СҮйеубаева салтанат нұрболсынқызы адам ресурстарының тұрақты дамуын басқару

1. Бүгінгі таңда адамның әллеуметтік-экономикалық салалардағы, өнеркәсіптегі және экономикадағы рөлін көрсететін көптеген ұғымдар баршылық. Осыған байланысты адам ресурстарын басқару мәселесіне қатысты ұғымдарды жүйелеу қажеттілігі туындап отыр. Адам ресурстарын басқаруға қатысты теориялық еңбектерді талдау нәтижесінде, «адам ресурстары» ұғымы нақтыланды, сондай-ақ айналымға «адам ресурстарын басқару» және «адам ресурстарының тұрақты дамуын басқару» терминдері енгізілді.

2. Адам ресурстары адами капитал және экономикалық тұрғыдан белсенді халықтың еңбекке деген ынтасы, біліктілігі, білімі мен дағдылары ретінде қарастырылады. Яғни бұл ұғымның астарында адам дамуына жұмсалатын инвестициялармен сипатталатын экономикалық аспектілермен қатар адамды тұлға ретінде қалыптастыруға ықпал ететін әлеуметтік жүйенің сипаттамасы, оның қызығушылықтары мен құндылықтары, белсенділігі қарастырылуы тиіс. Сонымен қатар адам ресурстарының дамуына тікелей әсерін тигізетін факторлар да (өмір сүрү сапасы, еңбек ету шарттары, білім беру жүйесінің жағдайы, экология және қауіпсіздік) ескеріледі және ол үдеріс мемлекет пен қоғамдық институттардың қатысуымен ғана жүзеге асырылады. Адам ресурстарының ерекшеліктерін ескере отырып, қоғамдық институттардың қатысуымен аймақтың адам ресурстарын дамыту мен қалыптастырудың концептуалды үлгісі ұсынылды.

3. Адам ресурстары ұғымына қатысты көзқарастардың алуан түрлілігі олардың жағдайын бағалау мен талдау жүргізуге арналған әдістемелік негіздердің көптігімен сипатталады. Тәжірибеде қолданылатын әртүрлі әдістемелерді талдау негізінде келесідей мәселелер анықтады: қолданыстағы әдістемелік тәсілдердің біріңғай көрсеткіштер жүйесінің болмауы; бір мезгіл ішінде алынған әртүрлі сападағы көрсеткіштерді есептеудің мүмкінсіздігі; адам ресурстарын қолданудан болған әрдеңгейлі және жүйеаралық әсерлерді бағалау мүмкінсіздігі; әртүрлі, бір келкі емес көрсеткіштерді қолдануы; жүйелілік қағидасының сақталмауы. Сондықтан адам реурстарының даму деңгейін бағалайтын көрсеткіштер жүйесі статистикалық және нормативтік базаға, әлемдік стандарттарға сай көрсеткіштерді таңдау шарттарын орындауы қажет. Осыған орай адам ресурстарының даму жағдайын бағалау үшін әлеуметтік, экономикалық және экологиялық блоктарға шоғырландырылған көрсеткіштер жүйесін ұсынамыз.

4. Адам ресурстарының даму деңгейін кешенді бағалау нәтижесінде Қазақстан Республикасында және Шығыс Қазақстан облысында адам ресурстарының дамуына қажетті барлық алғышарттардың бар болуы анықталды. Әйтсе де, автор адам ресурстарының дамуына кері әсерін тигізетін бірқатар факторларын анықтап, сәйкесінше олардың алдын алу жолдарын ұсынды.

