Сманова ақмарал смаилқызы студенттердің ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылығын қалыптастыру

Сондай-ақ, осы саладан кәсіби қызметін бастағалы тұрған, диплом жобасын қорғау алдындағы 4 курс студенттерінің болашақ кәсібіне қатынасын, ұлттық киім үлгісін әзірлеуге бағыттылығын, еңбекке көзқарастарын, еңбекке белсенділіктерін, еңбек жетістіктерін бағалау деңгейлерін анықтау мақсатында жүргізілген сауалнамалар мен тапсырмалар жауаптары олардың 37 %-ның кәсібіне жағымды қатынасын, оның мәнін түсінетіндігін, өз ісінде белсенділік танытатындығын, жетістігінің тек қана еңбекпен келетіндігін жете түсінетіндігін, кәсібінің қоғам үшін маңыздылығын білетіндігін білдірді, Олардың 28 % өзінің кәсібінің мәнін материалдық қызығушылықпен байланыстырса, 385 % бүгінгі таңда бұл кәсіптің беделінің басымдығын, осыған сәйкес өзінің атын шығару мен қызметтік өсуін қалайтындығын жасырмады. Айта кететін жәйт осы студенттердің басым бөлігінің ұлттық киім үлгісін әзірлеуге қызығушылықтарының бар екендігін, білгісі, әзірлегісі келетіндігін, бірақ оның мазмұны мен жасалу ерекшеліктері бойынша білім, іскерлік, дағдыларының жоқтығын айтты. Таңқаларлығы қазақ ұлттық киім үлгісін әзірлеуге қызығушылықтары бар студенттердің құрамында басқа ұлт өкілдері (орыс, татар, әзірбайжан және т.б.) де аз болған жоқ.

Сондай-ақ, студенттердің дипломдық жобасын қорғауда ішінара көрініс алған ұлттық киім үлгілерінің сапасы мен әзірленуі төмен деңгейде болды, оны студенттер арнайы білім, іскерліктерінің жетіспегендігінен, әсіресе ұлттық киімнің кестелеу өнерін жетік меңгермегендігінен, ұлттық киім әзірлеудегі халықтық дәстүрлерді білмейтіндігінен екендігін түсіндірді.

Анықтау эксперименті нәтижелерін ескере отырып біз студенттердің ұлттық киім үлгісін жасау арқылы еңбекке қызығушылығын қалыптастыру экспериментінің әдістемесін жасадық. Қалыптастыру эксперименті 3 кезеңнен тұрады.

Қалыптастыру экспериментінің 1-кезеңінде студенттердің қазақ ұлттық киімдері саласынан теориялық білімін кеңейту мақсатында «Бүкіл әлем киім тарихы» (1-курс), «Топтама бұйымдарын жобалау» (2-курс), «Көркем кестелеу» (2-курс) пәндері тақырыптарының мүмкіндіктері пайдаланылды. «Бүкіл әлем киім тарихы» пәнінен студенттерге қазақ ұлттық киімдерінің тарихы, атаулары, киімнің дамуына байланысты қалыптасқан салт-дәстүрлер, олардың ерекшеліктері, атқаратын қызметі меңгертілді, қазақ ұлттық киімдерінің тарихы мен мазмұны басқа ұлт киімдері тарихымен салыстырыла түсіндірілді. «Топтама бұйымдарын жобалау» пәнінде ұлттық киім формасын жобалау теориясы, композициясының заңдылығы, негізгі және типтік формалары, олардың эскиздерін, макеттерін құрастыру, графикалық бейнелеу әдістері, ұлттық киімдердің байырғы түрлері мен қазіргі типтерінің формаларын жобалау ерекшеліктері меңгертілді. «Көркем кестелеу» пәнінде кесте өнерінің тарихы, даму бағыттары мен қолдану аясы, киімге салынатын кесте түрлері, кестелеу технологиясына байланысты оның алуан түрлі қол тігіс түрлері (отызға жуық), оларға байланысты әдет-ғұрыптар, ырымдар, тыйымдар, кесте сызбаларын сызу мен композициясын құру үйретілді.

Нәтижесінде студенттердің ұлттық киімдерге сыйластықты көзқарасы мен жағымды қатынасы қалыптасты. Қазақ ұлттық киімдері саласынан мазмұндық-танымдық білімдері тереңдеді. Ұлттық киім үлгісін әзірлеуге әуестігі, оны білуге құмарлығы артты. Мұны студенттердің қазақ ұлттық киім үлгілері бойынша жазған рефераттары, эсселері, жобалаған эскиздері, сызбалары, макеттері, орындаған кестелері дәлелдеді.

