен соң — мақтан. Адам шыдағанға, Құрыш та шыдамайды. Екі аю бір үңгірге сыймайды. Өзіңді зор тұтпа, Өзгені қор тұтпа. Өнерлі өлмес, Өнерсіз күн көрмес. Бірлік бар да, Тірлік бар. Дос жылатар да, үйретер, Дұшпан күлдірер де, күйретер. Мазмұны
АРАБ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНЕН................................................................................... ПАРСЫ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНЕН............................................................................... АУҒАН МАХМУД ҚАШҒАРИДІҢ “ДИВАНИ ЛУҒАТИТ ТҮРК” КІТАБЫНДАҒЫ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДЕН................................................................................................. ҚАРАЙЫМ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНЕН.......................................................................... ҚЫРҒЫЗ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНЕН.............................................................................. ӨЗБЕК МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНЕН.................................................................................. ТАТАР МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНЕН................................................................................. жүктеу/скачать 0.81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|