5. Адам ресурстарының дамуын белсенді қаржыландыру тұрақты экономикалық өсімге қол жеткізуге материалдық алғышарттарды қалыптастыруға ықпал етеді, себебі адам ресурстары жалпы ішкі өнімді өндірудің негізгі факторы болып табылады. Адам ресурстарын дамытуға жұмсалатын қаржылық ресурстардың тиімділігін, олардың аймақтың экономикалық өсуіне келтіретін әсерін және адам ресурстарының тұрақты дамуы мен экономикалық өсу арасындағы байланысты анықтау үшін математикалық статистика әдістерінің бірі – корреляциялық-регрессиялық талдау әдісі қолданылды. Нәтижесінде, Шығыс Қазақстан өңіріндегі адам ресурстарының тұрақты дамуына әсер ететін маңызды факторлардың қатарына экология және қоршаған ортаны қорғау; мәдениет, спорт және туризм салалары жатқызылды. Сондай-ақ, денсаулық сақтау саласы мен әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыруға бөлінетін қаржының тиімсіз пайдаланылуы байқалды.

6. Адам ресурстарының дамуын қаржыландыруға бөлінетін қаржылық ресурстарды тиімді үйлестіру жіне пайдалану мақсатында, сондай-ақ адам ресурстарын басқаруды өзара тығыз байланысты іс-шаралар кешені негізінде жүзеге асыру үшін мақсатты-бағдарламалық әдісті қолдану ұсынылған. Бүгінгі күнге қабылданған бағдарламалар әр сала бойынша жеке түрде жүзеге асырылады және олардың жоспарында, сол бағдарламаның ойдағыдай жүзеге асырылуын қамтамасыз етеін адам ресурстары ескерілмеген, ақша-қаражаттары нақты бағдарламалар мен мақсаттарға емес жалпылама сипатта қаралады, сондықтан бұл бағдарламалардың көбісі оң нәтижеге жетпеді. Сондықтан адам ресурстарын дамытудың басым бағыттарын жүзеге асырғанда мақсатты-бағдарламаларды қолданудың әлеуметтік-экономикалық тиімділігі зор.

7. Аймақтағы адам ресурстарын дамытуды басқару міндеттерін тиімді жүзеге асыру атаулы мәселені шешуге қатысуға мүмкіндіктері мен ресурстары бар экономиканың (мемлекеттің, бизнестің, коммерциялық емес сектордың) әр түрлі өкілдері әрекеттерінің үйлесімділігін талап етеді. Бұл жерде басты рөлді ірі бизнестің өкілдері мен азаматтардың қоғамдық бірлестіктеріне, олардың аймақтағы адам ресурстарын қалыптастыру, дамыту және қолдану проблемаларын шешуге қатысуға беру керек. Мұндайда бұл жүйені басқарудың ең маңызды міндеті аймақ дамуының жалпы шешуші стратегиясын құрайтын адам ресурстарын дамытудың кешенді бағдарламасын құру болып табылады.

8. Зерттеу барысында Шығыс Қазақстан облысында адам ресурстарын тұрақты дамытуды басқару жүйесінің барлық субъектілерінің өзара әрекеттерін қамтамасыз ететін, үйлестіруші орталық ретінде танылатын облыс әкімшілігінің құрылымында немесе тікелей оған бағынатын арнайы институционалдық құрылымның болу қажеттігін негізделді. Ұсынылған адам ресурстарының тұрақты дамуын басқару департаменті жергілікті статистика, жұмыспен қамту қызметі, адам ресурстарын ұдайы өндіру үдерісіне қатысатын ұйымдардың бірлестігін құрайды. Бұл қызметте жалпы және кәсіби еңбекке қабілеттіліктің дамуын қамтамасыз ететін, адам ресурстарының дамуын жедел басқаруды жүзеге асыратын және оның аймақ экономикасына қажетті деңгейін қамсыздандыратын ұйымдар маңызды рөл атқарады. Олар бұл мақсатта адамды оқыту мен тәрбиелеуді, біліктілігін арттыру мен рухани дамуын қамтамасыз етеді.
ДИССЕРТАЦИЯ ТАҚЫРЫБЫ БОЙЫНША ЖАРИЯЛАНҒАН ЕҢБЕКТЕР ТІЗІМІ:
1 Инвестиции как основной фактор развития человеческих ресурсов // Научное пространство Европы – 2008: IV ХҒПК материалдары – 15 сәуір 2008 ж., София: «БялГРАД-БГ», 2008.– 44-47 б. – 0,25 б.т.