Қалыптастыру экспериментінің 2-кезеңінде студенттердің эмоционалдық-мотивациялық, мазмұндық, интеллектуалдық, еріктік, іс-әрекеттік компоненттеріне бойынша деңгейлерін жоғарылату мақсатында «Материалмен жұмыс» пәнінде шапан үлгісін әзірлеудің мазмұндық, композициялық, техникалық, конструкциялық, технологиялық ерекшеліктері меңгертілді. «Қазақ ұлттық киімдерінің тағлымы» (Кесте 2) элективтік курсы оқытылды. Курс бағдарламасы 90 сағатқа (2 кредит) арналған, оның 22 сағаты – дәріс, 26 сағаты – СОӨЖ, 42 сағаты – СӨЖ. Курстың дәріс сабақтарында студенттердің қазақ ұлттық киімдері саласынан алған білімдері тереңдетілді, практикалық сабақтарында ұлттық киім үлгісін жасау іскерліктері мен дағдылары, шеберліктері шыңдалды. Олар өздері қызыққан, білуге құмартқан ұлттық киім үлгісін өз қолдарымен жасап, қиындығы мен қуанышын, нәтижесіне қол жеткізгенін сезінгенде олардың осы пәнге, өзі таңдаған кәсібіне қызығушылықтары арта түсті. Ұлттық киім үлгілеріне аялы қатынастары артты. Ұлттық киімдердің халық өміріндегі рухани және материалдық тұрғыдағы мәнін, қоғамдық маңыздылығын, мемлекет дамуындағы мәдениет көрсеткіштерінің бірі екендігін түсінді. Ұлттық
2-кесте - «Қазақ ұлттық киімдерінің тағлымы» атты элективтік курс тақырып жоспары

№	Тақырып атауы	Дәріс	СОӨЖ	CӨЖ
1	«Қазақ ұлттық киімдерінің тағлымы» атты курстың мақсаты мен міндеттері, тапсырмалары.	1	1	-
2	Қазақ ұлттық киімдерінің шығу және даму тарихы	2	1	2
3	Қазақ ұлттық киімдерінің жіктемесі	3	3	4
4	Қазақ ұлттық киімдерінің ерекшеліктері	1	2	4
5	Қазақ ұлттық киімдерінің атқаратын қызметтері	1	1	2
6	Қазақ ұлттық киім үлгісін әзірлеудің мазмұндық ерекшеліктері	2	2	3
7	Қазақ ұлттық киім үлгісін әзірлеудің композициялық ерекшеліктері	3	4	7
8	Қазақ ұлттық киім үлгісін әзірлеудің техникалық ерекшеліктері	2	1	2
9	Қазақ ұлттық киім үлгісін әзірлеудің конструкциялық ерекшеліктері	2	3	7
10	Қазақ ұлттық киім үлгісін әзірлеудің технологиялық ерекшеліктері	3	6	9
11	Қазақ ұлттық киім үлгісін әзірлеудегі еңбектің мәні мен маңызы	1	1	2
12	Қазақ ұлттық киім үлгісін әзірлеудің студенттердің еңбекке қызығушылығын қалыптастырудағы рөлі.	1	1
	Барлығы	22	26	42

киім үлгісін әзірлеудің күрделі де табанды еңбек арқылы жүзеге асатындығына аса мән берді. Есесіне студенттердің еңбек ету дағдылары артты.

Қалыптастыру экспериментінің 3-кезеңінде және «Іс тіге біл» студиясының (3-4 курс) бағдарламасы меңгертілді, өндірістік практика (3-4 курс), дипломдық жоба мүмкіндіктері пайдаланылды. Студия шеберханасында, өндірістік практика, дипломдық жоба жасау жұмыстары барысында студенттердің қазақ ұлттық киім саласынан меңгерген білімдері, іскерліктері мен дағдылары, шеберліктері дамытылды. Олардың осы игерген білімдерінің нәтижесін көрсетуге мүмкіндіктері туындады. Өздерінің қолдарымен дайындаған еңбек өнімінің өзіне, өзгеге, қоршаған ортаға, мемлекетке қуаныш, табыс әкелетіндігіне көздерін жеткізді. Еңбек етуге белсенділіктері артты. Мұны студенттердің Сән көрмелерінде, Сән апталықтарында, Сән подиумдарында иеленген жүлделі орындары (Нұржан Гүлмамыр, Сариева Айгүл және т.б.), дипломдық жобаларда орындаған «Әсем сызықтар», «ЕркеНаз», «Баян сұлу», «Кербез», «Арай» топтамалары дәлелдейді.