2 Оценка человеческого капитала: проблемы и возможности // Наука и образование – 2008: Жас ғалымдардың ХҒК материалдары 25-26 сәуір 2008 ж.– Б.II.– Астана: Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, 2008.– 215-218 б. – 0,25 б.т.

3 Система управления устойчивым развитием региона // АЛТАЙ –Біздің ортақ үйіміз. Халықаралық ынтымақтастық: ғылым, экономика, білім беру, мәдениет, туризм: ХҒПК материалдары, 3 маусым 2008 ж. – Т.I – Өскемен: О. Бөкей атындағы ШҚАУ, 2008. – 45-48 б. – 0,25 б.т.

4 Особенности управления человеческими ресурсами в условиях инновационного развития // Инновациялық экономиканы құрудағы университеттердің рөлі: ХҒПК материалдары 24-25 қыркүйек 2008ж. – Өскемен: Д. Серікбаев атындағы ШҚМТУ, 2008.– 197-201 б. – 0,31 б.т.

5 Современный университет как субъект развития "экономики знаний" // Инновациялық экономиканы құрудағы жоғары оқу орындарының рөлі: ХҒПК материалдары 25-26 маусым 2009 ж. – Өскемен: Д. Серікбаев атындағы ШҚМТУ, 2009. – 104-107 б. – 0,25 б.т.

6 Показатели оценки уровня жизни населения Восточно-Казахстанской области // Ғаламданудағы Қазақстан: әлеуметтік-экономикалық және мәдени салалары: ХҒ конгресстің материалдары 3-5 желтоқсан 2009ж. – Алматы: Халықаралық бизнес университеті, 2009. –185-190 б. – 0,37 б.т.

7 «Менеджмент знаний» – ключевой фактор в управлении человеческими ресурсами // Инновационное развитие и востребованность науки в современном Казахстане: Жас ғалымдардың халықаралық ІІІ ғылыми конференциясының материалдары 10 желтоқсан 2009ж. – Б. II. – Алматы: ҚР тұнғыш президентінің қоры, 2009. – 114-117 б. – 0,25 б.т.

8 Международный опыт оценки уровня развития экономики знаний // Нравственность и экономика: ХҒПК материалдары – 2 Т. – 9 сәуір 2010 ж. – Курган: ИЭ УрО РҒА Курган филиалы , 2010. – 174-17 6. – 0,2 б.т.

9 Формирование «умной экономики» как фактор развития человеческих ресурсов // Современный научный Вестник России (Экономика сериясы): Белгород. – №13 (39), 2008.– 15-19 б. – 0,31 б.т.

10 Қара күштен адам ресурсына дейінгі кейбір түсініктер жайы // Т. Рыс-құлов атындағы ҚазЭУ Хабаршысы: Алматы.–№4, 2008.– 64-68 б.– 0,31 б.т.

11 Вопросы формирования устойчивого развития региона // ҚАЕУ Хабаршысы. Ғылыми журнал. 4 Шығарылым: Қоғам мен білім берудің экономикалық мәселелері: Өскемен.– 2008. – 332-336 б. – 0,31 б.т.

12 Моделирование системы управления устойчивым развитием человеческих ресурсов // Статистика, есеп және аудит: Алматы. АЭСА – № 1 (32) – 2009. –11-18 б. – 0,5 б.т.

13 Тұрақты даму жағдайында адам ресурстарын басқару ерекшеліктері // ҚАЕУ Хабаршысы. Ғылыми журнал. 3 Шығарылым: Қоғам мен білім берудің экономикалық мәселелері:– Өскемен. – 2009. –239-243 б. – 0,31 б.т.

14 Человеческие ресурсы – главный фактор развития экономики // Тұран Университетінің Хабаршысы: Алматы.–№3 (43).–2009.– 67-73 б.– 0,44 б.т.

15 Инновационный университет – активный субъект регионального образовательного пространства // Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ Хабаршысы: Алматы. – № 5–2009. – 491-497 б. – 0,44 б.т.

16 Шығыс Қазақстан облысының еңбек нарығы проблемаларын шешуде әлеуметтік әріптестік механизмін жүзеге асыру // Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ Хабаршысы: Алматы. – № 2. –2010. –282-289 б. – 0,5 б.т.

Достижение этой цели обеспечивается путем решения следующих задач:

- исследовать содержание теоретических и практических разработок в области управления развитием человеческих ресурсов;

- уточнить термин «человеческие ресурсы», дать авторское определение понятиям «устойчивое развитие человеческих ресурсов» и «управление устойчивым развитием человеческих ресурсов»;

- изучить существующие и предложить авторские методические подходы оценки состояния развития человеческих ресурсов;

- оценить уровень развития человеческих ресурсов Восточно-Казахстанского региона на основе предлагаемого автором расширенного перечня показателей;

- выявить зависимость изменения валового регионального продукта от объема финансирования развития человеческих ресурсов;

- обосновать приоритетные направления обеспечения устойчивого развития человеческих ресурсов;

- разработать систему и инструменты управления устойчивым развитием человеческих ресурсов на уровне региона.

Предметом исследования являются организационно-управленческие и экономические отношения, возникающие в процессе управления развитием человеческих ресурсов.

Объектом исследования являются человеческие ресурсы исследуемого региона.

Теоретическую и методологическую основу исследования составили труды отечественных и зарубежных ученых, посвященные теории региональной экономики, человеческим ресурсам и управления социальной сферой, территориального управления, стратегического менеджмента. В процессе исследования были использованы нормативно-правовые и законодательные акты Республики Казахстан, данные Агентства Республики Казахстан по статистике, Восточно-Казахстанского областного департамента статистики, материалы периодической печати.

В качестве методического инструментария в работе использованы прин­ципы системного подхода, методы экономического анализа, статистического и корреляционно-регрес­сионного анализа.

Научная новизна исследования. В процессе исследования получены следующие результаты, определяющие новизну работы:

- на основе обобщения и систематизации взглядов ученых по проблеме управления человеческими ресурсами введены новые термины «устойчивое развитие человеческих ресурсов», «управление устойчивым развитием человеческих ресурсов» и дано их определение и содержание;

- проведена комплексная оценка уровня развития человеческих ресурсов на мезоуровне на основе расширенного перечня показателей;

- разработана экономико-математическая модель определения зависимости влияния финансирования в развитие человеческих ресурсов Восточно-Казахстанской области на изменение ВРП;

- сформулированы приоритетные направления управления устойчивым развитием человеческих ресурсов;

- предложена усовершенствованная система управления устойчивым развитием человеческих ресурсов;

- определены пути реализации приоритетных направлений устойчивого развития человеческих ресурсов.

Теоретическая и практическая значимость работы. Предложенные в диссертационной работе научно-практические рекомендации могут быть использованы в работе региональных органов управления, занимающихся проблемами развития и управления человеческими ресурсами, уполномоченных органов в подготовке нормативных и методических документов, определяющих основные направления управлением человеческими ресурсами, программ обеспечения устойчивого развития человеческих ресурсов региона и республики в целом (акт внедрения результатов исследования в деятельность государственного учреждения «Департамент координации занятости и социальных программ ВКО»). Кроме того, результаты исследования используются в учебном процессе кафедр «Экономическая теория и рынок», «Инновационный менеджмент» (акт о внедрении в учебный процесс ВКГТУ имени Д. Серикбаева).