Студенттердің ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылығын қалыптастыру процесінде жеке, топтық, ұжымдық ұйымдастыру формалары қолданылды. Оқытудың дәстүрлі әдістері ауызша (әңгіме, әңгімелесу, дәріс, баяндама, нұсқау, кеңес беру және т.б.), көрнекілік (иллюстрациялар, оқытудың техникалық құралдары, табиғи объекттер, әдістемелік кестелер және т.б.), практикалық (жаттығу, үлгімен жұмыс істеу, шығармашылық жұмыс және т.б.) әдістерді қолданудың мүмкін екендіктері анықталды. Сондай-ақ, инновациялық технологиялардың проблемалық оқыту, дамыта оқыту, ұқсастыру, модельдеу, ақпараттық технология түрлерінің мүмкіндіктері пайдаланылды. Мәселен, ұлттық киім үлгісінің композициясын жобалауды меңгертуде ақпараттық технологияның компьютерлік бағдарламаланған оқыту, материалды компьютердің көмегімен оқу, компьютер қоры негізінде оқу, компьютер қорымен оқыту, компьютер арқылы бағалау, компьютерлік коммуникация әдістері қолданылды.

Қалыптастыру эксперименті барысында эксперимент топтарындағы студенттердің еңбекке қызығушылығын қалыптастыру процесінде мынадай өзгерістер болды (Кесте 3).

Эксперименттік қорытынды нәтижесі бойынша студенттердің ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылығын қалыптастыру деңгейі анықталды. Эксперимент тобы бойынша, эксперимент басында cтуденттердің 1,3 % жоғары деңгей көрсетсе, соңында 11,2 %-ға жоғарылады; жеткілікті деңгейді 13,2 % көрсетсе, соңында 32,3%-ға жетті; орта деңгейді эксперимент басында 42,3 %-ға көрсетсе, эксперимент соңында 54,6% -ға артты, ал төмен деңгейді басында 43,2 % көрсетсе, соңында ол 2,2 %-ға төмендеді. Бақылау тобында айтарлықтай өзгеріс болған жоқ.
3-кесте – Студенттердің ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылығының қалыптасу деңгейлерінің қорытынды көрсеткіштері (%)

Деңгейлер	Кесінділер	Эксперимент тобы – 54	Бақылау тобы –51
Жоғары	Басы	1,3	2,2
	Соңы	11,2	3,4
Жеткілікті	Басы	13,2	8,3
	Соңы	32,3	12,6
Орта	Басы	42,3	44,1
	Соңы	54,6	48,3
Төмен	Басы	43,2	45,4
	Соңы	2,2	35,7

Сонымен, тәжірибелі-эксперимент жұмысы студенттердің ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылығын қалыптастыру моделінің оның өлшемдері мен көрсеткіштерінің деңгейлерінің дұрыстығын, сондай-ақ ұсынылған әдістеменің тиімділігін дәлелдейді.

1. «Қызығушылық», «кәсіпке қызығушылық», «пәнге қызығушылық» ұғымдарының ара қатынасын зерттеу оларға берілген анықтамалар мен тұжырымдарды жүйеге келтіріп, жан-жақты сипаттама беруге, олардың бір-бірімен өзара байланысын көрсетуге және «еңбекке қызығушылық» түсінігін зерттеу пәнімізге сәйкес нақтылауға мүмкіндік тудырды. Сондай-ақ ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылықты қалыптастыру механизмін жасауға ықпал етті.

2. Қазақ ұлттық киімдерінің даму тарихын және мазмұнын зерттеу оның қайсыбір түрінің қай кезеңде дамып жетілгенін, қай түрінің басымырақ дамығандығын, қай түрінің қай кезеңдерде тоқырап қалғандығын айқындауға; жіктемесін жасауға; ерекшеліктерін, атқаратын қызметін анықтауға және оларға жан-жақты сипаттама беруге септігін тигізді.

3. Қазақ ұлттық киім үлгісін әзірлеудің мазмұнына жүргізілген зерттеу оның танымдық, көркем-шығармашылық, өндірістік процесстердің бірлігінде құралатындығын негіздеуге көмектесті және оның студенттердің еңбекке қызығушылығын қалыптастырудағы мүмкіндіктерін анықтауға негіз болды.

4. Ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы студенттердің еңбекке қызығушылығы қалыптасқандығының деңгейі эмоционалдық-мотивациялық, мазмұндық, интеллектуалдық, еріктік, іс-әрекеттік, нәтижелілік компонеттерінің бірлігінде және оған сәйкес көрсеткіштер мен өлшемдерінің негізінде жасалған құрылымнан талап етіледі.

5. Педагогикалық технологиялардың негізінде (проблемалық оқыту, дамыта оқыту, ұқсастыру, модельдеу, ақпараттық технология) студенттердің ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылығын қалыптастыру мақсатында ұйымдастырылған іс-әрекеттер таңдау пәндерін оқыту кезінде, өндірістік практика барысында, дипломдық жоба жасау жағдайында, оқу-танымдық әрекеттер үдерісінде кездескен қарама-қайшылықтарды жоюға мүмкіндік берді.

6. Қазақ ұлттық киімдерінің мазмұнын жүйелеу мен педагогикалық жіктеме негізінде жасалған пән бағдарламаларына қосымшалар, элективтік курс, студия жұмысының бағдарламалары мен жоспарлары және оларды өндірістік практикада, дипломдық жоба жасауда пайдалануға байланысты оқу- әдістемелік нұсқаулар осы проблеманы тиімді шешуге көмектеседі.

9. Тәжірибелі-эксперимент жұмысының нәтижелілігі ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы студенттердің еңбекке қызығушылығын қалыптастырудың өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлері бойынша анықталады.

Зерттеудің нәтижесі бойынша мынадай ұсыныстар жасауға болады:

1. Қазақ ұлттық киім түрлерінің жіктемесі, ерекшеліктері мен атқаратын қызметінің топтамасының мазмұны осы саладан білім алушыларға теориялық білімдерді жүйелі меңгертуге септігін тигізеді. Оларды мұғалімдер біліктілігін жетілдіретін институттардың әдістемелік бағдарламаларына енгізген жөн.

2. Қазақ ұлттық киім үлгісін әзірлеудің жіктемесін және оның мүмкіндіктерін студенттердің еңбекке қызығушылығын қалыптастыру мақсатында оқу-тәрбие процесінде пайдалану қажет.

3. Студенттердің ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылығын қалыптастыруды біздің ұсынып отырған пән бағдарламаларына қосымшалар, элективтік курс, студия жұмысының бағдарламалары, өндірістік практиканы жүргізуге, дипломдық жобаны орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар бойынша жүзеге асырған дұрыс.

4. Ұсынылып отырған әдістемені элективтік курс бағдарламасы мен әдістемелік нұсқауларды мұғалімдер білімін жетілдіретін курстарда оқушылардың еңбекке қызығушылығын қалыптастыру мақсатында пайдалануға болады.

5. Ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы студенттердің еңбекке қызығушылығын қалыптастыру мақсатында ЖОО жанында қолөнер мұражайын, тігін шеберханасын, сән театрын, студияларын құру қажет. Сондай-ақ байқаулар, көрмелер, экспедициялар, экскурсиялар ұйымдастырған орынды.

Зерттеу проблемасы өте күрделі болғандықтан толығымен шешімін тапты деуге болмайды. Алдағы уақытта студенттердің ұлттық киім үлгісін әзірлеуге танымдық қызығушылығын қалыптастыру; ұлттық киім үлгісін әзірлеу дәстүрлеріне қызығушылығын қалыптастыру; ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы кәсіпке қызығушылығын қалыптастыру; ұлттық киім үлгілеріне эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру мәселелері арнайы зерттеуді қажет етеді.


Диссертацияның негізгі мазмұны мынадай басылымдарда жарияланды
1 Оқу-өндірістік тігін шеберханасында студенттерді кәсіби шыңдау. // I халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. Сымбат сән бизнес академиясы. –Алматы, 2002. –Б.216-220.

2 Киім үлгілеуге студенттерді даярлау ерекшеліктері. //Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. Т.Қ.Жүргенов атындағы ҚазҰӨА –Алматы, 2002. –Б.343-347. (М.С.Сайдаевамен авторлық бірлестікте).

3 Қазіргі таңдағы еңбек пәнінің маңызы мен қажеттілігін қоғам талабына лайық ұйымдастыру.//Республикалық ғылыми-теориялық конференция материалдары. ҚазМемҚызПИ –Алматы, 2002. –Б.102-105. (К.А. Шагировамен авторлық бірлестікте)

4 Студенттерге ою-өрнек кешені пәнін оқытуда тіл мен өнерді қатар дамытудың кейбір мәселелері. //Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. Абай атындағы ҚазҰПУ –Алматы, 2005. –Б.239-242.