Апробация основных положений и результатов исследования. Основные результаты, изложенные в диссертации, апробированы на следующих международных научно-практических конференциях: ЕНУ имени Л.Н. Гумилева, ВКРУ имени О. Бокея, ВКГТУ имени Д. Серикбаева, Университет Международного бизнеса; обсуждались на научных семинарах СГУ имени Шакарима (Семей, 2010), КазНПУ имени Абая (2010 г.).

Публикация результатов исследования. По результатам исследования опубликовано 16 научных работ общим объемом 5,25 п.л., из них 7 статей в изданиях, рекомендованных Комитетом по контролю в сфере образования и науки МОН РК, 8 – в виде тезисов и докладов на международных научно-практических конференциях и одна статья в ведущем зарубежном издании.

SUMMARY
Suyeubaeva Saltanat Nurbolsynovna
Managing the sustained development of human resources

(on the materials of East Kazakhstan Region)
08.00.05 – Economy and managing national economy

(according to the branches and operating spheres)
The aim of the dissertation research is the working out theoretical and practical approaches to determination the priorities of forming the conditions for the sustained development of human resources and working out the system to manage them.

The consummation of this aim is assured by solving the following tasks:

- to research the content of theoretical and practical work outs in the sphere of managing the development of human resources;

- to specify the concept “human resources”, to give authorial definition for the concepts of “the sustained development of human resources”, “the managing of sustained development of human resources ”;

- to study the existing methodological approaches of assessing the state of the human resources development and to offer authorial approaches;

- to estimate the level of human resources development in East Kazakhstan Region on the base of extended list of indexes offered by the author;

- to define the reliance of the change of the gross regional product on the volumes of financing the human resources development;

- to prove the trends of high priority in the sphere of providing the sustained development of human resources;

- to work out the system and tools for managing the sustained development of human resources on the regional level.

The subject of the research is organizational- managing and economical relationships emerging during the process of managing the human resources development.

The object of the research is the human resources of the region being investigated.

The theoretical and methodological base of the research is compiled from the works of native and foreign scientists , dedicated to the theory of regional economy, human resources and managing the social sphere, territorial management, strategic management. While investigating we used regulatory and legislative bills of the Republic of Kazakhstan, the data of the statistic Agency of the Republic of Kazakhstan, East Kazakhstan regional Statistic bureau, the material of periodics.

As a methodological tool in the work we used the aspects of system approach, methods of economical analises, statistical and correlative regressive analyses.

Scientific novelty of the research. During the investigation we got the following results defining the novelty of the work:

- on the base of generalization and systematization the scientists’ views on the problem of managing human resources, new terms “the sustained development of human resources”, “the managing of sustained development of human resources” were introduced and their definition and content were given.;

- complex assessment of the level of human resources development on the mesolevel based on the expended list of indexes;

- the economical mathematical model of determining the influence dependence of financing the development of human resources in East Kazakhstan region on the changes of gross regional product was worked out;

- the of high priority trends of managing the sustained development of human resources were formulated;

- the system of administrating the management of the sustained development of human resources was offered;

- the ways of implementation the high priority trends of sustained development of human resources were determined.

Theoretical and practical importance of the work. Scientific practical recommendations given in this work can be used in the operation of regional administration departments which work with the problems of development and managing human resources, also in the operation of authorized agencies in preparing regulating and methodological documents determining the major directions of managing human resources, programs of supporting sustained development of human resources in region and in the republic as a whole(implementation act SA “Department of employment coordination and social programs in EKR”. In addition to this the results are used in the educational process in the subdeparments “Economical theory and market”, “Innovational management” (implementation act in the educational process D.Serikbaev EKSTU)

(қызмет салалары мен аялары бойынша)

ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

Әріп түрі «Таймс». Офсеттік басылым. Шартты баспа табағы 1,5.

Таратылымы 120 дана. Тапсырыс № 534
«Әрекет-Принт» баспаханасында басылды.

050036, Алматы қаласы, 12-ықшамауданы, 16-үй, 69-пәтер