5 Жаңаша ұлттық киімдерді үлгілеу. ҚазМемҚызПИ Хабаршы № . 2006. –Б.62-66.

6 Кәсіптік білім берудегі мұғалімнің практикалық даярлығын қалыптастыру. //Республикалық оқу-әдістемелік кеңесінің материалдар жинағы Әл-Фараби атындағы ҚазҰМУ. –Алматы, 2007. –Б. 48-55. (Ж.А. Асқаровамен авторлық бірлестікте).

7 Кәсіптік білім мамандарыныің еңбекке деген патриоттық сезімдерін жетілдіру. //Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. М.Әуезов атындағы ОҚМУ. –Шымкент, 2007. -Б.126-129.

8 Кәсіптік білім мамандарының кәсіби құзіреттілігін қалыптастыру. ҚазМемҚызПИ Хабаршы №3. 2007. –Б.78-81.

9 Мектептегі технология пәнінде жаңа әдістерді қолдану (тезис) ҚазМемҚызПИ Хабаршы. №3. –Алматы, 2007. –Б. 76-78.

10 Тасмоншақ өнерін меңгерту арқылы оқушыларды еңбекке үйретіп, эстетикалық сезімдерін жетілдіру. //Еңбекке үйрету республикалық ғылыми-әдістемелік журнал.№7-8. Алматы, 2007. –Б.22-25.

11 Өндірістік іс-тәжірибені жүйелі ұйымдастыру. /Бастауыш мектеп. № 12. Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал. –Алматы, 2007. –Б. 55-56.

12 Болашақ технология пәні мұғалімдерін тігін ісіне еңбекке баулу арқылы үйрету. Ұлт тағлымы. № 4 (1) /2007. –Б. 212-215.

13 Материалмен жұмыс пәнін оқытуда киім үлгілеуге студенттер іскерлігін қалыптастыру. Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршы. № 4(13). –Алматы, 2007. –Б. 64-68.

14 Жоғары оқу орнының «Киім дизайны» мамандығының студенттеріне дипломдық жобаға (жұмысқа) арналған (әдістемелік нұсқау) –Алматы, 2007-46 б. (Н.Б. Рахметова, Г.Н. Ахметовалармен авторлық бірлестікте)

15.Шеберхана сабақтарында студенттерді еңбекке баулу. //Халықаралық ғылыми-практикалық материалдары. . ҚазМемҚызПИ –Алматы, 2008. –Б. 521-525.

16. Ұлттық киімдер: кеше, бүгін, ертең. /Қазақстан мектебі. № 3. –Алматы, 2010. –Б. 54-56. (Л.Керімовпен авторлық бірлестікте).

- определить теоретические основы формирования интереса к труду у студентов посредством разработки моделей национальной одежды;

- определить возможности разработки моделей национальной одежды в формировании интереса к труду у студентов;

- разработка модели формирования интереса к труду у студентов посредством разработки моделей национальной одежды и определить критерии, показатели и уровни ее сформированности;

- разработка методики формирования интереса к труду у студентов посредством разработки моделей национальной одежды.

Научная новизна исследования и теоретическая значимость

- определены теоретические основы формирования интереса к труду у студентов посредством разработки моделей национальной одежды;

- определены возможности разработки моделей национальной одежды в формировании интереса к труду у студентов;

- разработана модель формирования интереса к труду у студентов посредством разработки моделей национальной одежды и определены критерии, показатели и уровни ее сформированности;

- разработана методика формирования интереса к труду у студентов посредством разработки моделей национальной одежды и осуществлена проверка ее эффективности в учебно-воспитательной работе.

Практическая значимость исследования.

- типовые программы дисциплин «конструкция технология даярлау негдері», «арнайы сурет және ою-өрнек»;

- приложения к содержанию программ по дисциплинам «киім тарихы», «топтаманы жобалау», «материалмен жұмыс»;

-образец семестровой работы для дисциплины «материалмен жұмыс», методические разработки дипломных проектов (работ) для студентов специальности «Дизайн одежды»;

-программа элективного курса «Қазақ ұлттық киімдерінің тағлымы»;

- программа для студии «Іс тіге біл».

Результаты исследования могут найти применение в высших и средних специальных педагогических, художественно-технических учебных заведениях, в учреждениях переподготовки и повышения квалификации.